آسیب‌ها
کودک‌همسری در جهان و ایران از منظر اعداد و ارقام
عبدالله حاتمی‌فر/وکیل و روزنامه‌نگار
در این مجال برآن هستیم میزانی از کودک‌همسری در کشورهای مختلف جهان را ارائه دهیم؛ درواقع بر آن هستیم نگاهی داشته باشیم به کشورهایی که بیشترین میزان کودک‌همسری در آنجا رواج دارد. اما به‌نظر می‌رسد در ابتدا شایسته است، تعریفی از کودک‌همسری ارائه دهیم و در عین‌حال تفاوت آن با مفاهیم «ازدواج زودهنگام» و «ازدواج اجباری» را نیز دریابیم؛ اگرچه این مفهوم همپوشانی‌های گسترده‌ای دارند.
تعریف کودک‌همسری و مفاهیم همسایه آن
«کودک همسری ازدواج رسمی یا رابطه غیررسمی‌ای است که در آن یک یا هر دو طرف رابطه کودک باشند». به چه کسانی در چه بازه سنی کودک گفته می‌شود؟ «براساس تعریف کنوانسیون حقوق کودک در سازمان ملل، کودک فرد انسانی کمتر از ۱۸سال است». کمیته حقوق کودک که از کارشناسان مستقل تشکیل شده است و بر اجرای کنوانسیون حقوق کودک نظارت می‌کند از کشورهای عضو خواسته است تا اگر سن بلوغ را زیر ۱۸سال تعیین کرده‌اند قوانین خود را بازبینی کنند.
در کنار مفهوم کودک‌همسری، مفهوم «ازدواج زودهنگام» نیز استفاده می‌شود که با وجود همپوشانی با مفهوم کودک‌همسری با آن تفاوت‌هایی نیز دارد. «ازدواج زودهنگام» که گاهی به جای «کودک همسری» به‌کار برده می‌شود به ازدواجی اشاره دارد که حداقل یکی از طرفین آن زیر ۱۸سال باشند و معمولا در کشورهایی رواج دارد که سن بلوغ، یا حداقل سن ازدواج کمتر از ۱۸سال است. ازدواج زودهنگام همچنین به ازدواجی اشاره دارد که هر 2نفر، ۱۸ساله یا بیشتر از آن باشند، اما آمادگی آنان از نظر قابلیت‌های جسمی، احساسی، جنسی، روانشناختی و یا سطح دانش درباره گزینه‌های هر فرد برای زندگی، فراهم نباشد. «ازدواج اجباری» نیز دیگر مفهومی است که در دایره کلی این بحث مورد استفاده قرار می‌گیرد. «ازدواج اجباری» ازدواجی است که بدون رضایت کامل یا آزادی انتخاب برای یکی از طرفین یا هر دو طرف رابطه انجام شود. ازدواج اجباری همچنین به‌معنای آن است که طرفین رابطه نتوانند به‌علت خشونت و یا فشار و اجبار خانوادگی رابطه را ترک کنند.
واقعیت‌های تلخ کودک‌همسری در سطح دنیا
در ادامه و براساس تحقیقات انجام‌شده نگاهی می‌اندازیم به برخی از آمارها پیرامون کودک‌همسری در سطح دنیا. ذکر این اعداد و ارقام را ازاین‌رو مفید می‌دانیم که می‌تواند نگاهی جامع‌تر به این پدیده شوم به ما ببخشد و در عین حال به مثابه بیدارباشی برای کمک به کاهش این مسئله باشد. مسئله‌ای که در برخی از مناطق دنیا به شکل فاجعه خود را نشان می‌دهد. درواقع و براساس اعداد و ارقام زیر درحالی‌که پیشرفت‌هایی در پایان دادن به کودک همسری حاصل شده است اما سرعت این پیشرفت‌ها کافی نیست و در همه نقاط دنیا نیز این پیشرفت و بهبودی به یکسان رخ نمی‌دهد.
- هر سال حدود ۱۵میلیون دختر پیش از ۱۸سالگی ازدواج می‌کنند؛ یعنی روزانه در سطح جهان حدودا ۴۱هزار دختر بچه و یا به‌عبارت دیگر از هر ۴دختر یک نفر زودتر از ۱۸سالگی ازدواج می‌کنند.
- کودک‌همسری در هر جایی از دنیا اتفاق می‌افتد و میزان آن در هر کشور، فرهنگ، مذهب و قومیت متفاوت است: ۴۵درصد دختران در کشورهای جنوب آسیا، ۳۵درصد در آفریقای سیاه، ۲۳درصد در کشورهای لاتین و حوزه کارائیب، ۱۸درصد در خاورمیانه و شمال آفریقا و ۱۵درصد در آسیای شرقی و اقیانوس آرام قبل از ۱۸ سالگی ازدواج می‌کنند. این نوع ازدواج همچنین در برخی جوامع اروپایی و آمریکای شمالی مرسوم است.
