امانتدار سبک‌های ادبی

اصغر نوری ـ کارگردان تئاتر و مترجم

شادروان رضا سیدحسینی همراه با ابوالحسن نجفی، مهدی سحابی، منوچهر بدیعی و نجف دریابندری 5مترجمی هستند که توانسته‌اند با رعایت سبک نویسندگان، آثار را به زبان مقصد منتقل کنند. این ویژگی در کنار زبردستی در برگردان مطالب و انتخاب هوشمندانه آثار موجب شده است نام این 5 نفر مترادف با ترجمه و برگردان آثار باشد. ترجمه‌های منتشر شده از آنها این اصل مهم را جاانداخته است که اصولا مترجم سبک ندارد. درست است که اعتقادات، سلایق و دغدغه‌های شخصی مترجم در انتخاب اثر برای برگرداندن به فارسی دخیل است، اما وقتی کار ترجمه شروع می‌شود تمام تلاش خود را به‌کار می‌گیرد تا سبک نویسنده را در برگردان اثر بازآفرینی کند. مترجم در هر کتابی باتوجه به سبک نویسنده اثر، نوع نثر را انتخاب می‌کند و همه این‌ها با امانتداری کامل است. قطعا دلیل توفیق مترجمان بزرگ این است که به این نتیجه رسیده‌اند که محتوا بخشی از اثر ادبی است و بخش عمده آن فرم است و مترجم باید فرم را در اثر اصلی شناسایی و برای پیاده کردن آن تلاش کند. در میان ترجمه‌های رضا سیدحسینی، آثار متنوعی را می‌بینیم که همه آنها یقینا به‌نوعی به علایق استاد نزدیک بوده‌اند. آثاری از آندره مالرو، مارگریت دوراس و آلبر کامو؛ 3نویسنده‌ای که هریک رویکرد ادبی کاملا متفاوتی دارند. مالرو رئالیست است و برخی از آثار او به نوشته‌های مستند پهلو می‌زند. کامو فلسفی می‌نویسد و دوراس جزو نهضت رمان نوست که قصه‌گریز و معنی‌گریز است. به این ترتیب رضا سیدحسینی آثاری با موضوعات و سبک‌های مختلف را خوانده است. مهم این است که او در هریک از این آثار چیزی یافته که با یکی از دغدغه‌هایش همسو بوده است و مهم‌تر اینکه در ترجمه‌های او با همان مالرو، با همان دوراس و با همان کامو طرفیم و روند برگردان به فارسی هیچ خدشه‌ای به فرم آثار وارد نکرده است. دقیقا ازهمین‌روست که مرحوم سیدحسینی کتاب دوجلدی سبک‌های ادبی را تالیف کرد. شناخت او از این سبک‌ها حاصل دقت او در رعایت امانتداری و حفظ فرم بود. یکی از جنبه‌های مهم کار استاد، فرهنگسازی بود. او به‌خوبی می‌دانست که بخش مهمی از تفکر غربی از رهگذر ترجمه وارد کشور می‌شود، پس ترجمه تنها یک برگردان نیست، بلکه جریان‌ساز است و می‌تواند جریان‌های فکری روز را انتقال دهد. روانشاد رضا سیدحسینی از آنجا که فردی بسیار مهربان بود، جوان‌ترها و تازه‌کارها را به‌گرمی می‌پذیرفت و راهنمایی می‌کرد و اگر در این دیدارها بارقه‌ای از استعداد می‌دید از هیچ تلاشی برای کمک فروگذار نبود. دایره‌المعارف سیدحسینی درباره کتاب‌های ادبی منتشر شده اثر دیگر او بود که در کنار سبک‌های ادبی در بسیاری از دانشکده‌ها تدریس می‌شود و از منابع مهم در این زمینه است. گرچه درگذشت استاد برای شاگردانش دردآور بود، اما حضور او همواره ملموس است. آثار او جایش را پرکرده‌اند و چون خود او مؤثر و راهنمایند.