فرصت طلایی برای عبور از بحران کم‌آبی

فتانه احدی | البرز- خبرنگار


تغییرات اقلیمی در دهه‌های اخیر، در بسیاری از مناطق جهان و ایران پدیده خشکسالی ایجاد کرده و معضلاتی را در بخش‌های مختلف از جمله کشاورزی به وجود آورده است که این مساله لزوم استفاده بهینه از منابع آب را برای مسئولان و مردم مطرح ضروری می‌کند.
چند سالی است که با کاهش بارش‌ها و کمبود منابع آب‌های زیرزمینی، کشاورزی در البرز با مشکلات فراوانی مواجه شده است. بخش زیادی از زمین‌های کشاورزی از بین رفته و عده زیادی بیکار شده‌اند.
در سال‌های اخیر، بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی البرز روندی صعودی داشته، به ‌طوری که برخی از مناطق استان در شرایط بحرانی به سر می‌برند.
بارش امسال سبب شد بسیاری از کشاورزان مانند سال‌های گذشته دچار بحران شدید نباشند، بنابراین مسئولان مربوطه باید راهی بیندیشند تا از آب‌های رهاشده ناشی از باران در بخش کشاورزی استفاده کرد.


ضرورت تغییر الگوی کشت 

فرماندار ساوجبلاغ می‌گوید: با توجه به شرایط موجود و کمبود آب، باید کشت‌ها به سمتی پیش برود که نیاز زیادی به آبیاری نداشته و مطابق با استراتژی‌های ابلاغی از سوی دولت باشد.
«ابوالقاسم پالیزگیر» ادامه می‌دهد: کشت کلزا از مهم‌ترین محصولات روغنی مورد توجه دولت با توجه به واردات آن از خارج بوده و باید تلاش شود کشت‌های آب‌بر تبدیل به اینگونه کشت‌ها شوند.
وی با تاکید بر تخصیص آب برای این محصولات در زمان نیاز می‌افزاید: با توجه به نیاز آب از 20 شهریور تا 15 مهر برای کشت کلزا ضروری است تا امور آب تمهیداتی برای تخصیص 3 وقت 24ساعته برای آبیاری 200‌هکتار از این محصول در شهرستان بیند‌یشد.
فرماندار ساوجبلاغ می‌گوید: برخی از محصولات کشاورزی مانند کاهو و لوبیا که بسیار آب‌بر هستند، لزومی ندارد که در زمین‌های کشاورزی شهرستان کشت شوند و باید مدیریت جهاد کشاورزی با بررسی موارد مشابه با ارائه الگوی مناسب کشت با آنان برخورد کند.
پالیزگیر با اشاره به ذخیره آب سیلاب در بهار امسال می‌افزاید: سیلاب‌های امسال علاوه بر خرابی‌هایی که بر جای گذاشت، باعث ذخیره آب در سفره‌های زیرزمینی و بالا آمدن سطح آب در چاه‌های بسیاری از روستاهای شهرستان شد و باعث شد تعداد مراجعات روستاییان برای مشکل آب شرب در تابستان امسال بسیار کمتر از سال‌های گذشته باشد.
وی می‌گوید: باید سیلاب و آب‌هایی که در دشت‌ها رها می‌شوند، به استخرهای ذخیره آب کشاورزان و گلخانه‌داران هدایت شوند تا ضمن استفاده بهینه از آنها، شاهد خسارت و کم‌آبی در مواقع بحران آب نباشیم.
فرماندار ساوجبلاغ همچنین خواستار تامین آب مورد نیاز گلخانه‌داران از آب کردان در زمستان شد.
پالیزگیر اضافه می‌کند: اداره جهاد کشاورزی شهرستان باید مصوبات استانی را با ‌دقت و جدیت پیگیری کند و در این جلسات که اختیارات قانونی وجود دارد، با ارائه خط و جهت، مصوبات مورد نیاز شهرستان را بگیرد.


