از علم‌بندی تا تعزیه خوانی در آذربایجان‌غربی

مسجد مهدی‌القدم ارومیه که بنا به قولی میزبان قدوم مبارک امام زمان(عج) در سال‌های دور بوده، بیش از ۶۰ سال است با ابتکار اهالی منطقه، آیین تعزیه‌خوانی را میزبانی می‌کند و هزاران مشتاق اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) در این مکان گرد هم می‌آیند تا برای امام ‌حسین(ع) و اصحاب آن حضرت اشک ماتم بریزند. 

به گزارش ایرنا، تعزیه‌خوانی که برپایه هنر نمایش و تئاتر طرح‌ریزی شده، سال‌های طولانی است برای تبیین زندگی اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) به‌ویژه واقعه کربلا در جای‌جای ایران اسلامی برگزار می‌شود و هزاران نفر از مردم برای آشنا شدن با ابعاد این واقعه، همه‌ساله گرد تعزیه‌خوانان جمع می‌شوند. هر سال به تماشاگران این آیین که به نوعی بهترین رسانه انتقال مصائب امام حسین(ع) و یاران باوفای آن حضرت در روز عاشورا به‌شمار می‌رود، افزوده می‌شود که همین موضوع نیز نشان‌دهنده موفقیت تعزیه در رسیدن به اهداف خود است. 


قدمت تعزیه‌خوانی ارومیه 

در شهر ارومیه نیز نظیر دیگر شهرهای کشور، آیین تعزیه‌خوانی درباره واقعه کربلا با حضور تیم‌های زبده نمایشی و حتی افرادی که به‌صورت تجربی در این مسیر پا گذاشته‌اند، برگزار می‌شود که یکی از مهم‌ترین و با قدمت‌ترین آن‌ها، تعزیه‌خوانی در محله مهدی‌القدم ارومیه است.

صحنه‌های شهادت اصحاب امام‌حسین(ع)، حضور حضرت ابوالفضل(ع) در علقمه و پر کردن مشک و همچنین نبرد آن حضرت با سپاهیان عمر سعد، پشیمان شدن حربن یزید ریاحی، توبه او و همچنین نبرد با یزیدیان، شهادت حضرت علی‌اصغر (ع)، حضرت علی‌اکبر (ع) و حضرت قاسم(ع)، آتش‌زدن خیمه‌ها و به اسارت گرفتن حضرت زینب(س) و دیگر افراد خانواده امام حسین(ع) جلوه‌های بارزی است که در طول ایام منتهی به عاشورا در فضایی آکنده از حزن و اندوه مقابل مسجد مهدی‌القدم ارومیه به تصویر کشیده می‌شود. 

مسجد تاریخی «مهدی‌القدم» در ارومیه خیابان حب‌نقی (سرداران) قرار گرفته؛ این مسجد امروزه به قدمگاه حضرت ولی‌عصر(عج) مشهور است. بیش از ۲ قرن پیش در دوران قاجاریه هنگام مرمت مسجد قطعه‌سنگی زیر خاک نمایان شد که متبرک به جای پای حضرت امام زمان(عج) بود و امروزه در ضریحی در داخل مسجد نگهداری می‌شود. این مسجد جزو معدود مسجدهایی است که دیوار آن با دیوار کلیسای اطراف یکی است. مراسم تعزیه‌خوانی این مسجد در سال ۱۳۹۰ شمسی در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.


ارومیه؛ میزبان عزاداران حسینی 

معاون فرهنگی و مردم‌شناسی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی می‌گوید: مراسم تعزیه‌خوانی ظهر عاشورا سالیان متمادی است در مقابل مسجد مهدی‌القدم ارومیه برگزار می‌شود. «حسن سپهرفر» می‌افزاید: این مراسم سیزدهمین اثر معنوی ثبت‌شده در فهرست آثار معنوی ملی کشور به‌شمار می‌رود. در تعزیه‌خوانی مسجد مهدی‌القدم نه‌تنها از آذربایجان غربی بلکه از سایر شهرهای کشور نیز برای دیدن مصائب اهل‌بیت(ع) حضور می‌یابند. 

سپهرفر بیان می‌کند: تعزیه‌خوانی آیینی است که در روز عاشورا در برخی روستاهای شهرهای ارومیه، خوی، سلماس و ماکو برگزار می‌شود ولی بزرگ‌ترین تعزیه‌خوانی آذربایجان غربی در «مسجد مهدی‌القدم» ارومیه است و گروه‌های مختلفی از عزاداران استان و سایر استان‌های کشور در این مراسم حضور می‌یابند. یکی از مریدان مکتب اباعبدالله الحسین(ع) که هرساله در مسجد مهدی‌القدم تعزیه‌خوانی می‌کند، می‌گوید: ۳۹ سال است نقش امام حسین(ع) را در تعزیه ایفا می‌کنم. «باقر علیزاده» ادامه می‌دهد: ایفای نقش در تعزیه وصف‌شدنی نیست و من از هم‌اکنون تا روز عاشورای امسال برای نقش‌آفرینی لحظه‌شماری می‌کنم. 


