سرنوشت رشد اقتصاد تا 1400

سمیرا مصطفی نژاد_لیلا شریف

رشد اقتصادی در روزگار تحریم، ممنوعیت‌ فروش نفت و واردات مواداولیه، شرایط سختی را پشت سر می‌گذارد. هر چند آمار دقیقی در مورد رشد اقتصادی ۶‌ماه نخست ایران وجود ندارد اما شاید بتوان بر صحبت‌های اخیر عبدالناصر همتی- رئیس‌کل بانک مرکزی- تکیه کرد. همتی از رشد 0.4درصدی بخش غیرنفتی اقتصاد ایران در بهار امسال خبر داده بود که با توجه به رشد منفی 3 فصل قبل، بارقه‌هایی از امید را در دل اقتصاد کشور روشن کرد. براساس آمارهای صندوق بین‌المللی پول، رتبه ایران در شاخص رشد اقتصادی در میان ۱۹۱ کشور در سال ۲۰۰۹، ۹۸ و در سال۲۰۱۸ در جایگاه ۱۸۷ بود. صندوق بین‌المللی پول در آخرین برآورد خود از رشد اقتصادی سال2019 ایران به رقم منفی 9.5درصد رسیده است که در مقایسه با پیش‌بینی منفی 6درصدی اعلام شده در گزارش قبلی، 3.5 درصد کاهش نشان می‌دهد. درصورت تحقق این پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول، اقتصاد ایران در سال‌جاری میلادی بدترین سال خود را در سال‌های پس از جنگ تحمیلی سپری خواهد کرد. در دور قبلی تحریم‌ها نیز اقتصاد ایران شرایط دشواری را تجربه کرده بود، اما پایین‌ترین نرخ رشدی که برای اقتصاد ایران ثبت شد، مربوط به سال 2012 بود که در آن سال اقتصاد ایران 7/7درصد نسبت به سال قبل از آن کوچک‌تر شد. در این میان بسیاری معتقدند با توجه به تثبیت تورم و کاهش اثرات تحریم‌ها در 2سال آینده وضعیت اقتصادی ایران با تکیه به رشد اندک، از سقوط نجات خواهد یافت. پیش‌بینی وضعیت رشد اقتصادی ایران در ماه‌های باقیمانده تا پایان سال۹۸ و 2سال آینده سؤالی بود که با کارشناسان اقتصادی در میان گذاشتیم تا بدانیم از نظر آنها رشد اقتصاد ایران در وضعیت منفی خواهد ماند یا احتمال وقوع یکی از دو گزینه رشد صفر تا 2درصد و رشد اقتصادی بالای 2درصد محتمل‌تر است. از میان ۱۰ کارشناس حاضر در این نظرسنجی، ۸ نفر گزینه رشد اقتصادی صفر تا 2 درصد را انتخاب و ۲ نفر باقیمانده نیز از احتمال ادامه‌دار بودن رشد منفی اقتصادی صحبت کردند.

وحید شقاقی شهری

سال پیش رشد اقتصادی کشور عملا منفی 5 درصد بود. میزان این رشد در سال‌جاری با توجه به برآوردهای موجود، به منفی 5 تا منفی 7درصد خواهد رسید و این یعنی کشور رشد اقتصادی منفی بالا را تجربه می‌کند. همچنین برآوردها درباره سال 1399 نشان می‌دهد رشد اقتصادی مثبت و نزدیک به صفر خواهد بود که البته این افزایش رشد به‌خاطر انجام اقداماتی در راستای بهبود اقتصاد کشور نیست، بلکه به این خاطر رخ خواهد‌داد که وقتی اقتصاد 2سال پی‌درپی به‌شدت سقوط می‌کند به کمترین میزان خود خواهدرسید و دیگر گنجایشی برای ریزش بیشتر وجود نخواهد ‌داشت. از نظر من با توجه به شرایط کنونی سیاسی و اقتصادی کشور، در سال1400 نیز رشد اقتصادی نزدیک به صفر یا بین صفر تا یک درصد خواهد بود.


