گزارش
موانع دائمی شدن زاینده‌رود
چاه‌های غیرمجاز که در مسیر زاینده‌رود حفر شده است، یکی از بزرگ‌ترین دلایل کاهش حجم آب این رودخانه است
شیرین شفیعی|اصفهان- خبرنگار:
پس از نیم سالی رویایی، پاییز سرنوشت‌ساز برای زاینده‌رود از راه رسید، فصلی که میزان بارش و سیراب شدن سد زاینده‌رود، می‌تواند زندگی یا مرگ رودخانه‌ای را رقم بزند که همه برنامه‌ها برای بازگشت آن به جمع رودخانه‌های دائمی کشور تاکنون روی کاغذ مانده است.
در آستانه یک فصل آبی جدید، باز هم پرونده زاینده‌رود و تصمیم‌گیری درباره مهم‌ترین بهانه جاری بودن رودخانه یعنی سهم حقابه‌داران، روی میز شورای هماهنگی مدیریت به هم پیوسته منابع آب حوضه آبریز زاینده‌رود آمد. سال 98 برای زاینده‌رود، سالی نکو بوده که با جاری شدن آب در بستر همواره خشک رودخانه در چند روز مانده به تحویل سال آغاز شد و تا پایان بهار ادامه یافت. هنوز چند روزی از خشکی تابستانه زاینده‌رود نگذشته بود که اعضای شورای هماهنگی اعلام کردند که با توجه به بارش‌های نرمال بهاری، برای نخستین بار در طول 10 سال گذشته، رودخانه در تابستان نیز زنده می‌ماند. اکنون اما با نزدیک شدن به فصل پاییز و در آستانه یک سال آبی جدید، اما و اگرهای فراوانی برای دائمی شدن شاهرگ حیاتی فلات مرکزی ایران مطرح می‌شود.
وقتی شرایط زاینده‌رود عادی نیست
براساس مصوبه نوزدهمین نشست شورای هماهنگی مدیریت به هم پیوسته منابع آب حوضه آبریز زاینده‌رود قرار بود در ماه‌های مرداد و شهریور، نزدیک 20 روز در شرق اصفهان و 15 روز در غرب، آب تحویل کشاورزان داده شود اما جریان رودخانه در تابستان قطع نشد و حتی به درخواست کشاورزان، مسئولان آب منطقه‌ای و استانداری تصمیم گرفتند توزیع آب از سد زاینده‌رود تا دوازدهم مهر برای آبیاری مزارع شرق و غرب استان ادامه یابد.
همه این چانه‌زنی‌ها برای جلوگیری از مرگ دوباره رودخانه‌ای است که تا همین یک دهه پیش یکی از رودهای دائمی کشور بود اما اکنون سرنوشتش به بارش‌های بالادست و میزان اضافه برداشت‌های مسیر گره خورده است.
«اسفندیار امینی»، رئیس کانون خبرگان کشاورزی استان اصفهان درباره موانعی که بر سر راه دائمی شدن دوباره زاینده‌رود وجود دارد به همشهری می‌گوید: یکی از مهم‌ترین موانع این است که شرایط رودخانه در ساماندهی و لایروبی نرمال نیست، در بالادست سد زاینده‌رود و همچنین پایین‌دست یعنی محدوده لنجان و مبارکه، هنوز مشکلات زیادی در بستر رودخانه وجود دارد که به داخل شهر اصفهان نیز کشیده می‌شود، چراکه بستر رودخانه کاملا صاف شده تا به زیبایی شهر کمک کند.
وی صافی و پهن شدن بستر رودخانه در شهر اصفهان را باعث پرت و نفوذ بیشتر آب به داخل زمین می‌داند و می‌افزاید: شکل طبیعی رودخانه، آبراهه‌ای بود که باعث می‌شد حتی در زمانی که جریان آب اندکی از آن عبور می‌کند، خشک نشود، علاوه بر این بعضی محدودیت‌ها باعث شده امکان جریان دائمی آب در رودخانه وجود نداشته باشد، یعنی اگر قرار شود یک جریان حداقلی مثل 5 متر مکعب در ثانیه آب در رودخانه رها شود تا دوباره مشکلات زیست‌محیطی اصفهان شدت نیابد، این حجم از آب تا مسافت کوتاهی پیش می‌آید و به سرعت تمام می‌شود.
