نامعادله آلودگی هوا و معاینه فنی

سید محمد فخار| خبرنگار:

معادله هنوز پاسخی نداشته است. از سال گذشته با همراهی دولت و پلیس و شهرداری تهران، طرح کاهش آلودگی هوا به اجرا درآمد تا خودروهای تهران بدون معاینه فنی نتوانند در محدوده طرح زوج و فرد و ترافیک تردد کنند. این طرح 16ماه و 9روز است که به اجرا درآمده، اما هنوز نمی‌توان قاطعانه گفت که این طرح باعث کاهش آلودگی هوا شده‌است.

سال گذشته و در روزهای اوج جریمه معاینه فنی، خبری از ستاد معاینه فنی خودروهای تهران رسید که روزانه 4500خودرو به مراکز مجاز معاینه فنی مراجعه می‌کنند و تست‌های 18گانه از آنها گرفته می‌شود. بخش مؤثری از این تست‌ها مربوط به کنترل آلایندگی خودرو می‌شود.

در عین حال منابع مطلع نظیر دکتر یوسف حجت استاد دانشگاه دانشگاه تربیت مدرس یا وحید حسینی استاد دانشگاه صنعتی شریف اعلام کردند که معاینه فنی مؤثر و پیوسته 10تا 15درصد از آلودگی هوای تهران می‌کاهد. اما طی ماه‌های اخیر، روند افزایش آلودگی هوای تهران سیر نزولی نداشته‌است.

در عین حال ستاد معاینه فنی خودروها به همشهری اعلام کرده که در روزهای اخیر رقم مراجعه روزانه به 6000 افزایش یافته‌است. حال جای این پرسش اساسی پیش می‌آید که چرا با وجود افزایش مراجعان به معاینه فنی، آلودگی هوا کم نمی‌شود؟

قصه ثانویه‌ها

در ادبیات آلودگی هوا، آلاینده‌ها به 2قسمت تقسیم می‌شوند که بخشی آلاینده اولیه و بخشی آلاینده ثانویه هستند. در تهران هرآنچه درباره آلودگی هوای منابع نظیر کارخانجات، پالایشگاه‌ها، خودروها، موتورسیکلت‌ها و کامیون‌ها گفته می‌شود، بحث آلاینده اولیه است.

اما نکته قابل توجه اینکه در شهر، آلاینده‌های ثانویه نیز تولید می‌شوند. در این زمینه پس از تولید گازها و ذرات آلودگی هوای اولیه توسط وسایل نقلیه و منابع ثابت، درصورتی که هوا با پدیده اینورژن مواجه شود و جابه‌جایی هوایی صورت نگیرد، پتویی از دود بالای سر شهر به‌وجود می‌آید و آلاینده اولیه در این فضا آنقدر متراکم می‌شود که موجب شکل‌گیری آلاینده‌های ثانویه می‌شود که بیشتر شامل ذرات معلق کمتر از 2.5میکرون هستند. این همان آلاینده‌ای است که وضع هوای تهران را به شرایط وخیم می‌رساند و روزهای ناسالم و بحرانی شاید زیر سر همین ذرات هستند.

کنترل شگفت

معاینه فنی در پایتخت عجیب‌ترین کنترلی است که بر منابع آلاینده می‌شود. براساس آمار سیاهه انتشار آلودگی هوای تهران، خودروهای شخصی و وانت‌ها، 2درصد ذرات معلق و 49درصد گازهای آلاینده را تولید می‌کنند و برای آنها طرح کاهش اجرایی شده‌است، درحالی‌که موتورسیکلت‌ها 10درصد ذرات معلق را تشکیل می‌دهد و آزادانه بدون هرگونه معاینه فنی در شهر تردد می‌کنند.

ناوگان دیزلی (شامل اتوبوس‌ها، مینی‌بوس‌ها و کامیون‌ها) نیز 34درصد ذرات معلق را تولید می‌کنند و هیچ‌گونه نظارتی بر آنها نمی‌شود. بدین‌ترتیب ملاحظه می‌شود که حدود نیمی از عوامل اولیه تولیدکننده ذرات معلق در خیابان‌ها آزادانه تردد و شهر را آلوده می‌کنند اما طرح کاهش برای خودروها اجرا می‌شود.

3گمان دیگر

حدس و گمان‌های دیگری نیز درخصوص نامعادله آلودگی هوا و معاینه فنی وجود دارد که می‌تواند جواب گزارش ما باشد. خودروهایی که با پلاک مخدوش در شهر تردد می‌کنند، عامل تولید آلودگی هوا هستند. تردد خودروهای آلاینده در بیرون طرح زوج و فرد نیز مزید بر علت است.

از سویی خودروهای بی‌کیفیت داخلی و چینی که کمتر از 4سال دارند نیز عامل دیگر آلودگی هوا هستند که هنوز به سن معاینه فنی نرسیده‌اند و کنترلی روی آنها صورت نمی‌گیرد. در کشور ما آزمایشگاه‌هایی به نام تایپ اپروال هستند که باید مجوز زیست‌محیطی خودروهای نو را صادر کنند و از زمان ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد، این آزمایشگاه‌های مهم و حیاتی، به بخش خصوصی واگذار شده‌اند تا هیچ‌گونه نظارت دولتی بر آنها صورت نگیرد.

بسیاری از خودروهایی که در معاینه فنی نمی‌توانند تست آلودگی را پاس کنند، از آزمایشگاه‌های مذکور مجوز تولید دریافت کرده‌اند و مشابه این مجوزها هر روز صادر می‌شود.