گوهر نفیس فرهنگ و ادب

حسن انوشه ـ پژوهشگر تاریخ و ادبیات

همه وجوه شخصیتی مرحوم سعید نفیسی، تحت تاثیر علاقه وافر و معلومات شگفت‌ او در زمینه تاریخ و ادبیات بود.
نفیسی به‌راستی از زحمتکش‌ترین افرادی بود که جامعه ما به خود دیده است. در حرفه‌ای که داشت و در رشته‌ای که فعالیت می‌کرد، سرآمد و خبره بود. این چیره‌دستی حاصل همان سختکوشی و پیگیری مداوم او بود.
تالیفات ادبی استاد نفیسی نشانگر زحماتی است که در این عرصه متحمل شده است. به جز ادبیات فارسی در ادبیات اروپا نیز تبحر داشت و این خبرگی در آثاری که ترجمه کرده است، هویداست. تحصیل در اروپا – سوئیس و فرانسه- آگاهی او از فرهنگ و اندیشه غرب را در پی داشت. آموزگاری دارالفنون و مدارس عالی، شناخت او از استعدادهای جوان را موجب شد که همه اینها به شکل معلوماتی ویژه و کم‌مانند از روزگار و مردمانش در او تجلی یافت. بسیاری از پایه‌گذاران سبک‌های نو در نثر و شعر در جوانی شاگرد نفیسی بودند. تحقیقات و پژوهش‌های او در تاریخ با ترجمه متون غیرفارسی همراه بود؛ امری که موجب می‌شد اطلاعات نفیسی در زمینه تاریخ زبانزد اهل فن باشد. حجم بالای آثار او موجب شد در زمان حیاتش موفق به چاپ همه آنها نشود و آثاری از او منتشر نشده بماند. با این همه آثار چاپ‌شده او نزدیک به 60کتاب است.
نفیسی با وجود مشاغل و مناصب متعدد از اهالی مطبوعات نیز بود. سردبیری 2 نشریه «فلاحت و تجارت» و «پرتو» که دومی حاوی مطالبی ادبی و فرهنگی بود، گستردگی فعالیت‌های او را در این عرصه می‌رساند.
به‌رغم شایعات و بدگویی‌ها، پاکدست و درستکار بود؛ تا آنجاکه با وجود مسئولیت‌های مهم و متعدد، ساده‌زیست و در مقاطعی از زندگی‌اش تهیدست بود.
به شهادت کسانی که او را می‌شناختند، بسیار پرکار بود و همواره روحیه‌ای کنجکاو و جست‌و‌جوگر داشت. دکتر رضا صادق‌زاده‌شفق، درباره استاد گفته‌است: «... هیچ یک از نویسندگان و مولفان زمان ما به پایه او نمی‌رسند. در عین فراوان‌نویسی، تندنویس هم بود. تندنویسی او استعداد نادری بود که من در همه عمر بر او ثانی ندیدم... .» احاطه استاد نفیسی به زبان‌های لاتین،‌ فرانسه، روسی، اردو، پشتو و عربی، زبردستی و چیرگی او را در فارسی تقویت کرد و بیهوده نیست که او را معمار نثر جدید ایران نامیده‌اند؛ چه پدیدآور نثری پیراسته، دور از پیچیدگی و دارای استحکام دستوری بود.