جهان‌نما
ملاقات سرنوشت‌ساز ترامپ و اردوغان
سعید الحاج ـ تحلیلگر مسائل ترکیه
از زمان آغاز عملیات چشمه‌های صلح ترکیه در شمال سوریه، موضع آمریکا در میان سایر کشورها بیشترین ناپایداری و پیچیدگی را داشته است؛ امری که تاکنون نیز ادامه دارد. از چراغ سبز آمریکا به عملیات نظامی ترکیه در جریان مکالمه تلفنی اردوغان-ترامپ تا تهدید به تحریم ترکیه به‌دلیل همین عملیات، از تفاهمی که مایک پنس، معاون اول رئیس‌جمهور آمریکا با اردوغان به دست‌آورد تا تحریم‌های جدیدی که کنگره علیه آنکارا وضع کرده، مسیر طولانی طی شده است؛ مسیری پر از جزر و مد و دگرگونی در مواضع.
به‌نظر می‌رسد در جریان این تحولات، تصمیم اخیر کنگره آمریکا نقش بیشتری در جلب توجه رسانه‌ها به عمق این موقعیت داشته است؛ نه صرفا از این بابت که بعد از تفاهم پنس و اردوغان به وقوع پیوست (تفاهمی که قرار بود عملیات نظامی ترکیه را مقید کرده و مانع از اعمال تحریم علیه این کشور شود)، بلکه از منظر مذاکرات سیاسی و نتایج رایگیری بر سر این تصمیم نیز بوده‌است.
کنگره آمریکا در 29اکتبر با تأیید 405نماینده در مقابل مخالفت 11عضو، لایحه به رسمیت شناختن حوادث سال1915 تحت عنوان «کشتار ارامنه به‌دست دولت عثمانی» را تصویب کرد. حتی اگر تصویب این لایحه، تصمیمی نمادین برای فشار روانی به ترکیه بوده باشد اما کنگره از آن هم فراتر رفته و قانونی را با تأیید 403نماینده در مقابل مخالفت 16عضو برای تحریم اقتصادی ترکیه به تصویب رساند.
برخی باور دارند ترکیه در این صحنه، قربانی بحران داخلی آمریکا و مشخصا پرونده برکناری ترامپ شده؛ پرونده‌ای که پیش‌لرزه‌های آن از هم‌اکنون در آمریکا شروع شده است. براین اساس، حمایت جزئی ترامپ از عملیات نظامی ترکیه و روابط خوب وی با اردوغان (دست‌کم در سطح علنی)، به نقطه ضعفی تبدیل شده که کنگره، خواهان فشار بر آن است. البته این برداشت تا حد قابل توجهی درست بوده اما به تنهایی نمی‌تواند نسبت بالای آراء علیه ترکیه را توجیه کند؛ نسبتی که «فرا حزبی» شده و شامل جمهوریخواهان و دمکرات‌ها به‌طور همزمان می‌شود.
باید توجه داشت که تحریم‌های ترکیه به مجلس نمایندگان محدود نیست و حمایت سنا را نیز به همراه دارد؛ چرا که همزمان با این تصمیم، لیندسی گراهام و کریس فان هولین، 2سناتور جمهوریخواه و دمکرات طرحی را برای تحریم رهبران ترکیه (از جمله شخص اردوغان)، ارتش و صنایع تسلیحاتی این کشور تقدیم کرده‌اند. تمام اینها در حالی است که قانون کاتسا (مبارزه با دشمنان آمریکا از طریق به کارگیری تحریم) نیز علیه ترکیه فعال شده است.
بر مبنای قانون اساسی آمریکا، رئیس‌جمهور حق وتوی قوانین به تصویب رسیده در کنگره (در نسخه اول) را در اختیار دارد، اما او نمی‌تواند مانع از تصویب قانونی شود که رأی اکثریت مطلق نمایندگان را داشته است (بیش از یک سوم مجلس نمایندگان و سنا درصورتی که قانون بعد از وتوی رئیس‌جمهور مجددا به کنگره بازگردد.) تحقق چنین نسبتی با توجه به نتایج رای‌گیری‌های کنونی علیه ترکیه ممکن به‌نظر می‌رسد؛ یعنی مواضع سنتی رئیس‌جمهور که خواهان صیانت از روابط سیاسی در مقابل فشار کنگره برای اعمال تحریم است، در آینده نزدیک فایده‌ای برای ترکیه نخواهد داشت. براساس این روند، تحریم‌های مورد نظر کنگره به واقعیتی تبدیل می‌شود که دیگر نیازی به تأیید ترامپ ندارد.
اگر نامه تعدادی از اعضای کنگره به مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، مبنی بر تأیید ادعای نقض تفاهم اردوغان-پنس از سوی ترکیه در جریان عملیات چشمه‌های صلح و ضرورت اعمال تحریم علیه این کشور و همچنین احتمال بازگشت بخشی از نیروهای نظامی آمریکا به شرق فرات (براساس گزارش رویترز به نقل از برخی مقامات آمریکایی) را به تمام آنچه پیش از این بیان شد اضافه کنیم، می‌توان گفت: تحولات واشنگتن کاملا مغایر با مواضع آنکارا پیش می‌رود.
شاید وجود این جریان مخالف ترکیه (و مشخصا اردوغان) در آمریکا و کنگره از مهم‌ترین دلایل تأکید رئیس‌جمهور ترکیه برای انجام سفر به واشنگتن بوده است. به یاد داریم که بعد از دعوت رسمی ترامپ از اردوغان در 13اکتبر، گزارش‌هایی به نقل از برخی مسئولین نزدیک به اردوغان درباره تردید وی برای سفر به آمریکا منتشر شده بود.
برخی در آنکارا معتقدند انجام سفر در شرایط خصمانه کنونی تبعات ناخوشایندی برای ترکیه به‌دنبال خواهد داشت، به‌ویژه بعد از پیام توهین‌آمیزی که ترامپ برای اردوغان ارسال کرد. در مقابل اما برخی محافل سیاسی باور دارند این سفر می‌تواند بر معادلات داخلی واشنگتن تأثیرگذار باشد، چرا که ترامپ فارغ از تصمیم خروج از سوریه یا بازگشت به این کشور، همچنان از توانایی تأثیرگذاری بر آراء جمهوریخواهان در کنگره برخوردار است.
اعلام تصمیم اردوغان برای سفر به ترکیه بعد از مکالمه تلفنی اخیر با ترامپ نشان‌دهنده غلبه جریان دوم است. از سوی دیگر می‌توان گفت، محتوای این مکالمه، تضمینی (ولو نسبی) برای آنکارا داشته است؛ تضمینی مبنی بر اینکه نتایج سفر اردوغان به واشنگتن مفید خواهد بود. بر این اساس، ملاقات ترامپ-اردوغان برای تعیین مسیر آینده روابط آمریکا و ترکیه به‌عنوان بزرگ‌ترین قدرت‌های موجود در پیمان ناتو، بسیار مهم است. باید دید نتیجه این دیدار در چارچوب منطقی که منافع و تهدیدهای مشترک 2کشور آن را ساخته باقی می‌ماند یا منجر به حرکت ترکیه در شیبی خواهد شد که این کشور را بیش از پیش به مسکو نزدیک کرده است؟
در همینه زمینه :
