یک نشست و یک جهان تنش

بزرگ‌ترین گردهمایی سران کشورها از فردا در نیویورک در مقر سازمان ملل آغاز می‌شود تا محلی باشد برای بحث و تبادل نظر بر سر مهم‌ترین مسائل جهان؛ از تغییرات اقلیمی گرفته تا موضوع توسعه متوازن و از بحران‌های منطقه‌ای در خاورمیانه، کشمیر و هنگ‌کنگ گرفته تا صلح افغانستان.
اغلب سران 193کشور عضو سازمان ملل در نشست امسال حضور خواهند داشت اما شی جین پینگ و ولادیمیر پوتین، روسای جمهور چین و روسیه، از چند هفته قبل اعلام کرده‌اند که برنامه‌ای برای سفر به نیویورک ندارند. دیگر غایب بزرگ نشست امسال سازمان ملل، بنیامین نتانیاهو خواهد بود که همچنان در شوک شکست انتخاباتی است و ترجیح داده در خانه بماند تا شاید بتواند خودش حزب لیکود را از یک بحران خودساخته خارج کند. غیراز این‌ها، نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا نیز در نشست مجمع عمومی غایب خواهد بود؛ چرا که حدود 50کشور همزبان با آمریکا، حضور او در قدرت را غیرقانونی دانسته و خواستار برکناری او شده‌اند.
هفتادوچهارمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل از سه‌شنبه هفته گذشته آغاز شده و به‌مدت 13هفته ادامه خواهد داشت. سخنرانی‌های سران کشورها اما از فردا آغاز می‌شود و طی 5 روز ادامه خواهد داشت. طی روزهای آینده تقابل و تعامل کشورها و سران آنها لحظاتی را در مقر سازمان ملل رقم خواهد زد که بسیاری از آنها بخشی از تاریخ دیپلماسی جهان خواهد بود. جهان امروز درگیر تنش‌هایی است که در اغلب آنها رد پایی هم از آمریکا دیده می‌شود.
آمریکا، غایب نشست بحران اقلیمی: روز شنبه کودکان و نوجوانان در بیش از 4هزار و 500شهر جهان به خیابان‌ها آمدند تا اعتراض خود را به رفتار دولت‌ها در مورد پدیده گرم‌شدن زمین نشان دهند. اعتراض‌های بی‌سابقه جهانی اکنون به مقر سازمان ملل رسیده و فعالان آب‌و‌هوایی امروز بر همان صندلی‌هایی می‌نشینند که سران کشورها فردا خواهند نشست. حدود 60نفر از سران کشورها در نشست امروز سخنرانی خواهند کرد. غایب بزرگ این نشست اما رئیس‌جمهور آمریکا خواهد بود که 2سال قبل، کشورش را از پیمان آب‌و‌هوایی پاریس خارج کرد.
دونالد ترامپ در این نشست، حاضر نخواهد بود اما فرمانداران برخی ایالت‌های آمریکا اعلام کرده‌اند در اعتراض به عدم‌حضور کشورشان در معاهده آب‌وهوایی پاریس، در نشست امروز شرکت خواهند کرد.
آمریکا و چین، دعوای ریشه‌ای: یکی از نتایج حضور دونالد ترامپ در قدرت، آغاز یک جنگ تجاری بی‌سابقه میان آمریکا و چین به‌عنوان مهم‌ترین رقیب اقتصادی‌اش بوده است؛ جنگی که به اقتصاد هر دو کشور آسیب وارد کرده است. جنگ تعرفه‌ای میان چین و آمریکا با افزایش تعرفه‌ کالاهای وارداتی از چین به آمریکا طبق دستور ترامپ آغاز و با پاسخ مشابه چینی‌ها همراه شد. آمریکا تعرفه بیش از 360میلیارد دلار کالای چینی و چین نیز تعرفه بیش از 110میلیارد دلار کالای آمریکایی را افزایش داده است. مذاکرات هم شکست خورده و اکنون نگاه‌ها به نشست‌های حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل است تا شاید دیدار وزرای دارایی دو کشور بتواند گفت‌وگوها را از بن‌بست خارج کند.
