سبدهای خالی هنر

نگار حسینخانی_روزنامه نگار

سهم فرهنگ و هنر از بودجه کشور حدود 5/2 درصد است که همین مقدار از بودجه علاوه بر امور فرهنگی، شامل تربیت‌بدنی و گردشگری هم می‌شود. فرهنگ، یک کالای لوکس قلمداد می‌شود که ذیل موضوعات متعدد مهم‌تر از آن قرار می‌گیرد. به همین‌خاطر ما هر روز شاهد کوچک‌شدن سبدهای فرهنگی و افزایش قیمت‌ کالاهای فرهنگی هستیم؛ امری که دایره مخاطبان را کوچک‌تر می‌کند. اما در بازار‌های فرهنگی چه خبر است و چه تغییراتی در این سال‌ها رخ داده است؟ 

بازار کتاب
با افزایش قیمت کاغذ و کتاب، قدرت خرید مردم نیز به‌شدت کاهش پیدا کرده است، به‌طوری که امروز با ریزش مخاطب و تعطیلی کتابفروشی‌ها روبه‌رو هستیم. بنا به آمار منتشرشده در سایت خانه کتاب در نیمه‌نخست سال 96(شش‌ماهه اول)، 30هزار و 898عنوان کتاب منتشر شده که متوسط پایین‌ترین قیمت مربوط به کتاب‌های کودک و نوجوان 9هزار تومان و متوسط بالاترین قیمت مربوط به کتاب‌های آموزشی 24هزار تومان است. این عدد در سال 97به 32هزار و 974عنوان می‌رسد که متوسط پایین‌ترین قیمت مانند سال قبل مربوط به کتاب‌های کودک و نوجوان، اما با قیمت 12هزار تومان و متوسط بالاترین قیمت مربوط به کتاب‌های علوم طبیعی و ریاضیات 29هزار تومان است. در سال‌جاری نیز در شش‌ماهه نخست امسال 33هزار و 902عنوان منتشر شده و میانگین قیمت‌ها بسیار دستخوش تغییر بوده است؛ متوسط پایین‌ترین قیمت مربوط به کتاب‌های کودک و نوجوان اما با 19هزار تومان و متوسط بالاترین قیمت مربوط به کتاب‌های زبان 45هزار تومان است. البته گویی نوسان دلار بازار کتاب‌های زبان را دستخوش تغییراتی کرده است. براساس این آمار، ناشران حتی در سال‌هایی که کاغذ آرام‌آرام روی ناخوش خود را به بازار نشان می‌داد، جسارتمندانه به انتشار کتاب‌هایی دست زده‌اند و در انتشار این مقدار از عناوین چاپ‌شده بیشتر بر گمانه‌زنی‌ها و پیش‌بینی‌های خود از میزان استقبال مخاطبان حساب کرده‌اند.