از زنجیر‌زنی تا گهواره‌گردانی 

هم‌زمان با اجرای مراسم تعزیه‌خوانی در روز عاشورا، مردم ارومیه در تاسوعای حسینی آیین‌های مختلفی را برگزار می‌کنند. یکی از کار‌های مهم و اساسی قبل از مراسم عزاداری، مدیریت سنتی ریش‌سفیدان در ترتیب و نوبت حضور دسته‌هاست. عزاداری در نقاط بررسی‌شده در روز نهم محرم (تاسوعا) از حدود ساعت 8 صبح، ابتدا برای لحظاتی در مساجد و پس از آن اوایل صبح در خیابان‌ها و کوچه‌های شهر و محدوده روستا‌ها آغاز می‌شود. 

معمولاً مراسم عزاداری روز تاسوعا به ذکر‌های مربوط به جانبازی‌ها و فداکاری‌های حضرت ابوالفضل (ع) اختصاص دارد. دسته‌های عزاداری زنجیرزنی و اعضای آن‌ها از صبح زود نسبت به آرایش و تشکیل دسته‌ها اقدام می‌کنند و قبل از حرکت به سوی خیابان‌های اصلی شهر به‌ویژه خیابان امام، در کوچه‌های محلات و مقابل مسجد زنجیرزنی می‌کنند و مردم نیز در کنار دسته‌های عزاداری به حرکت در می‌آیند. در روستا هم عزاداران با توجه به کوچک بودن مکان و بافت روستایی در کوچه‌ها به عزاداری می‌پردازند.  

یکی از شاخصه‌های این ایام علم‌ها هستند؛ علم‌ها دسته‌های عزاداری با پارچه‌های سبز و سیاه با نوشته‌هایی از قبیل یاحسین(ع) و یاابوالفضل(ع) هستند که معمولاً با رنگ سفید یا سرخ با توجه به رنگ پارچه علم‌ها نوشته شده است. در این میان صبح روز تاسوعا انواعی از نذری‌ها و قربانی‌ها از سوی اشخاصی که نیت و حاجتی دارند برای دسته‌های عزاداری فراهم می‌شود، پخش و احسان شربت بیدمشک یا آب‌لیمو، آش نذری و قربانی کردن گوسفند، از جمله نذور مردمی برای دسته‌های عزاداری است. در شهر ارومیه دسته‌های عزاداری سعی می‌کنند خود را تا موقع ظهر با نظم و آرایش بهتری به خیابان‌های اصلی شهر (میدان انقلاب و امام(ره)) برسانند. 

در شهر معمولاً دسته‌ها از خیابان‌های، عطایی و میدان ولایت فقیه مراسم زنجیرزنی و عزاداری خود را آغاز می‌کنند و برخی مردم در کنار خیابان‌ها نظاره‌گر مراسم‌ها هستند. در بین دسته‌های عزاداری گاهی «گهواره‌گردانی» هم می‌کنند که نذور آن صرف امور مالی هیات‌های عزاداری یا مساجد محلات می‌شود.

افراد خادم و خیر درگاه حضرت اباعبدالله الحسین(ع) این گهواره‌ها را در بین عزاداران و دسته‌های عزاداری می‌گردانند و هرکس نذری داشته باشد معمولاً مبلغی به آن سنجاق می‌کند. دسته‌های عزاداری تا ظهر تاسوعا مراسم زنجیرزنی را ادامه می‌دهند، سپس آرام‌آرام از خیابان‌های اصلی و از پیش‌تعیین‌شده شهر عبور می‌کنند و به محلات و مساجد خود باز می‌گردند. 


مراسم محوری سینه‌زنی خیابانی در ارومیه 

مدیرکل تبلیغات اسلامی آذربایجان غربی هم می‌گوید همزمان با هشتم ماه محرم برای مراسم محوری سینه‌زنی خیابانی لبیک یا حسین(ع) با حضور تمام دستجات عزاداری، مردم و مسئولان در ارومیه برگزار می‌شود. حجت الاسلام «محمد داداش‌زاده» با بیان این که این مراسم برای آمادگی هیات‌های عزاداری و ارومیه برای برگزاری مناسب آئین‌های عزاداری عاشورا و تاسوعای حسینی برگزار می‌شود، اظهار می‌کند: این مراسم عصر امروز هشتم محرم عصر به صورت راهپیمایی از میدان ولایت فقیه ارومیه به طرف میدان انقلاب برگزار خواهد شد.