- در کشورهای در حال توسعه، یک دختر از ۹دختر پیش از ۱۵سالگی ازدواج می‌کند. در برخی از موارد این دختران ۸ یا ۹ساله هستند.
- کودک همسری برای پسران نیز وجود دارد. ۱۵۶میلیون نفر از مردان زنده دنیا، پیش از ۱۸سالگی ازدواج کرده‌اند. اما دختران بیشتر تحت‌تأثیر کودک همسری هستند و تقریبا این اتفاق ۷برابر بیشتر برای دختران شایع است.
- برای اینکه شاهد کاهش تعداد مطلق زنانی که در کودکی ازدواج می‌کنند باشیم. تلاش ما باید دوبرابر شود. بیش از ۷۰۰میلیون زن زنده دنیا پیش از ۱۸سالگی ازدواج و یا زندگی مشترک خود را شروع کرده‌اند. این میزان برابر با ۱۰درصد از جمعیت جهان است. اگر کاهشی در آینده‌ای نزدیک اتفاق نیفتد، تعداد زنانی که در کودکی ازدواج کرده‌اند تا سال۲۰۵۰ به ۱.۲میلیارد نفر که معادل کل جمعیت هند است، خواهد رسید.
در چه کشورهایی بیشترین میزان کودک‌همسری رواج دارد؟
در ادامه میزان درصد کودک‌همسری در کشورهایی که بیشترین کودک‌همسری در آنها رواج دارد را بررسی می‌کنیم. درواقع میزان درصد در اینجا به درصد زنان بین ۲۰ تا ۲۴ساله‌ای اشاره می‌کند که برای نخستین‌بار قبل از ۱۸سالگی ازدواج کرده‌اند. به‌عنوان مثال، ۷۰درصد از زنان ۲۰ تا ۲۴ساله نیجر برای نخستین‌بار قبل از ۱۸سالگی ازدواج کرده‌اند. لازم به ذکر است این آمار براساس گزارش سال۲۰۱۶ یونیسف آورده شده است.
بیش از ۷۰ درصد / نیجر
۶۰ تا ۶۹ درصد / جمهوری آفریقای مرکزی، چاد
بین ۵۰ تا ۵۹ درصد / بنگلادش، بورکینافاسو، گینه، مالی، سودان جنوبی
۴۵ تا ۴۹ درصد / هند، مالاوی، موزامبیک، سومالی
۴۰ تا ۴۴ درصد / اریتره، اتیوپی، ماداگاسکار، نیجریه، نیکاراگوئه، اوگاندا
۳۵ تا ۳۹ درصد / برزیل، کامرون، جمهوری دمکراتیک کنگو، جمهوری دومینیکن، جمهوری دمکراتیک خلق لائوس، لیبریا، نپال، سیرالئون، تانزانیا
۳۰ تا ۳۴ درصد / افغانستان، بنین، اتحاد کومور، کنگو، ساحل عاج، گینه استوایی، گامبیا، گواتمالا، هندوراس، موریتانی، سائوتومه و پرنسیپ، سنگال، سودان، یمن، زامبیا و زیمبابوه
۲۵ تا ۲۹ درصد / بلیز، بوتان، کوبا، السالوادور، جزایر مارشال، نائورو
۲۰ تا ۲۴ درصد / بولیوی، بوروندی، کلمبیا، کاستاریکا، اکوادور، گابون، غنا، گینه بیسائو، گویان، عراق، کنیا، کریباتی، مکزیک، پاکستان، پاناما، پاپوآ گینه نو، جزایر سلیمان، تایلند، توگو
کودک‌همسری در ایران؛ یک قصه تلخ مداوم
در کشورهای بالا به‌نام ایران اشاره‌ای نشده است ولی کودک‌همسری در ایران نیز بیداد می‌کند. براساس آنچه ثبت‌احوال ایران می‌گوید در سال۱۳۹۶ استان نسبتا کوچک زنجان با بیش از ۳۶هزار مورد ازدواج زیر ۱۴سال پیشگام کودک‌همسری بوده است. استان‌هایی چون خراسان رضوی با 6 هزار مورد ازدواج کودکان ۱۰ تا ۱۴سال و آذربایجان شرقی با 4هزار مورد ازدواج کودکان در همین سن، دیگر استان‌هایی بودند که در صدر استان‌های مبتلا به این پدیده قرار دارند.
