تهران نیازمند سند «راهبرد تاب‌آوری شهری»
علیمحمد علیخان‌زاده _ مدیرعامل اسبق مرکز مطالعات شهرسازی ایران
تهران مانند هر کلانشهر دیگری در جهان مجموعه‌ای از اسناد توسعه دارد که تحت عنوان طرح جامع و طرح‌های تفصیلی شناخته می‌شوند. سایر طرح‌های ساختاری و طرح‌های ویژه نیز کارکرد خاص خود را دارد. مانند هر شهر دیگری، تهران نیز مجموعه‌ای است پیچیده و درهم تنیده از شبکه‌های ارتباطی شامل شبکه‌های زیرساختی، شبکه‌های اجتماعی و فرهنگی و نهادهای مدنی که همچون سلسله و شریان‌های حیاتی یک موجود زنده و پویا موجودیت، دوام و بقای آن را شکل می‌دهد. این اصلی مسلم است که هر موجود زنده‌ای در مسیر حیات، سرزندگی و شادابی خود همواره با مخاطرات و تهدیداتی روبه‌روست که ممکن است به ناگهان و غیرمترقبه رخ دهد و یا همچون یک بیماری مزمن به‌صورت دوره‌ای، متناوب و تدریجی سلامت و حیات این موجود را با چالش‌های جدی مواجه کند. می‌توان صحنه‌ای را ترسیم و مجسم کرد که در آن تهران با مخاطرات ناخواسته‌ای مانند وقوع یک زلزله شدید و سیل ویرانگر، شیوع یک بیماری فراگیر، کاهش یا قطع ناگهانی و از کارافتادگی تاسیسات و ساختارهای زیربنایی شهر و خصوصا آب و برق، برهم‌ریختگی، گسست و یا فروپاشی ساختارها و مناسبات درونی سیستم‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و اداری شهر و بسیاری شوک‌های پیش‌بینی نشده دیگر مواجه شود. در چنین شرایطی، ظرفیت و توان عمومی شهر و اجزای تشکیل‌دهنده آن مانند شهروندان، جوامع، نهادها، مؤسسات، شبکه‌های کسب و کار و تجارت و به‌طور کلی سامانه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیرساختی برای تاب‌آوری در مقابل این شداید چقدر است و شهر چگونه می‌تواند تاب بیاورد و دچار شکست و ازهم گسیختگی نشود، خود را بازسازی و احیا کند و همچنان با سرزندگی و نشاط به حیات خود ادامه دهد. چند ویژگی را برای شهرهای مقاوم و تاب‌آور برشمرده‌اند؛ شهر تاب‌آور شهری است که از تجارب گذشته برای تصمیم‌گیری‌های آینده درس گرفته و در مواقع اضطرار با استفاده از این تجارب عکس‌العمل به‌موقع و مناسب از خود نشان دهد. منابع و ثروت کافی، مناسب و متنوع را به‌عنوان جایگزین برای منابع ازدست‌رفته پیش‌بینی و ذخیره کرده و از ساختارهای اقتصادی، زیربنایی و مدیریتی قوی، مستحکم و منسجم برخوردار باشد و با استفاده از راهبردها و اقدامات جایگزین برای پاسخگویی به شرایط متغیر و پیش‌بینی نشده انعطاف‌پذیری از خود نشان دهد و در نهایت مدیریت شهر باید بتواند در مواقع اضطراری و مواجهه با مخاطرات ناگهانی حس همگرایی و جمع‌گرایی را در سطوح و لایه‌های مختلف مشورتی و عملیاتی برای اجرای تصمیمات ایجاد و ضمن تجمیع، انسجام، یکپارچه‌سازی و هماهنگ‌سازی سیستم‌های مختلف، متفاوت و خاص شهری حس همگرایی، همسویی و مشارکت جمعی را در سطوح و لایه‌های مدیریتی در اجرای تصمیمات ایجاد کند. سند راهبردی تاب‌آوری شهری در واقع محصول فرایندی است که طی آن شهر و مدیریت آن درک و شناخت بهتری از چالش‌های پیش‌روی خود پیدا می‌کند و راهکارها و توانمندی‌های خود برای مواجهه با این چالش‌ها را براساس اولویت‌ها و منابع پیش‌بینی شده مورد بازنگری قرار می‌دهد.
سند راهبردی تاب‌آوری شهری طرح جامع شهر یا یکی از اسناد پایین‌دستی آن و یا برنامه مدیریت بحران نیست بلکه سندی است که چارچوب و مبانی لازم برای تهیه یک برنامه اقدام را ارائه می‌کند. برنامه‌ای که در آن پروژه‌ها و طرح‌های پیشگام، ابتکاری و خلاقانه‌ای مبتنی بر منابع و توانمندی‌ها برای عرصه‌ها و حوزه‌های آسیب‌پذیری شهر تعریف و آماده می‌شود. از سال 2013 میلادی سازمان و شبکه‌ای تحت عنوان 100شهر تاب‌آور (100Resilient cities) ایجاد شده است. اعضای این شبکه از طریق دسترسی به منابع علمی قادر و توانمند خواهند شد تا نقشه راه تاب‌آوری شهرهای خود را حول چند محور اساسی که یکی از مهم‌ترین آنها حمایت‌های مالی و تدارکاتی جهت ایجاد ساختار و پست سازمانی مناسب تاب‌آوری شهری در بدنه شهرداری‌ها و کمک به گماردن مدیری صاحب صلاحیت برای هدایت و راهبری اقدامات شهرداری در این زمینه است، تهیه کنند.
تاکنون بسیاری از کلانشهرها و شهرهای بزرگ جهان مانند لس‌آنجلس، برکلی، تورنتو، ونکوور، مونترال، بارسلون، آتن، بوستون، نیویورک، واشنگتن، پاریس، لندن، مکزیکوسیتی، سیدنی، رم، سنگاپور، نایروبی، ریودوژانیرو، جاکارتا و... به این شبکه پیوسته‌اند و با کمک گروه‌های کاری و کارشناسی دبیرخانه این سازمان سند تاب‌آوری شهری برای شهرهای خود تهیه کرده‌اند. تهران در معرض زلزله با انواع مشکلات ناشی از آلودگی‌های محیطی و هوا، ترافیک، فقر و کمبود امکانات شهری، ناتوان در تامین بودجه و منابع مالی برای اداره شهر، متکی بر درآمدهای ناپایدار و بالاخره مستعد تنش‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیازمند داشتن چنین سندی است. جا دارد شهرداری تهران با پیوستن به این شبکه جهانی و استفاده از تجارب اعضای آن نسبت به تهیه سند تاب‌آوری شهری و ایجاد ساختار و سازمان مناسب و گماردن مدیریتی صاحب صلاحیت حرفه‌ای بر اجرای آن همت گمارد.