لایروبی نشدن بستر رودخانه
رئیس کانون خبرگان کشاورزی استان اصفهان لایروبی نشدن بستر رودخانه را یکی از موانع بازگشت این رود به حالت عادی و طبیعی خود می‌داند و می‌گوید: همچنین در مسیر این رود از بالادست تا پایین دست، چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق و بندهای فراوانی به دست کشاورزان یا در راستای طرح‌های آبخیزداری ایجاد شده که دائمی شدن جریان زاینده‌رود را ناممکن کرده است.
وی با انتقاد از روی کاغذ ماندن همه طرح‌هایی که تاکنون برای ساماندهی و احیای زاینده‌رود تصویب شده است، ادامه می‌دهد: مختصر ساماندهی که در سال‌های اخیر روی این رودخانه انجام شد دستاورد قراردادهای بین صنف کشاورزان با شرکت آب منطقه‌ای بوده است با این وجود بسیاری از قانون‌ها مانند مصوبات 9 ماده‌ای یا حتی بسیار قبل‌تر از آن، یعنی طومار شیخ بهایی و قول‌های دولت برای حل مشکل زاینده‌رود در حال حاضر اجرا نمی‌شوند.
چاه‌هایی که سالی 4میلیارد متر مکعب آب می‌بلعند
چاه‌های غیرمجازی که در مسیر زاینده‌رود حفر شده‌اند، یکی از بزرگ‌ترین دلایل کاهش حجم آب این رودخانه و مصرف بیش از اندازه در بخش کشاورزی معرفی می‌شوند. مدیر حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان نیز با اشاره به شناسایی بیش از 17 هزار چاه غیرمجاز در استان اصفهان، می‌گوید: نزدیک به 9 هزار حلقه از این چاه‌ها فعالند و سالانه بیش از ۴۰۰ میلیون متر مکعب آب از دلِ زمین استخراج می‌کنند، همچنین بیش از ۴۳ هزار حلقه چاه مجاز در استان وجود دارد که این تعداد چاه هر سال حدود 3 میلیارد و ۷۰۰ میلیون متر مکعب آب استخراج می‌کند. «سیدمهدی میرباقری» شناسایی چاه‌های مجاز در بخش کشاورزی را نزدیک به ۳۵ هزار حلقه برشمرده و می‌افزاید: این چاه‌ها نیز سالانه بیش از 3 میلیارد و۳۰۰ متر مکعب آب از زمین خارج می‌کنند، به علاوه بخش صنعت با افزون بر ۶ هزار حلقه چاه، سبب خروج ۲۰۰ میلیون متر مکعب و بخش آشامیدنی با هزار و ۷۳۵ حلقه چاه موجب استخراج ۱۳۲ میلیون متر مکعب از آب‌های زیرزمینی می‌شوند. مدیر حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان، مصرف بی‌حساب و کتاب منابع زیرسطحی را باعث اختلال در تعادل آب‌های زیرزمینی می‌داند و هشدار می‌دهد: متوسط کسری سالانه مخازن آب زیرزمینی استان ۶۰۲ میلیون متر مکعب است، متوسط اُفت درازمدت سالانه آب زیرزمینی ۴۱ سانتی‌متر و مجموع کسری آبخوان‌های زیرسطحی استان افزون بر ۱۲ میلیارد متر مکعب برآورد می‌شود، در حالی که میزان آب تجدیدپذیر در حوضه زاینده‌رود کمتر از ۶۰۰ متر مکعب در سال است که در رده کم‌آب قرار می‌گیرد، به همین دلیل میزان برداشت100 درصدی از آب‌های تجدیدپذیر باعث کم‌آبی شدید در این منطقه شده است.