مهدی پازوکی

روند نرخ رشد اگر شرایط سیاسی کنونی کشور ادامه پیدا کند، از نظر من مثبت خواهد‌ بود. این پیش‌بینی من نیست؛ پیش‌بینی مؤسسات معتبر بین‌المللی مانند اکونومیست اینتلیجنتز یونیتز در لندن است که رشد اقتصادی ایران را در سال‌های 2021، 2022، 2023 و 2024 مثبت پیش‌بینی کرده‌است. روند رشد اقتصاد کشور در سال گذشته منفی 9/6 و امسال نیز بیش از یک‌درصد منفی بوده‌است. به‌نظرم در شرایط کنونی و شرایط عادی و نه در شرایط سختی مانند جنگ، رشد اقتصاد روندی مثبت در پیش داشته باشد. این مثبت بودن رشد به‌ویژه مدیون تحولاتی که به واسطه فناوری ارتباطات در جامعه ایران در حال وقوع است، خواهدبود.


هادی حق‌شناس

امسال رشد اقتصادی ما قطعا عددی نزدیک صفر است؛ عدد کوچکی که احتمالا منفی و حوالی صفر خواهد بود، چرا که در بخشی مانند بخش کشاورزی رشد اقتصادی مثبت داریم، در بخش صنعت و ساختمان منفی هستیم یا مثلا رشد اقتصادی ما در حوزه فناوری اطلاعات مثبت است و همه اینها در کنار هم و در مجموع به ما می‌گوید که امسال نرخ رشد اقتصادی ما چیزی نزدیک به صفر خواهد شد. ماجرای سال آینده اما اندکی با سال 98 فرق می‌کند. رشد اقتصادی ما در سال آینده بسیار وابسته به اتفاقات سیاسی و بین‌المللی خواهد بود. مذاکره احتمالی ایران با کشورهای عربی منطقه، احتمال استیضاح ترامپ یا تغییر رویکرد این رئیس‌جمهور، احتمال بازگشت روابط ایران با اروپا به‌خصوص در حوزه تجارت نفت و احتمال‌های دیگری از این قبیل (که تحقق آنها چندان دور از ذهن نیست) رشد اقتصادی ایران را مثبت خواهد کرد. چیزی که پیش‌بینی وضعیت نرخ رشد اقتصاد ایران را سخت می‌کند، آب است. رشد اقتصادی در ایران یا متاثر از سال پربارش است و یا فروش نفت و واقعیت این است که ما نمی‌دانیم سال 99 یا 1400چقدر بارش باران خواهیم داشت. اگر سال 99 پر آب باشد، می‌توانیم انتظار یک رشد 5درصدی هم داشته باشیم.


علی دینی‌ترکمانی

منفی شدن اقتصاد نمی‌تواند همیشگی باشد و می‌تواند برای 2 تا 3 سال ادامه داشته‌باشد. رشد منفی به معنی رکود اقتصادی است که این رکود فرم‌های مختلفی دارد. گاه الگوی کاهش رشد «یو» شکل است؛ یعنی کاهش پیدا می‌کند و این کاهش برای چندین سال ادامه پیدا می‌کند و بعد دوباره افزایش می‌یابد. گاه رشد اقتصادی الگوی «وی» شکل دارد؛ یعنی کاهش پیدا می‌کند و بعد از یک تا 2سال دوباره افزایش می‌یابد. رشد زیگزاگی الگوی دیگری است که اقتصاد در آن به‌صورت متناوب با کاهش و افزایش مواجه می‌شود. اگر دقت کنیم، ‌اقتصاد ایران از سال 90 به بعد تقریبا از الگوی زیگزاگی پیروی کرده است. در سال‌های 1391 و 1392 رشد منفی بوده‌است، سال 1393رشد تقریبا صفر بود. در سال‌های 1394، 1395و 1396رشد مثبت و در سال‌های 1397و 1398 دوباره منفی شده‌است و احتمال دارد در سال‌1399 در بهترین حالت رشد به نزدیک صفر درصد برسد. در سال 1400نیز در خوش‌بینانه‌ترین حالت رشد اقتصادی بین صفر تا 2درصد خواهدبود. در شرایط کنونی احتمال درصد‌های بالاتر وجود ندارد مگراینکه گشایش مهمی در زمینه سیاسی خارجی ایجاد شود، ‌مثلا صادرات نفت افزایش پیدا کند و با رشد بخش نفت، رشد اقتصادی نیز افزایش یابد.


