سکونت صنایع در شهرهای بدون امکانات

نورا عباسی_ روزنامه نگار

قدمت شهرک‌های صنعتی در ایران به سال‌های قبل از انقلاب بازمی‌گردد، اما پس از انقلاب با تصویب قانون «شهرک‌های صنعتی ایران» ساخت این شهرک‌ها، سرعت و شدت بیشتری گرفت تا جایی که سازمان شهرک‌های صنعتی در دودهه، 400شهرک صنعتی را به مجموعه خود اضافه کردند. در کنار شهرک‌های صنعتی اصفهان، ‌تهران، مشهد و... که به‌عنوان شهرک‌های صنعتی شناخته‌شده کشور مشغول فعالیت هستند، اوضاع برخی از شهرک‌های صنعتی چندان خوشایند نیست. به‌‌طوری که حبیب‌الله انصاری، عضو کمیسیون صنایع اتاق ایران و دبیرکل انجمن صنایع لوازم‌خانگی، نبود زیرساخت‌های مناسب را مهم‌ترین مشکل شهرک‌های صنعتی می‌داند. از نظر او این اتفاق ریشه در زمان ساخت شهرک‌ها دارد. از سوی دیگر محمد رستمی، عضو دیگر کمیسیون صنایع، از متروکه شدن برخی از شهرک‌های صنعتی به‌دلیل مشکلات زیرساختی گلایه دارد.

رستمی: کاهش تمایل صاحبان صنایع برای حضور در شهرک‌های صنعتی

 از نظر شما شهرک‌های صنعتی با چه چالش‌ها و مزیت‌هایی روبه‌رو هستند؟
شهرک‌های صنعتی در شهرهای مختلف متفاوتند، به‌عنوان مثال شهرک‌های صنعتی تهران نسبت به شهرهای دیگر وضع بهتری دارند.

 جز شهرهای بزرگ، آیا شهرک‌های صنعتی وضعیت مطلوبی دارند؟
من در رابطه با ارومیه اطلاعاتی دارم و براساس مشاهداتم می‌توانم بگویم که همه اتفاقات در شهرک‌های صنعتی با مشکل روبه‌رو شده است. در زمان ساخت شهرک‌های صنعتی، زیرساخت‌های درستی ایجاد نکرده‌اند و شهرک‌ها بدون برنامه‌ریزی تقسیم و به کارخانه‌دارها فروخته شده‌اند. هم‌اکنون زیرساختی در بسیاری از شهرک‌های صنعتی باقی نمانده و وضع نامطلوب تصفیه‌خانه‌ها، تلفن، برق و... به دغدغه بسیاری از ساکنان شهرک‌های صنعتی تبدیل شده است.

 بخشی از مسئولیت نگهداری و بازسازی شهرک‌های صنعتی برعهده صاحبان صنایع این شهرک‌هاست، چرا این بازسازی از سوی آنها پیگیری نشده است؟
آنطور که من متوجه شده‌ام، شرکت‌های پیمانکاری باید از صاحبان صنایع حق شارژ دریافت ‌کنند، اما چون وضعیت اقتصادی کارخانه‌ها خوب نیست، حق شارژشان را پرداخت نمی‌کنند و به همین دلیل بسیاری از شهرک‌های صنعتی به خرابه و فضای متروکه تبدیل شده‌اند. اگر به شهرک‌های صنعتی بروید، بوی فاضلاب شدیدا به مشام می‌رسد که حضور در آن مکان را سخت می‌کند؛ چرا که در زمان ساخت شهرک‌ها به این نکات توجه نشد و آنچه ساخته شد در گذر زمان دچار استهلاک شده است. با توجه به این وضعیت صاحبان صنایع تمایلشان برای حضور در شهرک‌های صنعتی کم شده است.