قطع و بازگشایی آب در مهر و آبان ماه
عضو هیات مدیره نظام صنفی کشاورزان شهرستان اصفهان درباره سرنوشت زاینده‌رود در فصل پاییز می‌گوید: براساس وعده و تصمیم شورای هماهنگی زاینده‌رود در وزارت نیرو، قرار بود در صورتی که ذخیره سد زاینده‌رود تا پایان سال آبی جاری 450 میلیون متر مکعب باشد، آب برای کشت پاییزه و غله در سال آبی جدید و در موعد مشخص تحویل کشاورزان شود.
«حسین محمدرضایی» بر این اساس از بسته شدن جریان زاینده‌رود از 12 مهر ماه خبر می‌دهد و می‌افزاید: قرار است حدود یک ماه جریان رودخانه قطع و دوباره از نیمه آبان آب برای کشت غله رهاسازی شود.
پاییز سرنوشت ساز
ناهید نجم|اصفهان- خبرنگار:سرنوشت زاینده‌رود و این پرسش که آیا پایان خشکسالی‌های شدید باعث دائمی شدن این رودخانه شده یا خیر، یکی از موضوعات مهم برای اصفهانی‌هاست که درباره آن گمانه‌زنی‌های زیادی مطرح می‌شود. به همین مناسبت با «حسن ساسانی»، معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان اصفهان گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
دائمی شدن زاینده‌رود تا چه حد جدی است؟
تا پایان شهریور ماه توزیع آب و حقابه کشاورزان شرق و غرب اصفهان همچنان ادامه دارد. از اول مهرماه، وارد سال آبی جدید می‌شویم و هر تصمیم‌گیری درباره زاینده‌رود و چگونگی توزیع آب در این حوضه آبریز یا تحویل حقابه‌های کشاورزان و رهاسازی آب در بستر رودخانه، به وضعیت بارندگی‌های پاییز بستگی دارد و چون هنوز وارد سال آبی جدید نشد‌ایم، نمی‌توان پیش‌بینی دقیقی از میزان بارش‌ها و تصمیم‌گیری‌های آینده اعلام کرد. به عبارت دیگر باید سال آبی جدید آغاز شود تا بتوانیم برای نحوه تخصیص آب به بخش‌های کشاورزی، شرب و... تصمیم‌گیری کنیم.
انتقاداتی که به ساماندهی نشدن مسیر رودخانه به خصوص برخورد نشدن با چاه‌های متعدد در این حوضه آبریز بحرانی مطرح می‌شود تا چه اندازه درست است؟
جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز و حفر چاه‌های غیرمجاز در حریم و بستر رودخانه زاینده‌رود یکی از وظایف شرکت آب منطقه‌ای برای روان‌سازی جریان آب و کاهش تلفات در مسیر رودخانه است. البته این یک راهکار کمکی برای مدیریت مصارف آب در حوضه آبریز به شمار می‌آید اما مهم‌تر از آن این است که میزان بارش‌ها در ایستگاه‌های شاخص به‌ویژه کوهرنگ و چهارمحال و بختیاری مطلوب و مناسب باشد تا آورد سد را افزایش دهد. امیدواریم بارش‌ها نرمال و فراتر از نرمال باشد تا بتوانیم از وضعیت خشکسالی موجود خارج شویم. در حال حاضر ذخیره مخزن سد زاینده‌رود 552 میلیون متر مکعب است اما سال گذشته در چنین روزی ذخیره سد زاینده‌رود 170 میلیون متر مکعب بود به همین دلیل تا پایان شهریور ماه توزیع آب و حقابه کشاورزان شرق و غرب اصفهان همچنان ادامه دارد.
امکان اختصاص حقابه تالاب گاوخونی و توجه ویژه به آن در سال آبی جدید نیز وجود دارد؟
ما نیز علاقه‌‌مند به تحویل حقابه محیط‌زیست و عمدتا تالاب گاوخونی هستیم و امیدواریم در سال آبی جاری در این باره اقدامات موثری انجام شود.
