غرب کشور
عزاداری زاگرسی‌ها
گل‌مالی
نیت همه واحد است؛ اینکه محرم و عاشورا و شأن امام‌حسین(ع) را پاس بدارند. اما هر منطقه‌ای، به نسبت تاریخچه، جغرافیا، فرهنگ و عرفی که دارد، معمولاً سعی می‌کند حالتی خاص به این مراسم و این نیت و غرض ببخشد؛ ازجمله اینکه مثلا مردم لرستان و البته جاهایی دیگر از غرب و باقی بخش‌های کشور، مراسم گل‌مالی دارند؛ مراسمی خاص که در این حوالی یافت می‌شود و جزو مراسم معروف محرمی نام گرفته. این آیین را بیشتر در استان‌های غربی و زاگرس‌نشین و به‌خصوص لرستان، کرمانشاه، ایلام و بخش‌هایی از خوزستان، مرکزی و همدان می‌توانید مشاهده کنید. اما معروف‌ترین شهری که شهره به این مراسم شده، خرم‌آباد و منطقه لرستان است. این مراسم چنین است که مردمانش، در روزهای محرم و عاشورا، مقابل خیمه‌ها و تکیه‌هایی که دارند، با آجر حوضچه‌هایی درست می‌کنند. در روز تاسوعا این حوضچه را با گل رُس پر می‌کنند که به آن گل باغچاله هم می‌گویند. در نتیجه گل نرمی درست می‌شود که در زبان محلی به «خَرّه» هم معروف است. عزاداران ابتدا خود را با خَرّه گل‌مالی و سپس شروع به عزاداری و سینه‌زنی می‌کنند.
فارس و هرمزگان
نعل‌ها و سنگ‌ها
چک‌چکو
هر آیینی، فلسفه‌ای دارد و همینطور شکل نمی‌گیرد؛ ازجمله آیین عزاداری «چک‌چکو» در جنوب کشور و البته در استان فارس و هرمزگان و چند جای دیگر. این آیین، جزو آیین‌های منحصر به فرد است که از گذشته به مردم این مناطق میراث رسیده و آن را اجرا می‌کنند. این مراسم در جاهایی مثل گیلان و اراک هم دیده شده که به اسم «کرپ‌زنی» معروف است. به این ترتیب که عزاداران 2تکه سنگ یا حتی چوب را به‌دست می‌گیرند و در دسته‌هایی دایره‌ای شکل که دور هم شکل گرفته‌اند، شروع به عزاداری می‌کنند. عزاداران با ریتم و نظم خاصی، این سنگ‌ها یا چوب‌ها را به هم می‌کوبند و همین ریتم، باعث می‌شود تا نظم خاصی در کل عزاداری در جریان باشد و مداحی و نوحه‌خوانی هم طبق همین نظم شکل بگیرد. با توجه به اینکه اصل این مراسم در جنوب کشور و بندرعباس و فارس شکل گرفته، از سنگ بیشتر استفاده می‌شود. فلسفه‌اش هم‌چنین است که در روز عاشورا، وقتی که یزیدیان بر حسینیان غلبه کردند، بر سم اسبان خود نعل تازه بسته و روی پیکرهای مطهر شهدا تاختند؛ طوری که این بدن‌های مطهر مثله شدند.
اردبیل
آب، آب، آب
طشتگذارییکی از مراسم خاصی که در میان آذری‌زبان‌های ایران هم برگزار می‌شود، طشت‌گذاری است. این مراسم را حتی در تهران و شهرهای دیگری که آذری‌ها به آن مهاجرت کرده‌اند، می‌توان مشاهده کرد. در این مراسم، عزاداران در روز بیست و هفتم ذیحجه، یعنی 3-2 روز قبل از شروع ماه محرم، آب مشک‌ها را در طشت‌ها ریخته و لشکر حر و اسبان سپاه او را سیراب می‌کنند که نمادی از وقایع نزدیک به عاشوراست. در کتاب «فرهنگ عاشورا» نوشته جواد محدثی، در این‌باره آمده: «مراسم طشت‌گذاری، مراسمی است سنتی که در عزاداری ایام عاشورا و عمدتا در شهرستان اردبیل برگزار می‌شود و طشت‌های آب را که رمزی از فرات است، در مساجد و حسینیه‌ها می‌آورند و این سنت به تأسی از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین(ع) در مقابل سپاه حر است که به روایتی آن حضرت، در روز 27ذیحجه، آب مشک‌ها را در طشت‌ها ریخته و تمام لشکر حر و اسبان آنها را سیراب کردند.» آذری‌ها طی این رسم قدیمی، به نوعی به پیشواز ماه محرم رفته و کم‌کم خودشان را آماده برگزاری مراسم می‌کنند. نقل است که این مراسم از روزگاران صفویه در اردبیل برگزار می‌شد.