کمک برای اجرای عملیات آبیاری نوین

رئیس سازمان جهاد کشاورزی البرز توسعه روش‌های نوین آبیاری و احیا و بازسازی قنوات را از برنامه‌های این سازمان در سال ۹۸ عنوان می‌کند و می‌گوید: اجرای 4هزار هکتار سیستم آبیاری تحت فشار در اراضی استان در حال اجراست. در این رابطه به‌ازای هر هکتار اجرای عملیات آبیاری نوین مبلغ ۱۳ میلیون تومان کمک بلاعوض در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد.
«مجید موسوی» ادامه می‌دهد: با اجرای این عملیات میزان اراضی تجهیزشده استان به حدود ۲۰ هزار هکتار می‌رسد.
وی می‌افزاید: پروژه استفاده از پساب تصفیه‌شده در تعاونی تولید ماهدشت در سطح 2 هزار هکتار شامل ایستگاه پمپاژ و خط انتقال و اجرای سیستم نوین آبیاری در شرف اتمام است.
موسوی می‌گوید: امسال اجرای عملیات احیا و بازسازی قنوات نیز با تامین منابع مورد نیاز با جدیت دنبال می‌شود. در این باره هیچ‌گونه محدودیت اعتباری نداریم و هر روستایی که قنات آن نیاز به بازسازی و احیا داشته باشد، برای آن اقدام خواهدشد.


افزایش نزولات، نویدبخش رونق تولید

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان می‌گوید: افزایش نزولات جوی در سال زراعی جاری نویدبخش رونق تولید در عرصه‌های کشاورزی و باغی استان و سایر مناطق کشور است.
موسوی می‌گوید: تأمین آب مورد نیاز اراضی زیر کشت غلات، دانه‌های روغنی و باغ‌ها به‌خصوص در دشت‌های ساوجبلاغ، نظرآباد، کرج و اشتهارد و همچنین در مناطق نیمه‌دیم و پهنه‌های شهرستان طالقان و بخش آسارا منجر به افزایش تولید زراعی و باغی بین 10 تا 15 درصدی در این مناطق خواهد شد.
وی می‌افزاید: این بارندگی‌ها در تقویت منابع آبی زیرزمینی و آب‌های سطحی و حقابه‌های زراعی و باغی که منجر به تامین آب کافی و به‌موقع کشت‌های زراعی و باغی خواهد شد، نقش موثری دارد.


کشاورزان نظرآبادی به‌سوی پیشرفت و توسعه

مدیر جهاد کشاورزی نظرآباد با اشاره به این‌که بیش از ۴۸۰ هکتار از اراضی زراعی البرز به کشت کلزا اختصاص یافته است، می‌گوید: نظرآباد با ۳۰۵ هکتار سطح زیر کشت رتبه اول البرز را به خود اختصاص داده است. امسال حدود ۱۵۰۰‌ تن کلزا یعنی ۵۵ درصد از کل محصول کلزای استان در شهرستان نظرآباد برداشت خواهد شد که قدمی بزرگ در این مسیر است که با تلاش کشاورزان و کارشناسان حوزه کشاورزی، میسر شده است.
«ایرج الماسی» با بیان این‌که نظرآباد از آب و هوای مناسب و خاکی حاصلخیز برخوردار بوده و از جمله مناطق مستعد برای کشت دانه‌های روغنی مانند کلزاست، ادامه می‌دهد: کاشت کلزا به دلیل حاصلخیز بودن اراضی کشاورزی شهرستان و سودآوری این محصول نسبت به سایر محصولات، تمایل کشاورزان برای کشت این محصول را برانگیخته و فضایی رقابتی ایجاد کرده است که موجب می‌شود تلاش برای برداشت مقادیر بیشتری در واحد سطح صورت بگیرد.
وی می‌گوید: کاهش ۵۰ درصدی هزینه تولید، حفظ بقایای گیاهی در سطح خاک و نفوذ بیشتر آب در خاک و حفظ رطوبت و همچنین صرفه‌جویی در وقت از مزایای کشت مستقیم به شمار می‌رود.
الماسی می‌افزاید: بهره‌گیری از مکانیسم جدید، روش‌های نوین و ابزارآلات کشاورزی پیشرفته باعث شده است کشاورزان نظرآبادی بتوانند در کشت کلزا جزو کشاورزان برتر کشور باشند.
 

