خطر نشست زمین درکمین بام ایران

 کاهش بارش، مدیریت نکردن مصرف آب در بخش کشاورزی، رعایت نکردن سهمیه برداشت آب از سوی برخی کشاورزان، استفاده از روش‌های سنتی آبیاری و افزایش مصرف آب توسط صنایع و مردم سبب شده بخش قابل‌توجهی از منابع آبی کشور خشک شود و سطح سفره‌های زیرزمینی پایین رود. این موضوع موجب شده حفره‌هایی از منابع آبی بر اثر وارد آمدن فشار طبقات فوقانی زمین فرو بریزد و پدیده فرونشست زمین در بسیاری از مناطق کشور رخ دهد.
به گزارش ایسنا، ممکن است فرونشست زمین بر اثر پدیده‌های طبیعی زمین‌شناسی مانند زمین‌لرزه، انحلال سنگ‌های گچی، نمکی یا آهکی و... هم رخ دهد، اما مهم‌ترین دلیل آن کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و استفاده بیش ازحد از منابع آبی است.


فرونشست در دشت خانمیرزا

مدیر اداره منابع آب شهرکرد درباره وضعیت فرونشست زمین در چهارمحال ‌و ‌بختیاری گفت: فرونشست زمین نیاز به مطالعه دارد، گرچه در دشت‌های ممنوعه استان فرونشست زمین مشاهده شده است. «سید هاشم فاطمی» افزود: در دشت خانمیرزا بیش از 70سانتی‌متر و در دشت شهرکرد حدودا 30سانتی‌متر فرونشست فونداسیون چاه‌ها مشاهده شده است. وی ادامه داد: ضخامت آبرفتی استان کم و این فرونشست‌ها برای آبخوان‌ها زیان‌بار است. بنابراین اگر چاره‌ای اندیشیده نشود، تا چند سال آینده ذخایر آب زیرزمینی به پایان می‌رسد و با مشکلات آبی بسیاری مواجه می‌شویم.
وی عنوان کرد: متاسفانه ذخایر آب زیرزمینی روند کاهشی را طی می‌کند، به‌طوری‌که کسری مخازن آب زیرزمینی استان بیش از 700میلیون متر مکعب است. این مسئول اضافه‌کرد: باید با هدف کنترل و جلوگیری از فرونشست زمین، به‌ویژه در اطراف دشت‌ها، سطح ایستابی آنها افزایش یابد.


خطر فروچاله‌ها

استادیار گروه مهندسی خاک دانشگاه شهرکرد نیز اظهارکرد: فروچاله‌ها در مناطقی به‌وجود می‌آیند که کانی‌های انحلال‌پذیر وجود داشته باشد و در بخش زاگرس از جمله چهارمحال و بختیاری کارست‌ها (خوردگی و انحلال توده سنگهای کربناته) به وفور مشاهده می‌شوند. «مهدی نادری» افزود: ممکن است در استان تشکیلات زمین‌شناسی آهکی، رودخانه‌های زیرزمینی با غارهایی انباشته از آب وجود داشته باشد و اخیرا گزارش‌هایی منتشر شده که در استان ذخیره آب بزرگی که در کارست‌ها وجود دارد، پیدا شده است.
نادری عنوان کرد: زمانی که آب‌های زیرزمینی تخلیه می‌شود، آب کارست‌ها نیز خارج و آبی که یون‌های کلسیم و منیزیم بسیاری دارد، از منطقه خارج می‌شود. در این شرایط زمانی که بارندگی رخ می‌دهد، مقادیری co2 دارد که به باران وضعیت اسیدی می‌بخشد. وی ادامه داد: بارانی که وارد خاک می‌شود، میزان کلسیم و منیزیم آن بسیار کم است. زمانی که این باران در سطح قرار می‌گیرد، درصورتی‌که خاک ضخامت کمی داشته باشد در طولانی‌مدت سنگ را حل و حفره‌ای ایجاد می‌کند، به‌طوری‌که بعد از بارش‌ها گودال‌هایی پر از آب مشاهده می‌شود که این موضوع یکی از نشانه‌های انحلال‌پذیری یا نشست زمین است.
این مدرس دانشگاه گفت: در واقع خطر، جایی است که سنگ بستر آهکی، زیر توده ضخیم رسی قرار می‌گیرد. در این شرایط زمانی که زهکشی انجام می‌شود و یون‌ها با دیواره غارها به ‌هم برخورد می‌کند یا ارتباط آب با دیواره‌ها کم یا قطع می‌شود، ممکن است رودخانه‌های زیرزمینی در کارست‌ها وجود داشته باشد که خالی از آب ‌شود. وی افزود: ازسوی دیگر با وقوع بارندگی، آبی که از رس عبور می‌کند، به سمت پایین زهکشی می‌شود، به این صورت که زیر آن از آب خالی و آبی که از رس خارج می‌شود، وارد شکاف‌ دیواره غارها شده و شروع به حل کردن آنها می‌کند.
این مدرس دانشگاه گفت: خطر سقوط ناگهانی توده رسی به داخل کارست‌ها یا غارهایی که زیر زمین هستند، وجود دارد، به‌طوری‌که اخیرا طبق گزارش‌ها، این اتفاق در غرب کشور مشاهده شده، بنابراین اخطارهایی وجود دارد که این موضوع در حال رخ دادن است.