ابیانه
در کوچه‌های ابیانه
تاسوعا و عاشورایکی از مناطق دیدنی ایران را می‌توان ابیانه دانست. خود ابیانه به‌دلیل شرایط و معماری خاصی که دارد، به‌شدت مورد توجه گردشگران قرار دارد. حالا در کنار این شرایط خاص، مراسم خاص عزاداری آن را در ماه محرم هم اضافه کنید. این مراسم در فضایی سنتی برگزار شده و اهالی ابیانه با همان لباس‌های سنتی در این عزاداری حاضر می‌شوند. البته بیشتر اهالی ابیانه مهاجرت کرده‌اند، اما سعی می‌کنند که برای مراسم محرم و عاشورا و تاسوعا، خودشان را به زادگاه‌شان برسانند. گفته می‌شود که جمعیتی نزدیک به 4 هزار نفر در مراسم عزاداری محرمی این منطقه شرکت می‌کنند. به واقع مراسم خاص این روستا، از شب تاسوعا و با آیین ذاکری شروع می‌شود. صبح روز تاسوعا هم مراسمی با نام پرسه در این منطقه برگزار می‌شود که اهالی از امامزاده روستا، حرکت خود را شروع کرده و به خانه‌های افرادی که در سال گذشته عزیزی را از دست داده‌اند، می‌روند. صاحبان عزا هم پذیرایی می‌کنند. از دیگر مراسمی که تا غروب عاشورا ادامه می‌یابد، می‌توان به جغجغه‌زنی، نخل‌گردانی، شاداگردانی، طلوع‌خوانی و شام غریبان اشاره کرد. می‌توانید برای شرکت در این مراسم سری به این روستا بزنید.
راز شمعدان‌ها
چلچلا
در شهرستان مجن، در نزدیکی‌های شاهرود و در استان سمنان مراسم جالبی با موضوع محرم برگزار می‌شود. این آیین قدیمی «چلچلا» نام دارد و از شب سوم‌ماه محرم و غروب آفتاب شروع می‌شود؛ مراسمی که حتی در فهرست میراث معنوی کشور هم ثبت شده است؛ به این ترتیب که مجن، 2تکیه بزرگ دارد. در ابتدا فراشان، تکیه پایین آن را آب و جارو می‌کنند و سپس فضای تکیه را با جاجیم و چادرشب سر و سامان می‌دهند و چهل‌پایه چراغ شمعدان را هم برای برگزاری مراسم در آن می‌چینند. سپس خادمان در تکیه مقابل و رو به جمعیتی که برای حضور در این مراسم آمده‌اند، می‌ایستند و بابای تکیه یا متولی آن شروع به خواندن دعا و مناجات و مرثیه می‌کند. بخش‌هایی از زیارت عاشورا هم در این مراسم خوانده می‌شود. زنان و دختران نیز روی پشت‌بام‌های پلکانی اطراف تکیه، به تماشای مراسم می‌ایستند؛ ضمن اینکه شهروندان مجنی و دیگر حاضران نذورات خود را بر سفره‌های کرباسی می‌ریزند و برای تبرک، از خادمان و فراشان بسته کوچک نبات می‌گیرند. در پایان مراسم نیز چراغ‌ها دست به‌دست می‌چرخند و سپس نماز مغرب برگزار می‌شود.
زنان عزادار
چایینه
در بیشتر مراسم عزاداری محرمی، زنان و دختران، در حاشیه قرار می‌گیرند اما در میان مردم ایلام، زنان تنها به اینکه شاهدان عزاداری‌ها باشند قناعت نکرده و خود نیز مراسمی برگزار می‌کنند که «چایینه» نام دارد. این چایینه‌ها، البته اسم‌های مختلفی دارد؛ ازجمله چایینه حضرت قاسم(ع) در روز هفتم، چایینه حضرت علی‌اکبر(ع) در روز هشتم، چایینه حضرت عباس(ع) در روز نهم و چایینه امام‌حسین(ع) در روز دهم و البته چایینه روز اربعین حسینی. به‌طور مثال در چایینه حضرت قاسم علیه‌السلام، ابتدا بر تن دختری جوان و ازدواج نکرده لباس عروسی سبزرنگی به تن می‌کنند، بر سرش هم سرپوشی سفید می‌پوشانند و 2شمع روشن و سینی پر از نقل و نبات هم به دستش می‌دهند. خلاصه اینکه انگار یک مراسم عروسی باشد. چایینه‌خوان‌ها ابتدا با لباس تمیز مناسب چنین مراسمی، وارد می‌شوند و زنی که به او ملایه گفته می‌شود شروع به مداحی می‌کند. حین اجرای این مراسم، زنی دیگر کفن آغشته به خونی را به نشانه رسیدن خبر شهادت حضرت قاسم(ع) می‌آورد. سپس شمع‌ها خاموش شده و مراسم، عزادارانه پیش می‌رود و بر سر عروس، شالی مشکی می‌اندازند. نوع عزاداری آنها نیز خاص و منحصربه‌فرد است.
