بدون‌خودرو؛ پروژه‌ای با فواید بسیار و وقفه‌های کم
حامد فوقانی _ خبرنگار
واقعیت آن است که اگر همین حالا یک‌پروژه اقتصادی پس از اخذ مجوزهای لازم و با هزینه-فایده سودآور، تعریف شود، بلافاصله تمام نیروهای اجرایی مرتبط آستین بالا می‌زنند تا کار پیش برود. بماند که هنگام اجرای کار، مشکلات پیش‌بینی شده و نشده بسیاری شکل خواهد گرفت تا عملیات پروژه با وقفه روبه‌رو شود و بعضا تغییراتی نسبت به طرح اولیه صورت بپذیرد. کسری بودجه، تغییرات آب‌وهوایی، رخداد یک‌بحران و خیلی از مسائل دیگر باعث می‌شوند تا در مسیر اجرای یک‌پروژه عمرانی و خدماتی، اختلالاتی پدیدار شود و فواید مالی مورد‌نظر کاهش پیدا کند و تأخیر زمانی طبیعی به‌نظر آید. این در حالی است که اگر پروژه‌ای فرهنگی، اجتماعی و نمادین تعریف شده، اما و اگرها بالا می‌رود و تحمل پایین می‌آید. نمونه‌اش اقداماتی که برای کاهش آلودگی هوا، بالا‌رفتن سطح سلامتی شهروندی و زیست‌پذیرتر‌کردن شهر برای زندگی، صورت می‌گیرد.
چنانچه به برنامه‌هایی که در شهرهای مختلف جهان به مناسبت هفته جهانی حملونقل پاک برگزار می‌شود، نگاه کنیم، به آسانی متوجه خواهیم شد که اغلب مدیران و شهروندان روی مسئله فرهنگی تاکید دارند. جالب اینجاست که مهم‌ترین برنامه 22سپتامبر مصادف با 31شهریور، «روز جهانی بدون خودرو» نامگذاری شده است. بر این اساس و به‌خاطر اینکه شهروندان به استفاده از ناوگان حملونقل عمومی روی بیاورند، شعارها و حتی برنامه‌های تشویقی مختلفی درنظر گرفته شده است. در این بین، نهاد بین‌المللی برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد (UNEP) به مناسبت شروع هفته جهانی حملونقل پاک، عکس یک صفحه اول را دوچرخه‌سواری انتخاب کرده و همچنین برای تشویق شهروندان به پیاده‌روی کلیپی را هم منتشر کرده است. در این کلیپ اشاره شده که طی‌کردن یک مسیر با خودروی شخصی در ترافیک بین 45 تا 55دقیقه طول می‌کشد، درحالی‌که پیاده می‌توان آن‌را در 10دقیقه پیمود. در لندن نیز برای آنکه کارمندان دولتی و نیمه‌دولتی خودروی شخصی را کنار بگذارند، کارهای فرهنگی و تبلیغاتی زیادی از ماه می(حدود 4ماه پیش) شروع شده است. به‌طور نمونه، اعلام شده کارمندان تنها اگر با خودروهای شارژی برقی در محل کار حاضر شوند، انگار سالانه 38258مایل معادل 61570کیلومتر در پیموندن مسیر با خودروهای شخصی صرفه‌جویی شده؛ مسئله‌ای که به کاهش قابل ملاحظه تولید منواکسید کربن می‌انجامد. مسابقه وسایل نقلیه با سوخت انرژی‌های نو در بوداپست، اسب‌سواری در سائوپائولو، پیک‌نیک خیابانی در وین و مسابقه دویدن و پیاده‌روی در جاکارتا از دیگر برنامه‌هایی به شمار می‌رود که برای هفته‌ای که از دیروز شروع شده، برگزار می‌شود. از سوی دیگر روزنامه‌نگاران فرانسوی دوباره قصد دارند حرکت سال2015 را تکرار کنند و 22سپتامبر، بدون خودرو به تهیه گزارش از سطح شهر اقدام کنند. آنها مدعی هستند که روز بدون خودرو در آن سال، منجر به کاهش انتشار 40درصدی آلاینده‌ها از اگزوزها خودروها شده است.