مرتضی بَکی

رشد اقتصادی ایران طی دهه‌های گذشته، به‌ویژه از دهه50 وابسته به نفت شده ‌است. انباشت سرمایه و تغییرات متغیرهای کلان در اقتصاد نیز متاثر از نوسانات درآمدهای نفتی بوده است. از این‌رو است که طی سال‌های گذشته به واسطه کاهش درآمد‌های نفتی شاهد کاهش نرخ رشد و حتی منفی شدن نرخ رشد اقتصاد کشور بوده‌ایم. امسال نیز نرخ رشد را منفی پیش‌بینی می‌کنم. اقتصاد ما امسال همچنان درگیر بی‌اعتمادی نسبت به نوسانات درآمدهای نفتی و تلاطم‌های بازار ارزی است. سرمایه‌گذاران هنوز اطمینان ندارند و در کل انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری وجود ندارد. منفی یا مثبت بودن نرخ رشد اقتصاد در سال آینده به عواملی مانند برگشت جریان درآمد‌های نفتی به مسیر اولیه و رفع نگرانی و بی‌اعتمادی نسبت به بازار ارز بستگی دارد. مجموعه عواملی که من در اقتصاد ایران می‌بینم چندان اطمینان‌بخش نیست و نگاه مثبتی به رشد اقتصادی در سال‌جاری و 6‌ ماه اول سال آینده ندارم. نگرانی‌ها و بی‌اعتمادی‌ها می‌تواند زمینه‌ساز تداوم رشد منفی در سال آینده باشد. وضعیت رشد اقتصاد در سال 1400 در صورتی که اطمینان صادرکنندگان از ثبات بازار ارز تامین شود و ارز حاصل از صادرات وارد بازار شود، روندی مثبت خواهد داشت. اگر در بازارها اطمینان ایجاد شود و شرایط اقتصاد بهبود بیابد آن‌وقت شاید بتوان مسیری مثبت برای رشد اقتصادی را آغاز کرد، در غیراین‌صورت رشد در این سال نیز منفی خواهد بود.


حسین سلاح‌ورزی

با روند فعلی که در اقتصاد ایران دنبال می‌شود، نمی‌توان انتظار رشد اقتصادی چندانی را داشت مگر آنکه بتوانیم در زمینه بهره‌وری و محیط کسب‌ و کار تغییر قابل توجهی ایجاد کنیم چرا که با اعمال تحریم‌های اقتصادی دیگر فرمول‌های گذشته ناشی از تولید و صادرات نفت خام پاسخگو نیست و باید رشد پایدار اقتصادی را از طریق افزایش بهره‌وری دنبال کنیم. اصلاح اساسی در روندهای محیط کسب‌و کار یکی از راه‌های ارتقای بهره‌وری است که باید مورد توجه قرار گیرد. هم‌اکنون روند تشکیل نرخ سرمایه نشان می‌دهد که نمی‌توان آینده خیلی خوبی برای رشد اقتصادی متصور بود. آنچه به‌عنوان رشد اقتصادی 4/0درصدی در بهار امسال مطرح شده نیز عمدتا مربوط به بخش کشاورزی است که ناشی از افزایش نزولات آسمانی و بهبود شرایط جوی بوده است. با این شرایط فکر می‌کنم در بهترین و خوش‌بینانه‌ترین حالت ممکن، رشد اقتصادی کشور تا سال 1400بین صفر تا 2درصد خواهد بود.