الگوی کشت  باید اصلاح شود

 
سعید غفاری | کارشناس کشاورزی


انتخاب هر الگوی کشت، به دلیل چندبعدی بودن کشاورزی، می‌تواند پیامد‌های مهمی در زندگی کشاورز و جامعه روستایی داشته باشد. اما در برخی از شرایط، کشاورزان به دلیل تغییر در شرایط محیطی، تغییر در تقاضا و مصرف، به تغییر الگوی کشت گرایش پیدا می‌کنند. یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در چند سال اخیر در تغییر الگوی کشت بین کشاورزان استان، مساله خشکسالی است.
توجه به ابعاد اقتصادی و سودآوری در انتخاب الگو‌های کشت جایگزین از اهمیت زیادی برخوردار است، چراکه این کشاورز است که درنهایت باید کشت محصول خود را تغییر دهد؛ این کار باید صرفه اقتصادی داشته باشد.
کاشت محصولات پرمصرف آب در منطقه‌هایی که 70 درصد آب بر اثر تبخیرها هدر می‌‌رود و تنها 30 درصد آن صرف کشاورزی می‌شود، یکی از دلایل بحران آب و فرونشست زمین است.
این روزها در حالی کارشناسان نسبت به کمبود و احتمال جیره‌‌بندی آب در بیشتر شهرهای کشور به‌خصوص شهرهای کویری هشدار می‌‌دهند و خواهان صرفه‌جویی شهروندان در مصرف آب شرب هستند که بخش کشاورزی این شهرها همچنان بیش از 90 درصد آب استحصالی منطقه را می‌‌بلعد و به اعتقاد کارشناسان کشاورزی، کمبود آب تنها با تغییر الگوی کشت قابل حل است که روندی بسیار کند دارد.

در حال حاضر در دشت‌های اطراف شهرهای حاشیه کویر شاهد فرونشست زمین به دلیل کاهش بیش از اندازه منابع آب زیرزمینی هستیم و حتی وضعیت دشت‌های سرسبز و به‌ظاهر بی‌مشکل نیز در حال بحرانی شدن است.
برداشت‌های بی‌‌رویه از منابع آب زیرزمینی برای مصرف کشاورزی را می‌توان به دلیل آبیاری سنتی و غرقابی که نیازمند حجم فراوانی از آب است و همچنین کشت و تولید محصولات پرآب‌ بدون توجه به ذخایر آبی منطقه برشمرد و این در حالی است که بازدهی بخش کشاورزی با توجه به مصرف بالا و بیش از 90‌درصدی آب، بسیار پایین و به گفته کارشناسان کشاورزی حدود 37 درصد است.
برای تغییر الگوی کشت، کشاورز باید به این باور برسد که حیات جامعه، زمین و زراعتی که اکنون دارد، به مصرف بهینه آب وابسته است که اگر این آب به هدر رود، نه‌تنها جامعه، بلکه خود کشاورز هم از لحاظ اقتصادی لطمه خواهد خورد.
تعیین نظام کشت مبتنی بر شرایط اقلیمی و متناسب با ظرفیت‌های منطقه‌ای، مزیت اقتصادی با رعایت اصول تولید محصولات کشاورزی و ملاحظات وضعیت محیطی از مواردی است که در طرح اصلاح الگوی کشت باید مدنظر قرار بگیرد.
همچنین باید با حمایت‌های دولتی از سوی مسئولان مربوطه هر چه سریع‌تر اصلاح و تغییر الگوی کشت در نظام کشاورزی البرز اجرایی شود.