این مسئول با تسلیت فرارسیدن ایام شهادت امام حسین(ع)، حضرت ابوالفضل العباس(ع) و یاران باوفایشان می‌افزاید: ماه محرم، ماه امام حسین (ع) است و ایشان هرچه داشتند در طبق اخلاص گذاشته و در راه خدا اهدا کردند. 

حادثه کربلا بقدری عظیم و تأثیرگذار بود که هنوز هم بعد از گذشت ۱۴۰۰ سال همچنان تازگی خاص خود را دارد و همه مسلمانان حتی غیر مسلمانان نیز برای امام حسین (ع) و یاران باوفایشان اشک می‌ریزند. بر تک تک ما واجب است از محرم درس آزادگی آموخته و این ماه را مایه عبرت خویش قرار دهیم.

داداش‌زاده تاکید می‌کند: امام خمینی (ره) فرمودند، «این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است» دید عمیق و تعبیر عالمانه امام راحل از ماه محرم و صفر، نقشه راه را برای ما هیاتی‌ها روشن کرده و بر تک‌تک ما واجب است تمامی تلاش خود را برای برگزاری هرچه باشکوه‌تر مراسم عزاداری ماه محرم به‌کار بندیم. 

مدیرکل تبلیغات اسلامی آذربایجان غربی ادامه می‌دهد: تمامی هیات‌های مذهبی باید با اصول و چگونگی برگزاری مراسم ایام محرم آشنا باشند و با همکاری و هماهنگی اداره‌ تبلیغات اسلامی برای تحقق اهداف دین مبین اسلام، همچنین بیان اهداف امام حسین (ع) از قیام کربلا گام بردارند.


علم‌بندی به یاد کاروان کربلا 

در آیین مذهبی علم‌بندی در آذربایجان غربی زنان و مردان عزادار با ذکر مصیبت‌های اهل‌بیت(ع) و مدیحه‌سرایی علم عزای شهادت مظلومانه امام حسین(ع) را به احتزاز در آورده و آن را با پارچه‌های نذری سبز و سیاه آذین بستند. عزاداران حسینی در خیابان صمدزاده ارومیه به رسم سنت دیرینه و برای زنده نگه داشتن قیام عاشورا هر ساله در روز سوم محرم با برافراشتن علم و اجرای مراسم علم‌بندی با نوای یاحسین و یاابوالفضل شاه‌حسین‌گویان به مسجد و تکیه می‌روند، با عزاداری بر مصائب امام حسین(ع) و یاران باوفای ایشان قربانی ذبح می‌کنند و نذری می‌دهند.

آیین علم‌بندی یکی از آیین‌های ایام سوگواری سید و سالار شهیدان، امام حسین(ع) است که با حضور عاشقان اباعبدالله الحسین در شهر ارومیه برگزار می‌شود و آیین سنتی عَلم‌بندی به‌صورت کاملاً سنتی در سومین روز محرم در شهر ارومیه واقع در خیابان صمدزاده برپا می‌شود که هر سال بازدیدکنندگان مخصوص خود را دارد. علم ارومیه تقریباً 45 متر است که از سوی سرپرست هیات‌های مراغه با انواع پارچه‌ها و روسری‌ها نصب می‌شود. 

مسئول برگزاری این مراسم در ارومیه درباره برگزاری آیین سنتی علم‌بندی می‌گوید: آیین مذهبی و سنتی علم‌بندی به اعتقاد مردم منطقه یادآور مهم‌ترین هدف امام حسین(ع) از قیام کربلا و برافراشتن پرچم اسلام است که این آیین علم‌بندی هر سال در کنار مساجد، تکیه‌ها و حسینیه‌های اغلب شهرهای آذربایجان غربی و شرقی برگزار می‌شود. 

«کریم شیخی» می‌افزاید: بر اساس باورهای مردم منطقه، حضرت ابوالفضل العباس(ع) این پرچم را هم‌زمان با اتراق کاروان حسینی در کربلا برافراشته و عزاداران نیز برای زنده نگاه داشتن قیام حسینی و تحقق عزت، آزادی و سربلندی اسلام، در این روز علم برپا می‌کنند. این علم‌ها که از لوله‌های فلزی و چوبی به طول 45 متر ساخته شده از سوم ماه محرم‌الحرام با آیین و سنت‌های خاصی برافراشته می‌شود و تا بیستم ماه صفر، هم‌زمان با اربعین شهدای کربلا، در اهتزاز است.