گفت‌وگو با صدرا حسینی؛ مدیر کتابفروشی اکتبر 
خدا‌حافظ
تعطیلی کتابفروشی‌ها به رویه تبدیل شده. طبق آمار مؤسسه خانه کتاب، یک‌هزار و 17کتابفروشی در کشور فعالیت می‌کنند که 164کتابفروشی در تهران و 853 کتابفروشی در شهرستان دایرند. از این میان کتابفروشی‌های بسیاری نیز در خطر جدی تعطیلی قرار دارند و بقیه هم با مشکلات فراوان مواجه‌اند و خودشان را به سختی سرپا نگه داشته‌اند. این تعطیلی‌ها علل مختلفی داشته از مالیات گرفته تا تغییر شغل، گرانی کاغذ و... . کتابفروشی نشر رود، کتابفروشی نشر نی، طهوری، ویستار، آسیا، مثلث، ویستا، مهرگان، بین‌الملل اهواز، رشد اهواز، مرکز گسترش فرهنگ شیراز و... ازجمله کتابفروشی‌های خاطره‌انگیزی بودند که در این سال‌ها تعطیل شده‌اند.
 اکنون هم کتابفروشی اکتبر یکی از 14کتابفروشی کرج و از بهترین آنها در آستانه تعطیلی است. سیدصدرا حسینی- مدیر کتابفروشی اکتبر- در صفحه اینستاگرام کتابفروشی‌اش با یک کلمه «خداحافظ» خبر تعطیلی این فروشگاه را منتشر کرد. حسینی می‌گوید: «پیش از این کتابفروشی کوچکی داشتم که خودم در آن کار می‌کردم و دخل و خرجم با هم هماهنگ بود. پس از آن پیشنهاد شد مکان بزرگ‌تری را اجاره کنیم تا بتوانیم حوزه وسیع‌تری را پوشش دهیم. همین امر موجب شد بخش گیف‌شاپ و... راه‌اندازی شود.» مدیر این کتابفروشی در آن بازه زمانی مجبور می‌شود مبلغی از دوستانش قرض کرده و وام بانکی سنگینی درخواست کند. او می‌گوید: «در چند سال اول اجاره ملک چندان سخت نبود و پرداخت حقوق‌ها با اینکه دشوار بود ولی به هر صورت داده می‌شد. اما اکنون اجاره ملک نسبت به سال نخست که این‌ فروشگاه را اجاره کردیم بیش از 3برابر و میزان حقوق پرداختی کارکنان 2برابر شده است. درحالی‌که میزان فروش چندان تغییری نکرده است.» روشن است که با توجه به وضعیت وخیم اقتصادی کشور و رشد بی‌رویه قیمت دلار، اجناس در بازار کمیاب شد و کسی چندان فروش نکرد. همین امر قدرت خرید فروشگاه را به‌شدت پایین آورد. حسینی می‌گوید: «خریدهای اعتباری از زمانی به‌صورت نقدی انجام ‌شد. وام بانکی چندان برای اصنافی چون کتابفروشان مفید نیست، چون بهره‌اش بیش از سودی است که در قبال فروش کتاب و لوازم‌التحریر به‌دست می‌آید. شاید اینگونه وام‌ها بیشتر برای ساخت‌وساز مفید باشد. در آن مدت تلاش‌هایی هم در راستای جذب سرمایه‌های مشارکتی انجام شد، اما هیچ‌کس در این دوره اقتصادی حاضر نبود در چنین بازاری سرمایه‌گذاری کند. وضعیت این فروشگاه هر روز وخیم‌تر شد و دیگر قرض‌کردن برایمان مقدور نبود. مجبور بودیم کالاهای کمتری خریداری کنیم. در این مدت قیمت کاغذ بسیار بالا رفت و چندین برابر شد. اکنون مجبور شده‌ام فروشگاه را تعطیل کنم و همه دکور و کالا و تجهیزات موجود را به‌فروش بگذارم تا بتوانم بدهی‌های این کتابفروشی را بپردازم.»  شاید بتوان مهم‌ترین عامل چنین اتفاقاتی را کتاب نخواندن مردم دانست و شاید بهترین اتفاق نه برای اکتبر که برای همه کسانی که به چنین حرفه‌ای مشغول هستند، دعوت به کتاب خواندن باشد. از آنجا که فروشگاه‌هایی مانند اکتبر با مسئله رسوب کالا درگیرند، کالاهایی که خریداری می‌کنند، مدت زمان زیادی از خریدشان سپری می‌شود تا بتوانند آن را به فروش برسانند. به همین‌خاطر خریدها با چک‌های بلندمدت انجام می‌شود اما اتفاقی که برای این کتابفروشی افتاد این بود که خریدها از دوره‌ای از این فروشگاه به فروش نرفتند درحالی‌که کتابفروشی نیاز داشت جنس را تهیه و عناوین نو را به آن اضافه کند. 
شاید اگر قرار باشد جلوی چنین اتفاقاتی را بگیریم یا مانع از تعطیلی کتابفروشی‌ها شویم باید کتاب بخوانیم و کتاب بخریم و خودمان به‌خودمان کمک کنیم.

