مدیریت شهری پایتخت از اداره تنظیفات تا شهرداری

سید ابراهیم امینی_ نایب رییس شورای اسلامی شهر تهران

حدود 115 سال پیش بود که مجلس وقت، نخستین قانون بلدیه را تصویب کرد تا به‌موجب آن تهران و با انتخاب انجمن شهر سابق (همان شورای شهر امروزی)، محمدمیرزا کاشف‌السلطنه نخستین مسنددار بلدیه‌ به انتخاب اعضای انجمن شهر باشد؛مسندداری که در ادوار مختلف با نام‌هایی چون محتسب، بلدیه‌چی و کلانتر شناخته می‌شد. در حدود یک قرن و 15 سال گذشته پایتخت ایران بیش از ۶۰ مدیر شهری را به‌خود دیده است که به‌واسطه وجوه مختلف اهمیت تهران و موقعیت خاص شهرداری این شهر، دوران هریک از این زمامداران مدیریت شهری با حواشی و فراز و نشیب‌های خاص خود روبه‌رو بوده است.
اگرچه شهرداری تهران در ابتدای تشکیل و پیش از آنکه عهده‌دار وظایف مهم و متنوع‌تری از مسئولیت‌های خطیر فعلی خود شود، با نام اداره تنظیفات شناخته می‌شد که وظیفه تسهیل برخی امور شهری و نظافت شهر را عهده‌دار بود و اندک اندک و به‌موجب قوانین که به‌مرور وضع و تصویب شدند بر دامنه اختیارات این اداره افزوده شد تا جایی که امروزه چندین معاونت، ده‌ها سازمان و هزاران پرسنل مشغول خدمت در شهرداری و تلاش برای انجام امور مربوط به وظایف و اختیارات مجموعه مدیریت شهری هستند.
با وجود آنکه در ابتدا دامنه اختیارات شهردار و شهرداری بسیار محدودتر از آنچه امروز می‌بینیم بود، این محدودیت به‌معنای کم‌اهمیت بودن این نهاد نبود و نشان این ادعا را می‌توان در انتصاب تعدادی از شهرداران ادوار پایتخت با حکم مستقیم پادشاه دید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز با وجود تصریح قانون اساسی به تشکیل شوراها، شوراهای اسلامی شهر و روستا به‌مدت ۲۰ سال تشکیل نشدند و همین تأخیر سبب شد تا بخش مهمی از منابع درآمدزای پایتخت از آنچه در مدیریت مدرن شهری سهم این مدیریت است از شهرداری و زیرمجموعه‌های آن انتزاع یافته و در حوزه اقتدار سایر دستگاه‌های اجرایی و حکومتی قرار گیرد که از جمله آنها می‌‌توان به تامین آب، برق و گاز شهر اشاره کرد.
شاید بتوان همین نقیصه یعنی عدم‌ توازن میان حوزه دارایی‌ها و اختیارات مدیریت شهری با حوزه مربوط به تکالیف هزینه‌ای این مدیریت را از جمله موانع توسعه تهران، (آنگونه که باید) برشمرد؛ نقیصه‌ای که موجب شده است همواره دیگرانی در تلاش باشند با در دست گرفتن اختیارات مدیریت شهری بخشی از درآمدهای آن را تصاحب کنند و در عوض همواره در هزینه‌های مختلف از لوله‌کشی و آسفالت معابر گرفته تا کمک به تجهیز و نوسازی مدارس و بافت‌ فرسوده متوقع کمک از سوی شهرداری و مجموعه مدیریت شهری و شورا باشند.
به‌نظر می‌رسد برای آنکه طی سال‌های آتی و در هفته تهران، شاهد تهرانی باشکوه، مدرن و به‌ دور از بسیاری از مشکلات و معضلات فعلی باشیم، باید دست از بخشی‌نگری کشیده، اختیارات مدیریت شهری را به شهردارو  مدیریت شهری برگردانیم تا این مجموعه به ‌دور از راه‌هایی نظیر شهرفروشی و تمسک به درآمدهای ناپایدار، با کمک درآمدهای پایدار شهری، تهران در رسیدن به شهری برای همه راهی هموارتر را طی کند.
بی‌گمان در چنین شرایطی و با واگذاری اختیارات بیشتر و با دامنه وسیع‌تری از امکانات به شهردار، این مقام نیز باید بیش از پیش و با شفافیت بیشتر در معرض دید مردم قرار گرفته و بیش از پیش پاسخگوی اقدامات خویش باشد. از جمله این افزایش پاسخگویی را می‌توان در مواردی نظیر لزوم اخذ رأی اعتماد معاونان شهردار و شهرداران مناطق از نمایندگان مردم در شوراها و همچنین نظام‌مند کردن سؤال و استیضاح شهردار جهت پاسخگویی بیشتر به نمایندگان مردم دانست. از این‌رو است که شورای پنجم شهر تهران همزمان با پیگیری تحقق مدیریت یکپارچه شهری زیرنظر شهرداری تهران درصدد ایجاد سازوکارهایی برای دموکراتیک‌ترکردن فعالیت شهردار و همچنین بدنه مدیریت شهری از طریق شفافیت امور و پاسخگویی هرچه بیشتر به مردم و نمایندگان شهروندان است.