فرهنگستان و واژه‌های مصوب

حسن انوشه ـ‌ پژوهشگر تاریخ و ادبیات

 فرهنگستان زبان و ادب فارسی نقش بسیار مهمی در پویایی و توانمندی زبان فارسی چه برای انتقال مفاهیم علمی و ادبی و چه روانسازی و ارتقای آن در سطوح مربوط به محاورات روزمره دارد. در طول تاریخ فعالیت این نهاد همواره فرهیختگان، ادیبان و زبان‌شناسان برجسته‌ای با آن همکاری داشته‌اند. امروز بسیاری از واژه‌های خوش‌آوایی که به‌جای معادل‌های فرنگی آن در زبان فارسی کاربرد دارند از مصوبات این فرهنگستان است.
گرچه وظیفه فرهنگستان در پوشش جنبه‌های مختلف موضوعی حوزه‌های گوناگون علمی، ادبی و هنری در قلمرو زبان فارسی چون گذشته است اما به‌نظر می‌رسد رفتار و واکنش جامعه به‌دلایل مختلف و متعدد چون گذشته نیست.
باید به‌یاد داشته باشیم که زمانی در ایران، مصوبات فرهنگستان مانند مصوبات مجلس شورا تلقی و به‌طور گسترده اجرا می‌شد. یعنی مدت کوتاهی پس از معرفی واژه‌های شهربانی به‌جای نظمیه و شهرداری به‌جای بلدیه در گفتار شفاهی و مطالب کتبی نقل‌قول و محاوره و بخشنامه و خبر، این واژه‌ها کاربرد می‌یافتند و مورد استفاده وسیع قرار می‌گرفتند.
تجربه نیز نشان داده است که انتخاب‌های فرهنگستان همواره بهترین بوده است. مثلا معادل واژه بقالی که پس از مدتی از طرف کسبه سوپرمارکت شد، بهتر بود همان خواربارفروشی (نه خوار و بار) به‌معنی جای عرضه بار اندک باشد.
درواقع برخوردهای سلیقه‌ای با این مصوبات باعث می‌شود چنانکه باید فعالیت‌های این نهاد پرثمر، به‌بار ننشیند.
همچنین باید به این نکته هم اشاره کرد که بسیاری از این مصوبات به‌شکل پیشنهاد عرضه می‌شوند یعنی اگر کسی واژه بهتری سراغ دارد می‌تواند بگوید، چنانکه برخی از محققان مانند امیرحسین آریانپور و داریوش آشوری در آثارشان واژه‌گزینی کرده‌اند.
بنابراین باتوجه به نوع فعالیت این نهاد فرهنگی و کسانی که در آنند تردیدی نیست که مصوبات آن از هر جهت سنجیده و گزیده است. همچنین بسیار به کار مترجمان و کسانی که متون خارجی را به فارسی برمی‌گردانند می‌آید. امیدوارم با توجه بیشتر به این مصوبات، زبان فارسی نهایت استفاده را از این تلاش‌ها ببرد.