وضعیت اقتصادی تئاتر و موسیقی
کاهش بودجه هنرهای نمایشی و البته تخصیص‌نیافتن کامل آن، باعث شده تئاتر این روزها کم‌جان‌تر از همیشه باشد. بودجه تئاتر در سال ۹۸ رقمی معادل ۳۳ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان است، این درحالی است که بودجه مصوب سال گذشته ۲۴ میلیارد تومان بوده و فقط ۶ میلیارد تومان آن دریافت شده که یک‌سوم این رقم صرف پرداخت دیون سال قبل شده است. بودجه سال۹۸ نسبت به سال۹۷ تنها حدود ۱۰درصد افزایش یافته درحالی‌که هزینه‌های اجرای یک نمایش امسال بیش از این میزان با افزایش روبه‌رو بوده است. مروری بر نمایش‌های به اجرا درآمده ازجمله «بینوایان» یا «الیور توئیست» و «عروس مردگان» نشان از آن دارد که سال‌های پیش‌رو را باید «سال تئاترهای لاکچری» نامید. با این حال ارقام دقیقی از میزان فروش و گردش مالی تئاتر در سال‌های گذشته وجود ندارد.
اما درباره موسیقی نیز آمارهای مقطعی و نه کاملی در دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد موسیقی وجود دارد. این در حالی است که با توجه به کوچک‌شدن سبد اقتصادی خانوارها، بخش‌های فرهنگی خصوصا موسیقی آسیب بسیاری دیده‌اند. آمار فروش آلبوم‌های موسیقی و تعداد افرادی که در سال97 به کنسرت رفته‌اند نشان می‌دهد سال 98، سال رکود اقتصاد موسیقی است. در سال 97 بود که پیشنهاد برگزاری کنسرت رایگان خیابانی توسط همایون شجریان با توجه به شرایط اقتصادی مردم که امکان خرید بلیت کنسرت را از آنان گرفته موجی از خوانندگان را به برگزاری چنین کنسرت‌هایی هدایت کرد. در سال 97با توجه به جریان موسیقی و اقتصاد آن، انتشار آلبوم‌های موسیقی کمتر مورد توجه مؤسسات و مراکز قرار گرفت. بر مبنای آمار تولیدکنندگان آثار موسیقی در سال 97، تقاضای مجوز برای بیش از ۴ هزار تک‌آهنگ از وزارت ارشاد داشتند درحالی‌که آلبوم‌هایی که به بازار رسیده‌اند عددی کمتر از ۲۵۰ را نشان می‌دهد. آلبوم موسیقی «ابراهیم» ساخته محسن چاووشی در سال97، عنوان پرفروش‌ترین آلبوم موسیقی را از آن خود کرد. استقبال از پیش‌فروش اینترنتی آلبوم ابراهیم بسیار جالب‌توجه بود و حدود 150نسخه از این آلبوم به‌صورت اینترنتی و پیش از انتشار اثر پیش‌فروش شد. در این سال مجموعاً 558 کنسرت در ایران برگزار شد که از این تعداد، 393کنسرت به پایتخت تعلق داشت. بااین‌حال همانطور که گزارش مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران (ایسپا) درباره آمار ایرانی‌هایی که به سینما، تئاتر و کنسرت می‌روند نشان می‌دهد بیش از ۸۰ درصد پاسخ‌دهندگان گفته‌اند که تاکنون به هیچ کنسرتی نرفته‌اند؛ آماری که به عقیده فعالان عرصه موسیقی با توجه به رکود حاکم بر اقتصاد کلان روزبه‌روز کمتر خواهد شد. امسال نیز در نیمه نخست سال با احتساب ماه‌های محرم و صفر264  اجرای صحنه‌ای، 142 آلبوم، 845 تک آهنگ انجام، اجرا و منتشر شده است. البته با توجه به انتشار آلبوم «افسانه چشم‌هایت» همایون شجریان و علیرضا قربانی این آلبوم اقبال دارد پرفروش‌ترین سال شود و وضعیت نامساعد موسیقی را هرچند کوتاه‌مدت دچار تغییراتی مثبت کند.

فروش در سینما
بررسی آثار افزایش قیمت بلیت بر بازار سینما را در 2 وجه می‌توان بررسی کرد؛ یک وجه دامنه کوتاه‌مدت بازار سینما و دومی دامنه بلندمدت سینماست. بلیت سینماهای ایران در طول یک دوره ۵۰ساله از ۱۳۴۵ تا ۱۳۹۵ حدود ۲۵۰۰درصد افزایش داشته است. افزایش قیمت بلیت سینماها، اگرچه یک عامل اصلی در میزان فروش است اما تنها عامل آن نیست. ترکیب فیلم‌های روی پرده، شیوه تبلیغات و اطلاع‌رسانی و... نیز در میزان فروش، ‌تأثیرگذارند. از سویی افزایش قیمت بلیت‌ها و احتمال افزایش نرخ تورم در سال۹۸ همزمان با افزایش حداقلی حقوق کارگران و کارمندان، عاملی بازدارنده است. سازمان سینمایی برای سال ۹۸، سینماهای پایتخت را به ۴ دسته تقسیم کرده که بهای بلیت هر یک به شرح زیر است: مدرن، ممتاز، درجه یک و درجه 2 که قیمت بلیت‌ها از ۵ تا ۱۸ هزار تومان متغیر و متوسط قیمت بلیت 12هزار تومان است که این رقم در میزان فروش فیلم‌ها درنظر گرفته شده است. این قیمت در سال 97 از 5تا 15هزار تومان تعیین و متوسط آن 10هزار تومان درنظر گرفته شده بود که این قیمت نسبت به سال قبل از آن20درصد افزایش داشته است.



رکود صنعت موسیقی  
با توجه به کوچک‌شدن سبد اقتصادی خانوارها، بخش‌های فرهنگی خصوصا موسیقی آسیب بسیاری دیده‌اند. آمار فروش آلبوم‌های موسیقی و تعداد افرادی که در سال97 به کنسرت رفته‌اند نشان می‌دهد سال 98، سال رکود اقتصاد موسیقی است