عوامل دخیل در فرونشست زمین

نادری گرم شدن زمین، کاهش بارندگی‌ها و مصرف آب زیرزمینی را از عوامل دخیل در فرونشست زمین دانست و اظهارکرد: ارتباطی میان گرم شدن زمین و ایجاد فروچاله‌ها برقرار است، به‌طوری‌که گزارش‌های علمی یک همبستگی بسیار بالا و مثبتی را میان این دو نشان می‌دهد. وی با بیان این‌که چاه‌های غیرمجاز که در دشت‌ها وجود دارد، به‌شدت آب‌های زیرزمینی را تخلیه می‌کنند، افزود: گزارش‌های علمی نشان می‌دهد میزان پمپاژ آب از چاه‌ها همبستگی بسیار بالا و معناداری با ایجاد فروچاله و نشست زمین دارند که در کشور ما این وضعیت مضاعف است. وی تصریح کرد: در دشت‌هایی که آب کافی برای کشاورزی وجود ندارد، چاه‌هایی حفر می‌شود که از این طریق آب زیرزمینی کاهش و زهکشی در کارست‌ها و لایه‌های رسی زمین رخ می‌دهد. بنابراین در آینده به احتمال زیاد استان با خطر فروچاله و نشست زمین مواجه شود.


حفر چاه در دشت‌های ممنوعه

استادیار گروه مهندسی خاک دانشگاه شهرکرد افزود: موضوعی که در استان وجود دارد، کمبود آب، توسعه کشاورزی و حفر چاه در دشت‌های ممنوعه است، به دلیل این‌که استان روی تشکیلات کارست و تشکیلات زمین‌شناسی قرار دارد. بنابراین فوق‌العاده به فرونشست شدید و تدریجی زمین حساس است.
وی ادامه داد: آنچه مربوط به فرونشست زمین و تشکیل فروچاله‌ها است، وجود تشکیلات انحلال‌پذیر، غارها یا کارست‌ها و رودخانه‌های زیرزمینی بوده که به احتمال زیاد در استان وجود دارد، گرچه لازم است مطالعاتی در این زمینه انجام شود. نادری فرونشست فونداسیون ساختمان در دشت‌ها، کج و معوج شدن درختان در دشت‌ها، ترک‌خوردگی ساختمان‌ها و قرار گرفتن ساختمان‌های روستایی یا شهری روی دشت‌ها  را از عوامل دخیل در فرونشست زمین دانست و گفت: این موضوع نیازمند تحقیق و برررسی است. وی اظهارکرد: سالانه سطح آب‌های زیرزمینی کاهش می‌یابد که با این حال قطعا فرونشست زمین دراستان وجود دارد، اما مشخص نیست که در چه مناطقی رودخانه‌ها یا غارهای زیرزمینی وجود دارد که هرلحظه باید منتظر بود حادثه‌ای رخ دهد. این مدرس دانشگاه اضافه کرد: برای جلوگیری از این موضوع باید تعادلی میان برداشت آب و شارژ سفره‌های آب زیرزمینی برقرار شود تا خطر فرونشست زمین کاهش یابد، درصورتی‌که برداشت آب کم نشود، مرتبا سطح سفره‌های زیرزمینی کاهش می‌یابد و فرونشست رخ می‌دهد.

   توقف کشاورزی دربرخی نقاط استان 

 استادیار گروه مهندسی خاک دانشگاه شهرکرد اظهارکرد: ستاد بحران استان، سازمان برنامه و بودجه و استانداری به عنوان تصمیم‌گیران استانی، باید موضوع فرونشست زمین را بررسی کنند و مسائل چاه‌های غیرمجاز را جدی بگیرند. همچنین با چنین وضعیتی باید کشاورزی در برخی نقاط استان متوقف شود.
«مهدی نادری»عنوان کرد: گروه‌های تحقیقاتی دانشگاه باید نشست دشت‌ها را بررسی و زهکشی اراضی را بر اثر برداشت بی‌رویه آب درنظر بگیرند، زیرا این موضوع نیز سبب فرونشست زمین می‌شود.