مکرون، میانجی ایران و آمریکا: روابط ایران و آمریکا از سال گذشته با خروج دونالد ترامپ از برجام، به شکل بی‌سابقه‌ای درگیر تنش شده است. آخرین پرده این تنش‌ها، حمله به تاسیسات نفتی عربستان سعودی بوده که واشنگتن و ریاض، ایران را مسئول آن دانسته‌اند. دیدار میان حسن روحانی و دونالد ترامپ تقریبا غیرممکن خواهد بود اما به‌نظر می‌رسد امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، همچنان بر ایجاد ارتباطی غیرمستقیم میان دو رئیس‌جمهور اصرار دارد. مکرون با هر دو طرف قرار دیدار گذاشته و ممکن است حامل پیامی میان دو طرف باشد. چه نشست‌های حاشیه‌ای مجمع عمومی سازمان ملل به کاهش تنش میان ایران و آمریکا منجر شود و چه نشود، برنده این ماجرا رئیس‌جمهور فرانسه خواهد بود. مکرون از وضعیت آشفته دیگر کشورهای بزرگ اروپایی استفاده کرده و اکنون مدعی رهبری اروپاست. او در ماجرای تغییرات اقلیمی نیز همچون سال گذشته در نشست امسال حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.
کره‌جنوبی و ژاپن، درگیر تنش: کره‌جنوبی یک ‌ماه پیش همکاری‌های اطلاعاتی خود را با ژاپن متوقف کرد. اقدام سئول در واکنش به اقدام توکیو برای حذف نام کره‌جنوبی از فهرست شرکای تجاری مورد اعتمادش انجام می‌شد. ژاپن همچنین صادرات برخی قطعات الکترونیک حیاتی برای صنایع کره‌جنوبی به این کشور را نیز با محدودیت‌هایی روبه‌رو کرد. برخورد ژاپنی‌ها با کره‌ای‌ها پس از آن انجام شد که کره‌جنوبی خواستار پرداخت غرامت به‌خاطر اشغال این کشور از سوی نیروهای ژاپنی شد؛ اختلافی که ریشه‌ای صدساله دارد. روابط دو طرف طی 2‌ماه اخیر آنقدر بحرانی شده که پیش‌بینی می‌شود سران آنها در مجمع عمومی نیز دیداری با هم نداشته باشند. هر دو کشور از متحدان آمریکا هستند و پای واشنگتن ناخودآگاه در این بحران نیز گیر است. آمریکا اما ناتوان از حل بحران میان کره جنوبی و کره‌شمالی، در بحران تازه نیز کاری از پیش نبرده است.
 ترامپ و اردوغان، دیدار پرابهام: روسای جمهور آمریکا و ترکیه قرار است در حاشیه مجمع عمومی با یکدیگر دیدار کنند. اردوغان به جای خرید سیستم دفاع موشکی پاتریوت آمریکایی، سیستم اس-400روسی را خریداری کرده است. ترامپ در مقابل فروش جنگنده‌های پیشرفته اف-35به ترکیه را متوقف و اعلام کرده قصد دارد این کشور را تحریم کند. حضور دو کشور در سازمان ناتو به‌عنوان متحد یکدیگر بر پیچیدگی وضعیت افزوده است. از سوی دیگر دو طرف بر سر مناطق شمال سوریه نیز دچار اختلافات جدی هستند. ترکیه به‌دنبال برخورد با نیروهای کرد است و آمریکا کردهای سوریه را متحد خود می‌داند. دو رئیس‌جمهور با یکدیگر دیدار خواهند کرد اما کسی به نتایج مثبت حاصل از این دیدار امیدوار نیست.
افغانستان، همچنان روی میز سازمان ملل: ماجرای جنگ افغانستان طی 18سال گذشته همیشه بخشی از بحران‌های مطرح شده در نشست‌های مجمع عمومی بوده است. این کشور اکنون از یک سو درگیر انتخابات است و از سوی دیگر متاثر از نتیجه مذاکرات میان آمریکا و طالبان. نمایندگان آمریکا و رهبران طالبان طی 11‌ماه گذشته درگیر گفت‌وگوهای صلح بوده‌اند؛ گفت‌وگوهایی که حدود 2هفته قبل با دخالت ترامپ ناگهان متوقف شد. عدم‌موافقت رهبران طالبان برای سفر به خاک آمریکا برای امضای توافقنامه با دونالد ترامپ، دلیل اصلی توقف این مذاکرات گزارش شده است. همه اینها در حالی است که درگیری‌ها در این کشور ادامه دارد تا مردم افغان‌ همچنان قربانی اصلی این بحران باشند.


