اشتغال معلولان در گرو فرهنگسازی و هماهنگی دستگاه‌ها

محمد صادق خسروی علیا ـ خبرنگار

با وجود اینکه یک سال و نیم از ابلاغ قانون حمایت از حقوق معلولان سپری می شود و بخش مهمی از آن به اشتغال معلولان اختصاص دارد ولی همچنان گره اشتغال به عنوان اصلی ترین بحران معلولان پا برجاست و گشایش چندانی در این باره صورت نگرفته است. قانون حمایت از حقوق معلولان که پیش‌تر به عنوان لایحه حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت در پایان سال 96 تصویب شد، یک ماه بعد نیز در ابتدای سال 97 توسط رئیس جمهور به وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی و سازمان بهزیستی کشور ابلاغ شد. همچنین دیروز محمد شریعتمداری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در میان صحبت هایش اشاره ای به مسئله اشتغال معلولان و اجرایی شدن قانون حمایت از معلولان کرد و گفت: «در قانون جامع حمایت از معلولان و در بخش اشتغال تکالیفی بر عهده وزارتخانه است که در حضور معاون اول رئیس جمهور این موضوع مطرح شده و «اسحاق جهانگیری» دستورات لازم را برای هماهنگی در اجرای آن به دستگاه های دولتی داده است.» همه اینها در حالی است که در روزها و هفته های اخیر بارها معلولان سعی کرده اند که با تجمع های قانونی صدای اعتراض خود را  نسبت به عدم  به کارگیری آنها در مشاغل مختلف به گوش مسئولان برسانند.


 سعید سعدآبادی،  رئیس انجمن عالی توانبخشی معلولان ایران در گفت‌وگو با همشهری با بیان اینکه برای از میان برداشتن مشکل اشتغال معلولان ابتدا باید در سازمان بهزیستی فرهنگسازی‌ شود، گفت: «فرهنگ به‌کارگیری معلولان در مشاغل و حرف مختلف باید ابتدا در سازمان بهزیستی صورت گیرد و سپس در جامعه اشاعه داده شود. سازمان بهزیستی نهاد متولی است که برای اشتغال معلولان برنامه‌ریزی می‌کند، پس بدیهی است که باید در پست‌های سازمانی خود تا آنجا که امکان دارد و میسر است، معلولان را به‌کار گیرد. البته ناگفته نماند بهزیستی در سال‌های اخیر بین 3 تا 5درصد از معلولان را به‌کار گرفته، اما این عدد برای این سازمان بسیار ناچیز است. باید حداقل بین 20 تا 30درصد از پست‌ها و مشاغل موجود سازمان بهزیستی دراختیار معلولان قرار گرفته شود.»
به‌گفته رئیس انجمن عالی توانبخشی معلولان ایران، برای فرهنگسازی در جهت اشتغال و به‌کارگیری معلولان در جامعه باید مشوق‌هایی نیز درنظر گرفته شود: «مثلا مراکزی که معلولی را به‌کار می‌گیرند، باید برای آنها تسهیلاتی از قبیل وام‌های بانکی، تخفیف مالیاتی، تخفیف بیمه‌ای و... درنظر گرفته شود. این روند با هماهنگی‌‌ سازمان‌های مختلف با سازمان بهزیستی و تنظیم طرح، برنامه و قرارداد میسر و قابل اجراست.»

اشتغال معلولان در بهزیستی و مراکز توانبخشی
او با ارائه این آمار که تقریبا 90درصد فعالیت‌های مربوط به امور ‌توانبخشی معلولان در مراکز غیردولتی (ان‌جی‌اوها و نهادهای مردمی) انجام می‌شود، اینطور تحلیل کرد: «ما بیش از 2هزار مر‌کز توانبخشی معلولان در کشور داریم که در کنار سازمان بهزیستی، این مراکز نیز باید از معلولان در مشاغل اداری و مشاغلی که از عهده آنها بر‌می‌آید، استفاده کنند.»
 از دیدگاه سعد‌آبادی، با قوانین دائم (نه مصوبه‌های 7-5ساله و ...) می‌توان مشکلات و موانع معلولان را مرتفع کرد: «برای مثال، مؤسسات خیریه بسیاری در سطح کشور فعالیت می‌کنند که باید مجوز فعالیت‌شان را از سازمان بهزیستی دریافت کنند. این سازمان می‌تواند در شروط اخذ مجوز، استخدام یک معلول را قرار دهد. اینها در واقع مصداق‌های ساده و کوچکی است و برای حل موانع اشتغال معلولان اگر اراده کنیم، حل این معضل کار چندان دشواری نیست.»
او ادامه داد: «مادامی که سازمان بهزیستی و مراکز غیردولتی توانبخشی معلولان به‌عنوان متولیان اصلی امور معلولان دست به‌کار نشوند و بخشی از مشاغل‌ اداری و پست‌های خود را در اختیار معلولان قرار ندهند، بدیهی است که نمی‌توان از مراکز و سازمان‌های دیگر توقع داشت که معلولان را به‌کار گیرند. اگر سازمان بهزیستی و مراکز توانبخشی پا پیش بگذارند و از معلولان در مشاغل مربوطه استفاده کنند و درپی آن رسانه‌ها و صدا‌و‌سیما فعالیت‌های معلولان در مشاغل و حرف مختلف و همچنین توانایی آنها را به نمایش بگذارند، بی‌تردید مسیر برای اشتغال معلولان فراهم خواهد شد؛ چراکه با این فرهنگسازی دیدگاه غالبی که در رابطه با توانایی‌های محدود معلولان در جامعه شکل گرفته تغییر و تحول پیدا خواهد کرد.»
 سعد‌آبادی به‌صورت مصداقی به مشاغلی اشاره کرد که افراد با معلولیت‌های مختلف می‌توانند در آن فعالیت کنند؛ «معلولان ناشنوا می‌توانند رانندگی کنند. برای تسهیل پیشه رانندگی ناشنوایان به‌عنوان مثال خودروسازان می‌توانند با تسهیلات ویژه، خودرو در اختیار آنها قرار دهند و با هماهنگی و همکاری سازمان‌ها و نهادها می‌توان این افراد را در مشاغل خدمات‌دهی رانندگی به‌کار گرفت. نابینایان می‌توانند در مشاغل مشاوره‌ای و اطلاع‌رسانی مانند‌ اپراتورهای تلفنی، اطلاعات مترو، فرودگاه و هر مکان عمومی دیگر و... فعالیت کنند. برای هر نوع معلولیتی مشاغل خاص تعریف شده و نمی‌توان به بهانه معلولیت، فردی را از نعمت شغل و اشتغال محروم ساخت.» او در پایان حلقه مفقوده در اشتغال معلولان را در عدم‌هماهنگی بین دستگاه‌ها دانست و گفت: «اگر هماهنگی بین سازمان بهزیستی و دیگر دستگاه‌ها و وزارتخانه ایجاد شود، می‌توان به‌راحتی برای بسیاری از معلولان با توجه به توانمندی و مهارت‌شان برنامه‌ریزی کرد، اما در رویه فعلی و با عملکرد جزیره‌ای سازمان‌ها نه‌تنها مشکلات معلولان، که معضلات دیگر نیز قابل حل نیست.»