داوود سوری

نرخ رشد در کشور ما به چند عامل بستگی دارد که یکی از آنها بحث سیاسی است. در واقع به اینکه ما بتوانیم به راحتی نفت بفروشیم و درآمدهای حاصل از آن را به‌دست بیاوریم، بازمی‌گردد. اگر بحث‌های سیاسی و مشکلاتی که در روابط خارجی داریم به نوعی حل شود این احتمال وجود دارد که در اقتصاد با رشد مواجه شویم مانند آنچه در سال1394 اتفاق افتاد و بعد از برجام با نرخ رشد بالایی مواجه شدیم. اما بعد از آن سال حتی با وجود برجام نتوانستیم نرخ رشد بالایی را تجربه کنیم. در واقع علت عمده کاهش نرخ رشد به سرمایه‌گذاری‌های کمی که در گذشته صورت پذیرفته و کاستی‌هایی که در تولید و سیاست‌گذاری‌ها داریم بازمی‌گردد و فراتر از بحث تحریم‌هاست. در واقع به مشکلات ساختاری اقتصاد خودمان مربوط می‌شود. در چنین شرایطی نمی‌توانیم انتظار داشته‌باشیم که نرخ رشد بالایی را داشته‌باشیم.


آلبرت بغزیان

رشد اقتصادی ما حتی به‌عنوان یک کشور بسته، می‌تواند رشد مناسبی باشد؛ چون در این شرایط کشور به تولید داخل تکیه می‌کند و اگر این فرصت و اجباری که پیش آمده است را جایگزین نکنیم، ضرر کرده‌ایم. رشد اقتصادی کشور هم‌اکنون ضربه نهایی را از بخش خارجی خورده و این وضعیت به سکون رسیده است و به‌نظر نمی‌رسد که وضعیت از این بدتر شود.اگر ما روال تکیه به تولید داخل را پیش بگیریم، وضعیت رشد اقتصادی بهبود خواهد یافت. به‌نظر من رشد اقتصادی ما از جانب تولید داخل می‌تواند مصرف را تامین کند و به سطح قابل‌قبول برسد. با توجه به این شرایط اقتصاد ما نهایت تا 2درصد رشد خواهد داشت.


زهرا کریمی

از نظر من درصورت تداوم وضع فعلی که شامل تحریم‌ها، گرایش نداشتن بنگاه‌های بین‌المللی به همکاری با ایران، مشقت‌های فروش نفت و کالاهای پتروشیمی و همچنین از سوی دیگر کاهش واردات مواداولیه، مشکل مبادلات بانکی است، رشد اقتصادی در 2سال آینده منفی خواهد بود. در سال گذشته رشد اقتصادی ما منفی بود و دلیلی ندارد که معجزه‌ای رخ دهد و انتظار داشته باشیم که یکباره شرایط تغییر کند و رشد اقتصادی مثبت شود.


کامران ندری

اقتصاد ما در حال ورود به یک دوره رکودی است. این دوره رکود سبب می‌شود تا آهنگ رشد قیمت‌ها، یعنی تورم نسبت به سال قبل کاهش پیدا کند- البته تمام این شرایط در حالی است که شرایط فعلی اقتصادی و سیاسی تغییری نکند- بنابراین ما رکودی را تجربه خواهیم کرد که ناشی از کاهش تقاضا در اقتصاد و مشکلات ارزی است و در ادامه این شرایط رکودی تأثیر کاهشی بر رشد قیمت‌ها خواهد داشت .تورم نقطه به نقطه و میانگین کم می‌شود و به لحاظ رشد تولید هم می‌توان گفت که وضعیت رکودی را پیش‌رو خواهیم داشت. با توجه به وضعیت بارندگی‌های اخیر و بهبود وضع کشاورزی من این احتمال را می‌دهم که رشد اقتصادی منفی نباشد و به محدوده آماری صفر و مقداری بالاتر نزدیک شود.


رشد دولتی
ضرورتا رشد اقتصادی نشان‌دهنده بهبود اوضاع نیست و فقط حجم فعالیت‌ها را نشان می‌دهد؛ یعنی اگر یک دولتی حجم فعالیت‌هایش را بیشتر و پول بیشتری تزریق کند اقتصاد رشد می‌کند و این عامل به‌معنای آزادی انتخاب مردم و مشارکت بخش‌خصوصی در فعالیت‌های اقتصادی نیست. اما توجه به بازار داخل موقعیت مناسبی را برای تولید‌کننده فراهم می‌کند و به تولید و اشتغال ثبات می‌دهد