ماجرای 4 شهر خلاق در یونسکو

فرشته رضایی _ خبرنگار

 شبکه شهرهای خلاق یونسکو در سال ۲۰۰۴ و برای ترویج همکاری میان شهرهایی به راه افتاد که از خلاقیت به عنوان عاملی راهبردی برای پیشرفت پایدار شهری استفاده کرده بودند؛ شهرهایی که این شبکه را تشکیل داده‌اند، برای رسیدن به هدف مشترکی با هم کار می‌کنند: قرار دادن خلاقیت و صنایع فرهنگی در قلب برنامه‌های توسعه‌شان در سطح محلی و همکاری فعال در سطح بین‌المللی. از بین 246 شهری که در دنیا عضو شهرهای خلاق یونسکو هستند، 2شهر رشت و اصفهان در سال 94 و 2شهر سنندج و بندرعباس به‌تازگی به جمع شهرهای خلاق پیوسته اند. رشت در زمینه خوراک شناسی، سنندج در زمینه موسیقی و شهرهای اصفهان و بندرعباس در زمینه صنایع دستی توانسته‌اند با داشته‌های موجود خود به عضویت شهرهای خلاق درآیند. این عضویت این امکان را به این شهرها می‌دهد تا در فرصتی 4ساله به غنای اقدامات زیرساختی خود بپردازند و از آن محل برای ارتقا اقتصادی، اشتغال و گردشگری خود بهره بگیرند؛ امکانی که برخی از این شهرها هنوز نتوانسته‌اند برنامه‌ریزی دقیقی برای استفاده از این عنوان جهانی داشته باشند. تا جایی که اخیرا زمزمه هایی در زمینه پس گرفتن این عنوان از رشت شنیده می شود.

 
  رشت، شهر خلاق خوراک شناسی
«شهر خلاق خوراک شناسی» عنوانی بود که در سال 94 به رشت تعلق گرفت؛ عنوانی که بیش از پیش تنوع غذایی گیلان را مورد توجه قرارداد. چندی پیش اما «شهرود امیرانتخابی» مدیرکل میراث فرهنگی گیلان موضوع پس گرفتن عنوان شهرخلاق از رشت را مطرح کرد. وی گفته بود: «شهرداری رشت برای از دست ندادن این امتیاز باید به سرعت یک‌سری مستندات به یونسکو ارائه دهد. این مستندسازی‌ها باید در راستای برنامه‌ها و رویدادهایی باشد که شهرداری تاکنون برای معرفی رشت به عنوان شهر خلاق خوراک‌شناسی انجام داده است.»  با وجود ثبت رشت دریونسکو به‌عنوان شهرخلاق خوراک شناسی با 290نوع غذای گیلانی، تا انتهای آذرماه فرصتی برای این شهر شمالی کشور باقی نمانده است و مسئولان این شهر باید گزارش عملکرد 4ساله خود را به یونسکو ارائه کنند.  رئیس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر رشت دراین باره به همشهری می‌گوید: عنوان «رشت، شهرخلاق خوراک» یک برند جهانی برای رشت محسوب می‌شود و باید حفظ شود.
«فاطمه شیرزاد» با اشاره به نزدیک شدن به روزهای پایانی مدت 4ساله فعالیت رشت شهر خلاق خوراک یونسکو اظهار می‌کند: رشت 20آذرسال۹۴ به جمع شهرهای خلاق خوراک یونسکو پیوست و این بازده زمانی در بیستم آذر سال جاری به پایان می‌رسد. براساس تفاهم‌نامه همکاری میان شهرداری رشت و یونسکو، باید دراین‌ مدت اقداماتی برای بهره‌مندی از این برند در رشت انجام می‌شد که بخش هایی از آن تاکنون اجرا شده است. وی ادامه می‌دهد: نبود اطلاع رسانی مناسب و شفاف سازی پیرامون چگونگی حفظ عنوان شهر خلاق خوراک موجب بروز نگرانی هایی شده بود که درحال رفع شدن است. شیرزاد با بیان اینکه برند شهرخلاق خوراک رشت می‌تواند نقش مهمی در اشتغال‌زایی ایفا کند، می‌افزاید: در بسیاری از کشورهای دنیا با بهره‌مندی از این برند و گسترش فعالیت در حوزه‌هایی ازجمله «خوراک حلال» دستاوردهای خوبی در زمینه رونق اقتصادی محقق شده است.

