تضعیف تجارت با همسایه غربی

بررسی‌های آماری نشان می‌دهد، روند تجارت ایران و ترکیه به‌شدت در حال تضعیف شدن است. مقدار صادرات ایران در9‌ماه امسال در مقایسه با پارسال 47درصد کاهش یافته، ضمن اینکه سطح روابط اقتصادی 2کشور سال به سال در حال کاهش است.
به گزارش همشهری، روابط تجاری ایران و ترکیه به‌دلیل قدمت، موقعیت جغرافیایی، مسائل‌فرهنگی و روابط منطقه‌ای از اهمیت زیادی برخوردار است؛ ضمن اینکه در سال‌های اخیر ترکیه نقش پررنگی در دور زدن تحریم‌ها برای ایران داشته است. در شرایطی که مسیر نقل و انتقال پول و روابط مالی تحت‌تأثیر تحریم‌های آمریکا مسدود شده، ایران از طریق هالک بانک ترکیه توانسته بخشی از محدودیت‌های بانکی خود را جبران کند اما اطلاعات موجود نشان می‌دهد فشار حداکثری آمریکا به ایران و تحریم نفت، دامن تجارت ترکیه و ایران را هم گرفته و به‌عنوان نمونه، ترکیه نفت آذربایجان و روسیه را جایگزین نفت ایران کرده است. از مدتی پیش هم مسیر روابط بانکی ایران و ترکیه از طریق هالک بانک به‌دلیل فشار آمریکا مسدود شده بود که ظاهرا دوباره تلاش‌هایی برای گشایش آن در حال انجام است.

روزنامه دنیا چاپ ترکیه اواخر شهریور‌ماه به نقل از شورای صادرکنندگان این کشور اعلام کرد: صادرات به ایران سخت‌تر خواهد شد و بیشترین ممنوعیت‌ها شامل کالاهایی است که از ترکیه به ایران صادر می‌شود.به نوشته این روزنامه، مجلس ایران واردات کالاهایی را که مشابه آن در خود ایران تولید می‌شود تا ۲۱ مارس ۲۰۲۱ ممنوع کرده است. به این ترتیب اگر شورای نگهبان این طرح را تصویب کند صادرات ترکیه به ایران دشوارتر خواهد شد.

اهمیت تجارت ایران و ترکیه
ترکیه بعد از چین و امارات متحده عربی با صادرات 2میلیارد دلار کالا به ایران، بزرگ‌ترین صادرکننده کالا به ایران است. در سال‌های اخیر ایران، صادرات کالاهای بسیاری را به ترکیه افزایش داده بود.دریافت تخفیف‌های گمرکی از ترکیه یکی از دلایل رشد و افزایش صادرات ایران به ترکیه بود که بخش مهمی از این تخفیف‌ها شامل محصولات کشاورزی می‌شد. نفت، فرآورده‌های نفتی و گازی بیشترین مقدار از صادرات ایران به ترکیه را تشکیل می‌دهد. تا پیش از این، روند صادرات محصولات کشاورزی ایران هم در حال افزایش بود. ابراهیم صدیق، پژوهشگر حوزه ترکیه مرکز پژوهش‌های استراتژیک خاورمیانه قبلا درباره اهمیت روابط سیاسی و اقتصادی ایران و ترکیه گفته بود: نزدیکی جغرافیایی و مکمل بودن 2کشور در حوزه‌های گوناگون سیاسی و اقتصادی فضای مثبت همکاری ایجاد می‌کند و انتظار برای همکاری‌های گسترده‌تر را افزایش می‌دهد.او تأکید کرده بود: موقعیت ژئوپولتیک ایران و ترکیه را می‌توان مهم‌ترین عنصر برای همکاری‌های گسترده‌تر دانست. به‌نظر می‌رسد به همین دلیل روابط گسترده 2کشور نسبت به دیگر همسایگان از استحکام و ثبات بیشتری برخوردار باشد اما برای تداوم و تقویت این روابط، حرکت در راه ایجاد منافع متقابل اقتصادی و در پیش گرفتن راهبردهای سیاسی مکمل در نقش آفرینی منطقه‌ای را باید با جدیت دنبال کرد.

