بهینه‌سازی فضاهای شهری برای تردد سالمندان
دکتر حسن سجادزاده | مدیرگروه شهرسازی دانشگاه بوعلی سینا:
در طول زندگی انسان یک تعادل دینامیکی بین فعالیت‌های شخصی و اجتماعی وجود دارد و به همین دلیل فضاهای شهری باید متناسب با این تعادل دینامیکی بهینه‌سازی و پایه‌گذاری شوند. اصولا فعالیت‌های خارج از منزل در مکان‌های عمومی به 2 دسته تقسیم می‌شوند: فعالیت‌های اجباری مانند خرید، انتظار برای اتوبوس، رفتن به مدرسه یا محل کار و فعالیت‌های اختیاری مانند قدم زدن و نیز فعالیت‌های اجتماعی مانند قرار ملاقات‌ها و بحث‌ها و مذاکرات. بر این اساس، فضای عمومی شهر منعکس‌کننده فرهنگی است که توسط طراحان، سیاستمداران و استفاده‌کنندگان همراه با تغییرات تاریخی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی اشاعه داده می‌شود.
یکی از جنبه‌های مهم سالمندی داشتن بیماری‌های مختلف است به طوری که آنها به سختی حرکت می‌کنند. سالمندان از پوکی استخوان، بیماری‌های ماهیچه‌ای و خستگی، عدم تعادل و مشکلات بینایی و شنوایی رنج می‌برند. به همین علت سلامتی، انتظارات محیطی و خانگی سالمندان بسیار متفاوت با سایر افراد جامعه است. بنابراین طراحی شهری قابل دسترس باید برای همه گروه‌های سنی در فضاهای شهری در نظر گرفته شود. استان همدان، بنا به آمارهای موجود، جزو 4 استان اول کشور در زمینه سالمندی است، اما متاسفانه نبود برنامه مشخص در طراحی مکان‌های عمومی برای سالمندان در توسعه و کیفیت‌بخشی به فضاهای شهری مشاهده می‌شود.
مهم‌ترین نتایج آسیب‌شناسی‌ها در این زمینه شامل نبود مطالعات جامع و راهبردی در این حوزه و همچنین نبود نظارت و رعایت ضوابط بهینه‌سازی فضاهای شهری براساس فیزیولوژی سالمندان است که به نبود دسترسی راحت، امنیت بیرون از منزل، ارتباطات اجتماعی و مانند این منجر می‌شوند که باید در طراحی محیط برای حضور سالمندان در سطح شهر همدان در نظر گرفته شوند. ایجاد و حفظ پیاده‌روها، طراحی خیابان‌های متقاطع امن، افزایش امنیت خیابان‌ها، افزایش امکانات حمل‌و‌نقل عمومی و طراحی مناسب خیابان‌ها و مکان‌های عمومی باعث تشویق سالمندان برای پیاده‌روی می‌شود و می‌تواند محیط زندگی را با کاهش سرعت حمل‌و‌نقل امن‌تر کند.
همچنین، فاصله زیاد پارکینگ‌های عمومی تا مرکز شهر، نامناسب بودن ورودی و خروجی پارکینگ‌های عمومی، نبود سرویس بهداشتی عمومی، کمبود فضاهای سبز عمومی و محلی، درختکاری و طراحی بوستان ویژه سالمندان در سطح شهر همدان همواره از موارد مورد انتقاد جامعه سالمندان بوده‌اند. از طرف دیگر، سالمندان به تغییرات دمایی مانند گرمای زیاد یا سرما و باد و طوفان بسیار حساس هستند. بنابراین مطالعه ارزیابی فضای باز عمومی شهر همدان، با توجه به اقلیم سرد آن اهمیت زیادی در زندگی تعاملی و سالمندان دارد. همچنین، در حوزه ضوابط بهینه‌سازی فضاهای شهری توجه به کیفیت و شیب معابر عمومی از اهمیت بسیاری برخوردار است. استفاده از مصالح بادوام، سخت و غیرلغزنده در این رابطه باید مورد توجه مدیران شهری قرار بگیرد. همچنین، توجه به محافظ‌ها نظیر محافظ پله‌ها و دست‌اندازها در معابر عمومی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برای سالمندان برخوردار است.
روشنایی
موضوع دیگر در ارتباط با سالمندان، روشنایی فضاهای شهری در شب است که بتواند عبور و مرور شهروندان سالمند و امنیت آنها را در فضای شب تسهیل و فراهم کند. بر این اساس است که با ارزیابی ویژگی‌های روان‌شناسانه و فیزیولوژیکی سالمندان می‌توان تصور درستی از کیفیت فضاهای عمومی شهرها برای قشر سالمند پیدا کرد. مدیریت شهری در این خصوص رکن اصلی تحقق شهر دوستدار سالمند است. به نظر می‌رسد با تعریف یک طرح پژوهشی در خصوص امکان‌سنجی محورها، بوستان‌ها یا فضاهای عمومی خاص سالمندان در شهر همدان بتوان قدم‌های اولیه را در این خصوص برداشت. البته در این زمینه مشارکت سالمندان و دریافت دیدگاه‌ها و نظرات آنها از اهمیت بسیاری برخوردار است. استفاده از فرم‌های ارزیابی و تحلیل آنها می‌تواند به تعیین ضوابط طراحی فضا برای سالمندان کمک کند.