  نقش محوری شهروندان 
یک پژوهشگر حوزه شهری نیز دراین زمینه می‌گوید: هدف از برنامه شهرخلاق یونسکو که درسال 2004 و در7مورد صنایع دستی، موسیقی، خوراک، رسانه، ادبیات، هنر و طراحی ارائه شد، توجه به خلاقیت‌های بومی بوده است. امین مسعودی می‌افزاید: اخیرا موضوعی مطرح شده‌است که شاید به دلیل رعایت نشدن برخی از الزامات، عنوان شهرخلاق خوراک ازسوی یونسکو از رشت گرفته شود، اما این‌طور نیست، چون ثبت این برند به این دلیل است که آن شهر درزمینه ظرفیتی که به‌خاطرش انتخاب شده، بیشتر کار کند و شهرداری نقش مهمی در این مورد دارد. وی ادامه می‌دهد: البته چند سال از این موضوع می‌گذرد و باید به دنبال برنامه‌هایی باشیم که این برند شهری را حفظ کنیم و کار صرفا در یک پوستر خلاصه نشود.  مسعودی عنوان می‌کند: اصلی‌ترین مشکلی که درزمینه جذب و پرورش استعدادهای خلاق در شهرهای ما وجود دارد، نبود تضمین مناسب برای بازگشت سرمایه است. رفع این مشکل با افزایش آگاهی عمومی و حمایت گسترده از استعدادهای نو امکان‌پذیر است.

  ارزیابی عملکرد شهرداری رشت 
مدیر برنامه‌های یونسکو در شهرخلاق رشت نیز با اشاره به اقدام‌های انجام شده پس از ثبت رشت به عنوان شهرخلاق خوراک، اظهار می‌کند: گروهی دوسال و نیم برای این عنوان شبانه روز تلاش کردند. ایده شهرخلاق، مدلی بود که توسعه پایدارشهری را فارغ از جغرافیای سیاسی پیش ببرد. فاطمه قدیمی با بیان اینکه شهرخلاق در مسیر تحقق توسعه پایدار، به کارآفرینی و جلب مشارکت آحاد جامعه می‌پردازد، ادامه می‌دهد: ۱۸۰شهر از ۷۲کشور عضو شبکه شهرهای خلاق هستند و نام شهر رشت به‌عنوان تنها شهر ایران، در حوزه خوراک، در شبکه شهرهای خلاق ثبت شده است. وی با بیان اینکه باید در ماه جاری گزارشی از اقدام‌های انجام شده را به یونسکو ارائه کنیم، عنوان می‌کند: تاکنون بیشترین میزان مراجعه کننده به شهرداری برای سرمایه‌گذاری در زمینه شهرخلاق خوراک شناسی بوده است. مثلا پیشنهاد سرمایه گذاری هزار گاری شهری با مدل و شکل یکپارچه 2سال است که در شهرداری خاک می‌خورد. شاید بهتر باشد اعضای شورا پاسخ دهند نتیجه آکادمی خوراک چه شد؟ نتیجه دایره‌المعارف خوراک چه شد؟ یا نتیجه اقدام برای ارائه گواهینامه شهرخلاق خوراک شناسی به‌طورمشترک براساس سرفصل های میراث فرهنگی چه شد؟ قدیمی ادامه می‌دهد: نبود ثبات مدیریتی در حوزه شهری از مشکلاتی است که در مسیر تحقق برنامه‌های درنظرگرفته شده درزمینه شهرخلاق خوراک وجود دارد. با وجود همه کمبودها، عملکرد شهرداری را قابل قبول ارزیابی می‌کنم.


  اجرای طرح‌های توسعه‌ای در اصفهان 
اصفهان نیز مانند رشت 4سال قبل به شبکه شهرهای خلاق یوسنکو پیوسته است. این شهر به عنوان مهد هنرهای دستی ایران شناخته می شود.  استان اصفهان به لحاظ حجم، ۶۰درصد تولید صنایع دستی کشور را به خود اختصاص داده است و  بیش از ۷۰هزارهنرمند صنایع دستی دراین استان فعالیت می‌کنند که  تاکنون حدود ۴۰هزارنفر از میان آنها شناسنامه‌دار و  ۴۰۰هزارنفر شاغل دراین بخش ساماندهی شدند . میزان ارزآوری صنعتگران و هنرمندان حوزه صنایع ‌دستی کشور حدود ۵۰۰میلیون دلار در سال اعلام شده است. به گفته مسئولان، سهم صنایع دستی کشور از تولید ناخالص ملی بیش از 9/2درصد است و قابلیت افزایش صادرات آن تا ۲میلیارد دلار هم وجود دارد. رئیس اداره خلاقیت و نوآوری شهرداری اصفهان، درباره عضویت این شهر در شبکه شهرهای خلاق یونسکو، در گفت‌وگویی بیان کرده بود که ابتدا مرکز خلاقیت و نوآوری در حوزه شهرداری اصفهان به وجود آمد تا علاوه بر تشکیل دبیرخانه شهرخلاق، ارتباط اصفهان با شهرهای خلاق را توسعه دهد و مکانی برای پژوهش کاربردی درباره ظرفیت‌های صنایع خلاق در توسعه پایدار شهری باشد. «علیرضا رفیعی» می‌افزاید: این ساختار اکنون با عنوان مدیریت پژوهش، خلاقیت و فناوری‌های نوین شناخته می‌شود. شهرداری اصفهان دراین 4سال فعالیت‌های گوناگونی را برای افزایش رونق صنایع خلاق و استفاده کاربردی از خلاقیت در تدوین طرح‌های توسعه محلی انجام داده است که از این میان می‌توان به فعالیت‌های گوناگون رویدادی، پژوهشی، حمایتی، ترویجی اشاره کرد. رفیعی ادامه می‌دهد: اداره خلاقیت و نوآوری شهرداری اصفهان یک برنامه عملیاتی برای 4سال آینده تدوین کرد که تا پایان سال ۲۰۱۹ به شبکه شهرهای خلاق یونسکو تحویل می‌شود.