تسهیلات برای به‌کارگیری معلولان
 داریوش بیات‌نژاد، مدیرکل بهزیستی استان تهران در گفت‌وگو با همشهری با انتقاد از اینکه متأسفانه مسئله اشتغال آنقدر در جامعه فراگیر شده که همه خانواده‌ها حداقل برای یکی از اعضای خود دغدغه بیکاری دارند، گفت: «طبیعتا افرادی که دارای معلولیت جسمی هستند نسبت به دیگر افراد جامعه شرایط سخت‌تری را برای یافتن شغل تجریه می‌کنند.»
بیات‌نژاد قانون جامع حمایت از معلولان را نقطه عطف حل مشکلات مربوط به معلولان دانست و در این‌باره گفت: «قانونی که در حمایت از حقوق معلولان وضع شده خوشبختانه قانونی بسیار مترقی است. در این قانون بحث اشتغال 3درصدی معلولان در دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی مطرح شده که با اجرایی شدن آن معضل اشتغال معلولان تا حدودی حل خواهد شد. از نیمه دوم سال97 این قانون توسط دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی اجرایی شده و در آزمون‌های استخدامی سهمیه 3درصدی را برای اشتغال معلولان در نظر گرفته‌اند.» مدیرکل بهزیستی استان تهران با بیان اینکه در بحث استفاده از تسهیلات اشتغال‌زایی برای افراد دارای معلولیت محدودیتی نداریم، گفت: «متناسب با علایق، توانمندی و مهارت افراد دارای معلولیت، تسهیلات داده می‌شود.» او به مشوق‌های دیگری اشاره کرد که برای به‌کارگیری و اشتغال معلولان درنظر گرفته شده است: «کارفرمایانی که در شرکت‌ها، دفاتر و مراکز بخش خصوصی و... از نیروهای دارای معلولیت استفاده می‌کنند تا سقف 50میلیون تومان تسهیلات اشتغال‌زایی قرض‌الحسنه به آنها تعلق می‌گیرد و همچنین سازمان بهزیستی بیمه سهم کارفرمای آنها را پرداخت می‌کند؛ البته متناسب با درصد و شدت معلولیت فرد برای جبران کم‌کاری و عدم‌کارایی، اعتباری هم به‌صورت سالانه از سوی سازمان بهزیستی به کارفرما داده می‌شود. این تسهیلات سراسری است و در تمام نقاط کشور اگر کارفرمایی فرد معلولی را به‌کار گیرد می‌تواند از این مزایا استفاده کند.»
بیات‌نژاد در پایان به ضرورت تغییر دیدگاه‌ها نسبت به معلولان در جامعه تأکید کرد و افزود: «معلولان اثبات کرده‌اند که در عرصه‌های هنری، علمی، ورزشی، فنی و حرفه‌ای و... توانایی‌های منحصربه‌فردی دارند. بنابراین اگر مردم مخصوصا کارفرمایان در کنار سازمان بهزیستی با توجه به مشوق‌ها و تسهیلاتی که برای به‌کارگیری معلولان درنظر گرفته شده، قرار گیرند زمینه اشتغال برای افراد معلول فراهم خواهد شد و افراد معلول می‌توانند هم حضور مؤثر و مستمری در اجتماع داشته باشند و هم برای تأمین معیشت و ادامه زندگی‌شان مانند دیگران از آرامش نسبی برخوردار شوند.»