صادرات ایران به ترکیه
با وجود اهمیت حیاتی روابط تجاری ایران و ترکیه تازه‌ترین آمارهای اتاق بازرگانی تهران نشان می‌دهد، ارزش صادرات ایران به ترکیه در9ماهه سال‌جاری میلادی 3میلیارد دلار بوده که نسبت به‌مدت مشابه سال گذشته میلادی 47درصد کاهش نشان می‌دهد.بخش زیادی از دلایل افت صادرات ایران به ترکیه ناشی از کاهش صادرات محصولات معدنی، نفت و فرآورده‌های نفتی است.در 9‌ماه سال گذشته میلادی ایران توانسته بود جمعا 5.7میلیارد دلار کالا به ترکیه صادر کند.

صادرات ترکیه به ایران
آمارهای مربوط به تراز تجاری 2 کشور نشان می‌دهد در 9‌ماه سال‌جاری میلادی ترکیه 1.7میلیارد دلار کالا به ایران صادر کرده که این رقم نسبت به‌مدت مشابه سال قبل 4.5درصد کاهش نشان می‌دهد. در 9‌ماه سال 2018میلادی ترکیه جمعا 1.8میلیارد دلار کالا به ایران صادر کرده بود. مهم‌ترین عامل افت ارزش صادرات ترکیه به ایران مربوط به کاهش صادرات ماشین آلات و اجزا و قطعات آن است که نسبت به پارسال 32درصد کاهش نشان می‌دهد.

ترازتجاری دو کشور
در طول یک دهه گذشته بیشترین حجم تجارت ایران و ترکیه مربوط به سال 2014و معادل 13.7میلیارد دلار بوده است. در این سال ایران در مجموع 9.8میلیارد دلار کالا به ترکیه صادر کرد و حجم صادرات ترکیه به ایران هم به 4میلیارد دلار رسید. در سال 2018نیز ارزش تجارت ایران و ترکیه معادل 9.3میلیارد دلار بوده که 6.9میلیارد دلار آن صادرات ایران به ترکیه و 2.4میلیارد دلار واردات ایران از ترکیه بوده است.
ارزش کل تجارت ایران با ترکیه در 9‌ماه سال‌جاری میلادی 4.7میلیارد دلار بوده که نسبت به رقم 7.5میلیارد دلاری آن در مدت مشابه سال 2018، 37درصد افت داشته است.

این آمارها بیانگرآن است که درصورت تداوم رویه کنونی، احتمالا به‌زودی تراز تجاری 2 کشور به‌زودی به نفع ترکیه تغییر خواهد کرد و حجم صادرات این کشور به ایران بیشتر خواهد شد.در یک دهه گذشته به غیراز سال 2016میلادی عموما حجم صادرات ایران به ترکیه بیشتر از حجم صادرات ترکیه به ایران بوده است.
در 9‌ماه منتهی به سپتامبر 2019، ایران در تجارت کالایی با ترکیه مازاد تراز تجاری 1.26میلیارد دلاری را رقم زده است. با توجه به اینکه تراز تجاری ایران با ترکیه در مدت مشابه سال گذشته 3.8میلیارد دلار به نفع ایران بوده، در 9‌ماه منتهی به سپتامبر سال‌جاری نسبت به‌مدت مشابه سال قبل، 2.6میلیارد دلار کمتر شده است.

آمارهای ماهانه تجارت ایران و ترکیه از ابتدای سال 2018تا سپتامبر نیز گویای تضعیف تراز تجاری ایران با همسایه غربی بوده که در واقع ناشی از افت شدید صادرات ایران به ترکیه است. براساس آمارها، تا‌ماه می‌2019، تراز تجاری ماهانه ایران با ترکیه با مازاد همراه بوده، اما بعد از‌ماه ژوئن با افت قابل توجه صادرات ایران به ترکیه، تراز تجاری ایران بااین کشور با کسری همراه شده است. در سپتامبر 2019، صادرات ایران به ترکیه 96.5میلیون دلار بوده که در مقایسه با‌ماه مشابه سال گذشته افت 83درصدی را تجربه کرده است. در عین حال واردات ایران از ترکیه نیز معادل 176میلیون دلار رقم خورده که نسبت به‌ماه مشابه سال گذشته 13درصد رشد داشته است.