  سنندج ، شهر خلاق موسیقی و آواز
چندی پیش بود که شهرسنندج به همراه بندرعباس به عنوان 2شهر دیگر ایران در فهرست شهرهای خلاق یونسکو ثبت شدند تا مسیری 4 ساله را برای یک تجربه جهانی بپیمایند و با تبادل اطلاعات با دیگر شهرهای خلاق بتوانند به گردشگری جهانی در این حوزه کمک کنند.  برخلاف شهر رشت که همه بار ثبت و تداوم روند شهرخلاق برعهده شهرداری رشت بوده است، در شهرسنندج مسئولان دولتی و شهری درکنار یکدیگر به تلاش دراین زمینه می‌پردازند. دراین زمینه استاندارکردستان از اجرای موسیقی خیابانی تا ایجاد بوستان موسیقی با مجوز اداره فرهنگ و ارشاد خبر می دهد. ایجاد میدان دف هم از دیگر برنامه‌های این استان است.  معاون فرهنگی شهردار سنندج نیز به‌عنوان متولی ثبت شهرخلاق، به همشهری می گوید: یونسکو شهرداری هر شهر را به‌عنوان متولی اصلی می‌شناسد. بنابراین شهرداری سنندج برای اغاز کار، انجام مراحل ثبت و تحقیقات در این زمینه، از استانداری در فاز اول مبلغی را به‌ عنوان بودجه درخواست کرد و همچنین فاز مطالعاتی و امکان‌سنجی آن هم با همکاری موسسه توسعه دانش انجام شد.
«سرکوت نجفی» با بیان اینکه ازنظر یونسکو زیرساخت فاکتور اصلی نیست، بلکه ماهیت موسیقی است که اهمیت بسیاری دارد، می‌افزاید: در سنندج هم موسیقی با خوی و فرهنگ مردم عجین شده است و به‌ندرت می‌توان خانواده‌ای را یافت که با موسیقی ناآشنا باشد.  وی همچنین با اشاره به اقدام‌های صورت گرفته برای تامین زیرساخت‌های مورد نیاز این بخش می‌گوید: راه‌اندازی بوستان موسیقی در پارک سپیدار سنندج یکی از برنامه‌های شهرداری است که نظیر آن را در سایر شهرها کمتر می‌توان یافت. 


    درخشش جهانی صنایع دستی بندرعباس

بندرعباس دراستان هرمزگان به‌عنوان شهرخلاق صنایع‌دستی به شبکه شهرهای خلاق یونسکو پیوسته است. دراین استان صنایع دستی بومی از جایگاهی ویژه برخوردار است.به‌عنوان مثال رودوزی‌های سنتی که از مهم‌ترین صنایع دستی این منطقه به‌شمار می‌رود، جزولاینفک پوشش بومی زنان و دختران منطقه است یا نوعی حصیر به نام «تک» در نواحی روستایی هم به‌عنوان زیرانداز و هم به‌عنوان بخشی از پوشش سقف خانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین از حصیربافی باید به عنوان رایج ترین و معمول ترین صنعت دستی استان هرمزگان نام برد. مدیرکل میراث فرهنگی هرمزگان دراین زمینه می گوید: از همه ظرفیت‌ها برای ثبت بندرعباس به عنوان شهرخلاق صنایع دستی و آیین‌های سنتی استفاده کردیم. رضا برومند با بیان اینکه فضایی به وجود آوردیم که ثبت بندرعباس به سمت وسوی صنایع‌دستی و آیین‌های سنتی سوق داده شود، می‌افزاید: شبکه شهرهای خلاق یونسکو، 7حوزه را پوشش می‌دهد که با توجه به ظرفیت های صنایع دستی و آیین های سنتی که در بندرعباس وجود داشت، دراین حوزه پذیرفته شد.
وی ادامه می‌دهد: دراین زمینه اقدام‌های خوبی برای پروژه ثبت شهر بندرعباس انجام دادیم که می‌توان به برگزاری و ایجاد نمایشگاه‌های و بازارچه های صنایع دستی، حضور صنعتگران در نمایشگاه‌های مختلف، برگزاری پنجشنبه‌های صنایع دستی و حتی فروش صنایع دستی با هماهنگی شهرداری در خیابان‌های بندرعباس را نام برد که همه اینها زمینه را برای ثبت بندرعباس فراهم کرد.