انصاری: مشکل همیشگی زیرساخت‌ها 

آقای انصاری! وضعیت شهرک‌های صنعتی را چطور ارزریابی می‌کنید؟ به‌نظر شما این شهرک‌ها تا چه حد توانسته‌اند در این شرایط اقتصادی، باری از روی دوش صاحبان صنایع بردارند؟
تحلیلی که بنده از شهرک‌های صنعتی ارائه می‌دهم مربوط به بازه زمانی یک‌سال یا 2سال پیش نیست، حرف‌های من به سال‌های شروع به‌کار شهرک‌های صنعتی بازمی‌گردد. به‌طور کلی از ابتدا یک استراتژی مشخص برای ایجاد شهرک‌های صنعتی وجود نداشت؛ یعنی اینکه براساس تعداد واحدهای صنعتی در هر استان دست به ایجاد شهرک‌های صنعتی بزنند. این مسئله از همان روزهای تاسیس شرکت‌های صنعتی مورد توجه قرار نگرفت. در واقع از همان زمان باید برای تشکیل شرکت‌های صنعتی بررسی‌هایی انجام می‌دادند تا براساس بافت، موقعیت و تعداد واحدهای صنعتی برآورد کنند به چند شهرک نیاز است و با توجه به این اطلاعات برای ساخت شهرک‌های صنعتی اقدام کنند.
یک زمان دولت برنامه‌ریزی می‌کرد تا در مناطقی، زمین را از منابع طبیعی بگیرد- از ابتدا با قیمت ارزان این زمین‌ها را از منابع طبیعی دریافت می‌کردند- دولت باید پس از گرفتن زمین‌ها، به این فکر می‌کرد که زیرساخت‌ها را ایجاد و تکمیل کند، اما اینطور نشد. واحدهای صنعتی‌ای که در کمتر از 20کیلومتری شهرها قرار دارند به اجبار باید در شهرک‌های صنعتی جای می‌گرفتند. واحدهای صنعتی به شهرک‌ها کوچ کردند، اما وقتی به آنجا رفتند، دیدند که زیرساخت‌ها آماده نیست؛ یعنی واحدهای صنعتی ساکن در شهرک‌ها از ابتدا با چالش‌هایی از نظر زیرساخت‌ها، ‌برق و آب، ‌خیابان‌بندی و... مواجه بودند.

 این مشکلات همچنان پابرجاست؟
خیلی از مشکلات در گذر زمان برطرف شده، اما یک نکته ناگفته نماند که تعداد شهرک‌ها خیلی زیاد است.

یعنی بیشتر از نیاز است؟
بله بیشتر از نیاز بوده است. همانطور که گفتم از ابتدا بررسی جامع و کارشناسانه در مورد نیازها انجام نشد و دست به شهرک‌سازی‌ زدند. از سوی دیگر وقتی زمین را از منابع طبیعی می‌گیرند، این زمین با قیمت ارزان تهیه می‌شود، اما قیمتی که در اختیار واحدهای صنعتی قرار می‌دهند، هزینه‌های واگذاری زیادش، بیشتر هم می‌شود که این درست نیست. بنابراین از ابتدا زیرساخت‌های صنعتی آماده نبود و موضوع به مدیریت‌های کنونی کشیده شده است.
هرچند امروزه مدیریت شهرک‌‌های صنعتی نسبت به گذشته بهتر شده است، اما مسئله دیگر این است که قیمت فروش زمین به بنگاه‌های اقتصادی باید کمتر شود. همچنین حمل‌ونقل در شهرک‌های صنعتی یک مشکل است که باید حل شود. البته هم‌اکنون در شهرک‌های صنعتی شرکت‌های خدماتی ایجاد شده است. حُسن این شرکت‌های خدماتی این است که مدیران عامل واحدهای صنعتی در آن حاضر هستند.
جدا از نکاتی که بنده اشاره کردم واحدهای ساکن در شهرک‌های صنعتی مانند واحدهای خارج از این شهرک‌ها با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند. مشکلات عمومی از قبیل مالیات بر ارزش‌افزوده، نقدینگی و... دامن صنایع حاضر در شهرک‌های صنعتی را گرفته است.

 از نظر شما نبود زیرساخت‌های لازم در شهرک‌های صنعتی مهم‌ترین چالش این مجموعه‌هاست؟
بله، مشکلی که از ابتدا وجود داشت و الان شدیدتر شده است.