روز بدون خودرو فرصتی برای شهرهاست تا بتوانند چگونگی استفاده از دیگر روش‌ها را به جای موتورهای احتراقی مشخص کنند. جالب اینجاست که طی سالیان اخیر در کنار انرژی‌های نو برای وسایل نقلیه، دوچرخه همیشه جایگاه ویژه‌ای در جایگزینی داشته است. دیگو اوزوریو کلمبیایی -که در دنیا به‌عنوان بنیانگذار کمپین «دوچرخه بهتر است» شناخته می‌شود- هدفش را متقاعد‌کردن ساکنان بوگوتا برای انتخاب دوچرخه به جای سایر گزینه‌های حمل‌ونقلی در شهر اعلام می‌کند. برنامه محیط‌زیست ملل متحد هم به همین‌خاطر شعار او را انتخاب و تحقیقاتی را منتشر کرده که دوچرخه‌سواری چقدر می‌تواند هم به بهبود سلامتی فردی و هم به کاهش آلودگی هوا کمک کند. در مقدمه یکی از تحقیقات آمده که آلودگی هوای محیط به‌تنهایی موجب مرگ 4.2میلیون نفر در سال 2016شده. این درصورتی است که خودروهای با سوخت فسیلی سریع‌ترین منبع تولید گازهای گلخانه‌ای و بزرگ‌ترین عامل تغییرات آب و هوا به‌حساب می‌آیند.
راب دو جونگ، رئیس واحد کیفیت هوا در UNEP می‌گوید: «بیشتر شهرها برای اتومبیل طراحی شده‌اند. زمان آن فرا‌رسیده است که این کار را تغییر دهیم و شروع به طراحی شهرها برای تحرک انسانی کنیم.» این صحبت جونگ دقیقا همان شیوه‌ای است که مدیریت شهری فعلی در پیش گرفته؛ یعنی شهر باید در خدمت انسان‌ها باشد و نه خودروها. پر‌واضح خواهد بود که با ساختار موجود و بزرگراه‌های متعدد احداث‌شده، رسیدن به نقطه هدف تغییر رویکرد بسیار سخت است، اما این سختی کار به آن مفهوم نیست که کار را باید رها کرد. باید شیوه‌ای که مدیریت شهری دنبال می‌کند و پرچمدار آن شهردار تهران است را با جدیت ادامه داد. کمپین سه‌شنبه‌های بدون خودرو بهانه خوبی است برای آنکه سبک زندگی ماشینی را تغییر دهیم. در این میان، مدیران شهری نیز نباید تنها به‌خاطر احساس اجبار همراه شوند. آنطور که شنیده‌شده برخی از مدیران، در یک‌سال اخیر، با خودرو در اداره حاضر شده‌اند و سپس با دوچرخه مسافتی را طی کرده‌اند تا عکاس، عکس دوچرخه‌سواری آنها را ثبت کند. اگرچه این اقدام نمادین از سوی یک‌مدیر، در نوع خود حرکتی مثبت تلقی می‌شود، ولی همانطور که سازمان ملل اعلام کرده، اکنون وقت عمل است. استفاده از حملونقل عمومی و خودروی شخصی را کنار گذاشتن، یک‌کار فرهنگی است که در نهایت صرفه‌های بسیار اقتصادی، محیط‌زیستی، بهداشتی و سلامتی و اجتماعی در بازه زمانی میان‌مدت و بلندمدت دارد. این پروژه‌ای تعریف شده است که هزینه- فایده‌های آن فراتر از چیزی خواهد بود که تصور می‌شود؛ پروژه‌ای که اگر خودمان به‌معنای واقعی اجرایش کنیم، کمتر مشکلاتی می‌تواند نتیجه‌‌اش را به تعویق بیندازد.