سخنرانی‌های سران کشورها از سه‌شنبه

نشست سالانه مجمع عمومی از یک هفته پیش آغاز شده اما سخنرانی‌های سران کشورها از فردا آغاز می‌شود. 5روز زمان می‌برد تا سران همه کشورها در مجمع عمومی در دو نوبت صبح و عصر سخنرانی کنند. هر کدام از سخنرانان 15دقیقه زمان خواهند داشت، هرچند برخی از سران کشورها این محدودیت زمانی را رعایت نمی‌کنند. برزیل به‌طور سنتی نخستین سخنران نشست مجمع عمومی است؛ چرا که رئیس‌جمهور این کشور در سال‌های اول تاسیس سازمان ملل، زمانی که کشورها تمایل چندانی به ابراز عقایدشان نداشتند، همیشه نخستین فردی بود که داوطلب می‌شد. پس از رئیس‌جمهور برزیل نوبت به رئیس‌جمهور آمریکا به‌عنوان میزبان مقر اصلی سازمان ملل در نیویورک می‌رسد. بعد از این دو کشور، دیگر کشورها براساس سهمیه منطقه‌ای و میزان همکاری‌شان در نهادهای سازمان ملل قرار می‌‌گیرند.



مکث
ایران و فلسطین در صدر موضوعات مرتبط با خاورمیانه

خاورمیانه بخش مهمی از آشوب‌ها و تنش‌های کنونی حاکم بر جهان را به ‌خود اختصاص داده و از این بابت سهم بالایی در مذاکرات و مباحثات مطرح شده در مجمع عمومی سازمان ملل خواهد داشت؛ سازمانی که به گفته رجب طیب اردوغان؛ رئیس‌جمهور ترکیه، جایگاه و کارآمدی خود را برای حل بحران‌های مهم جهانی از دست داده است. در میان اسامی شرکت‌کنندگان در مجمع عمومی سازمان ملل از سوی کشورهای منطقه خاورمیانه تفاوت چشمگیری نسبت به سال‌های گذشته دیده نمی‌شود، به‌گونه‌ای که تا این لحظه حضور عبدالفتاح السیسی؛ رئیس‌جمهور مصر، برهم صالح؛ رئیس‌جمهور عراق، میشل عون؛ رئیس‌جمهور لبنان، محمود عباس؛ رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، ملک عبدالله؛ پادشاه اردن، عمران‌خان؛ نخست‌وزیر پاکستان، حسن روحانی؛ رئیس‌جمهور ایران و رجب طیب اردوغان؛ رئیس‌جمهور ترکیه در مجمع عمومی قطعی شده است.
از سوی دیگر اما هنوز مشخص نیست ریاست هیأت‌های یمن، قطر و کویت با چه‌کسی خواهد بود. اگرچه برخی منابع نزدیک به دولت یمن از تمایل منصور هادی برای شرکت در مجمع عمومی خبر داده‌اند اما تصمیم‌گیری نهایی در این زمینه با عربستان سعودی است؛ کشوری که پیش از این بارها مانع از خروج منصور هادی از ریاض شده است. شیخ‌صباح، امیر کویت نیز اگرچه پیش از این اعلام کرده بود که در مجمع عمومی شرکت خواهد کرد اما با توجه به وضعیت پزشکی وی، احتمال دارد شیخ جابر الحمد، نماینده ویژه امیر کویت ریاست هیأت این کشور را بر عهده داشته باشد. برنامه شیخ‌تمیم، امیر قطر نیز برای مشارکت در مجمع عمومی تا این لحظه اعلام نشده است؛ او کمتر از 2‌ماه قبل برای رایزنی با رهبران آمریکا به واشنگتن سفر کرده بود.
در میان سران غایب در نشست عمومی مجمع اما نام نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو بیش از سایرین به چشم می‌خورد. به گفته روزنامه هاآرتص، نتانیاهو ترجیح داده با انصراف از حضور در سازمان ملل، از آخرین فرصت‌های سیاسی خود برای حفظ منصب نخست‌وزیری استفاده کند؛ چراکه در غیر این صورت، مصونیت سیاسی‌اش را از دست داده و ممکن است در نتیجه پرونده‌های فساد خود و همسرش زندانی شود. علاوه بر نتانیاهو، سلطان‌قابوس از عمان، شیخ‌زاید از امارات، شیخ‌عیسی از بحرین، ملک‌سلمان از عربستان و بشار اسد از سوریه ازجمله دیگر رهبران خاورمیانه‌ای هستند که در نشست عمومی سازمان ملل حضور نخواهند داشت.
معامله قرن و پرونده هسته‌ای ایران
همچون سال‌های گذشته مسائل مرتبط با تنش‌های میان اسرائیل و فلسطین و همچنین پرونده هسته‌ای ایران و حواشی آن ازجمله مهم‌ترین موضوعات مرتبط با کشورهای خاورمیانه به‌شمار می‌رود. این در حالی است که طرح معامله قرن ترامپ و کوشنر اعتبار خود را تا حد زیادی نسبت به 2سال گذشته از دست داده و شکست نتانیاهو در انتخابات بیش از پیش به آن ضربه خواهد زد. محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان که ازجمله اصلی‌ترین حامیان تعامل با آمریکا و اسرائیل در جامعه فلسطین به‌شمار می‌رود نیز پیش از سفر به نیویورک گفت: برای اتمام حجت به مجمع عمومی سازمان ملل خواهم رفت؛ درصورت عدم‌توقف حمایت‌های یکجانبه آمریکا از اشغالگران، تمام همکاری‌های امنیتی و سیاسی بین طرفین از سوی ما قطع خواهد شد. از سوی دیگر مسئله تنش‌های نظامی اخیر در خلیج‌فارس نیز از دیگر موضوعات داغ مجمع عمومی خواهد بود؛ آن هم در شرایطی که مقامات سعودی انتقادات تندی را به‌دلیل عدم‌پاسخ جدی به ایران متوجه جامعه جهانی کرده‌اند. در مقابل مواضع عربستان اما امرای قطر و کویت، یک روز مانده به آغاز نشست سران سازمان ملل در جریان مکالمه‌ای تلفنی بر مخالفت صریح خود با هرگونه اقدام نظامی در خلیج‌فارس تأکید کردند؛ امری که نگاه دوگانه کشورهای عربی خلیج‌فارس نسبت به پرونده ایران را روشن‌تر از هر زمان دیگری نشان می‌دهد.