گزارش
مشهد باید تنوع‌پذیر باشد
گفت‌و‌گو با رئیس پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد
رعایت برخی از الزامات اجتماعی و فرهنگی سبب توسعه بحث زیارت و گردشگری می‌شود. مهم‌ترین ویژگی شهر مشهد زیارتی بودن آن است. از این رو توجه به جنبه‌های مختلف این امر در توسعه این شهر تاثیر بسیاری دارد. به گزارش ایسنا، «علی یوسفی»، رئیس پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد، درباره ایجاد جامعه گردشگرپذیر در مشهد، تبدیل کردن مشهد به یک برند، تحلیل وضعیت فرهنگ میزبانی در مشهد و مسائلی که در این باره وجود دارد سخن گفته است.
الزامات اجتماعی و فرهنگی
رئیس پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد گفت: استفاده از فرصت زیارت و سفر زیارتی به منظور توسعه و آبادانی الزاماتی دارد و در هر شرایطی لزوما به توسعه نمی‌انجامد. یکی از این الزامات مسائل اجتماعی و فرهنگی است یعنی به شرایط میزبانی و شرایط فرهنگی و اجتماعی غالب در جامعه مقصد بستگی دارد. یکی از لوازم آن از نظر فرهنگی و اجتماعی، قبول تنوع و کثرت است چون زوار و گردشگران از مکان‌های مختلف و با زمینه‌های فرهنگی مختلف وارد می‌شوند یعنی سفر با خودش تنوع و کثرت می‌آورد.
یوسفی ادامه داد: بنابراین جامعه میزبان باید مداراجو، تنوع‌طلب و تنوع‌پذیر باشد یعنی با یک فرهنگ یکنواخت و بسته سفر زیارتی به یک فرصت سازنده تبدیل نمی‌شود و در آن تعارض به وجود می‌آید. فکر می‌کنم یکی از مشکلات این است که آستانه تحمل جامعه میزبان برای پذیرش فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌هایی که زوار با خود می‌آوردند قدری پایین است و سیستم سیاسی و مدیریتی هم براساس همین یکنواختی شکل گرفته است.
سیستم یکنواخت گردشگری
رئیس پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: یکنواختی در سیستم مدیریت زیارت و گردشگری هم وجود دارد مثلا ما زوار را به چند دسته متنوع تقسیم نمی‌کنیم و همه را در یک دسته قرار می‌دهیم. گاهی این یکنواختی موجود در سیاست و تدابیرمان به یک محدودیت تبدیل می‌شود مانند ورود انسان‌هایی با سلیقه‌های فرهنگی، ذائقه‌های مختلف و حتی ذائقه‌های مصرفی مختلف. مثلا اعراب یک نوع ذائقه غذایی دارند و طبیعتا اهمیت دارد که این ذائقه در سیستم پذیرایی آنان تعبیه شود یا این‌که عادات و سبک‌های زندگی متفاوتی دارند و متناسب با آن سبک‌های زندگی باید فرصت‌هایی در آن کشور فراهم شود که احساس راحتی کنند.
یوسفی افزود: این مساله ممکن است در بحث هتل‌داری، رستوران‌داری و محیط‌های اقامتی ما نیز اتفاق بیفتد. بنابراین فکر می‌کنم به اندازه تنوع و کثرتی که اقتضای میزبانی است شرایط ما هم به لحاظ اجتماعی، فرهنگی و سیاست‌گذاری و مدیریتی این تنوعات را در خودش ایجاد نکرده که این خودش یک محدودیت است و جذابیت سفر را کاهش می‌دهد. تنوع‌طلبی باید به یک رویکرد غالب تبدیل شود. مدیریت متنوع و تنوع‌طلبی ایجاد شود و سیاست‌های متنوع و جذابی برای تمام گروه‌های گردشگر و زوار داشته باشیم.
وی یادآور شد: یکنواختی هم متوجه فرهنگ میزبانی و هم سیستم مدیریتی این حوزه است که در واقع متناسب با اقتضائات سفر تنوع‌پذیر نیست و این یک چالش است و جذبه سفر را قدری پایین می‌آورد. از طرف دیگر جذابیت‌های ویژه معنوی در زیارت و سفر زیارتی وجود دارد که گاهی اوقات این سختی‌ها را در خودش هضم می‌کند و به نوعی باور شخصی زوار است که این سختی را بخشی از فضیلت سفر می‌دانند.
شفافیت در حوزه گردشگری
رئیس پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد گفت: در شرایطی که ممکن است بعضی از محدودیت‌های سفر تحمل شود، نباید با تدبیر ضعیف شرایطی را فراهم کنیم که کسی که مشهد می‌آید دچار محدودیت شود. لذا فکر می‌کنم یکی از الزامات اجتماعی و فرهنگی شهر زائرپذیر و گردشگرپذیر این است که باید تنوع‌طلب باشد و ساختارها و زمینه‌های اجتماعی را کاملا فراهم کند. این امکانات شامل رستوران، مکان‌های اقامتی، فرصت‌های تفریحی و گردشگری و... می‌شود.
بخش دیگر هم به خلقیات مربوط می‌شود که البته اینها هم جزو مقولات فرهنگ میزبانی است و یکی از ویژگی‌های خلقی، تنوع‌پذیری است. یوسفی خاطرنشان کرد: براساس برآوردها و مطالعاتی که انجام شده است، بعضی از خصوصیات خلقی که به جامعه میزبان نسبت داده می‌شود محدودیت برای سفر است و برخی از این خصوصیات خلقی قابل بررسی و مطالعه است. این خصوصیات پایدار و فرهنگی است و به این معنی نیست که سریع تغییر کنند، ولی شدنی است. مثلا بخشی از این محدودیت و آفت در بازاری وجود دارد که بخش قابل توجهی از وقت زائر در آن سپری می‌شود.
اغلب زوار و مهمانانی که وارد می‌شوند تصور می‌کنند در بازار خیلی فریب وجود دارد و محیط بازار محیط امنی برای بسیاری از زوار نیست. وی ادامه داد: این‌که ما چگونه این بازار را شفاف کنیم و چه مراقبتی در بازار صورت بگیرد که چنین حسی را ایجاد نکند، بخشی از الزامات مدیریتی و سیاستی این سفرهاست که ما در مشهد با چنین مشکلی مواجهیم. در بخش بازار، بخش حمل‌و‌نقل و در بخش گردشگری زیارت هم سیستم‌های پنهان، دلال و غیرشفاف وجود دارد که برای زوار به ویژه زوار خارجی مخاطرات بسیاری ایجاد کرده است.
رئیس پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد افزود: این شفافیت باید در حوزه گردشگری و بازار زیارت و گردشگری به ویژه در شهر مشهد به وجود آید و این هم به سیاست‌ها و تدابیر حاکم بر این حوزه مربوط می‌شود، البته یک محدودیت جدی است و به طور کلی مقداری مخاطره سفر و نگرانی مسافر را در این حوزه زیاد می‌کند و به عبارتی فرصت‌سوزی است. یعنی بازاری که می‌تواند بسیار جذاب و مورد توجه باشد، در بسیاری از اوقات با این برچسب‌ها و فریب‌ها فرصت سازنده اقتصادی را از شهر می‌گیرد. این یک مشکل است و بسیاری از نتایج تحقیقات هم این مساله را تا حدی نشان می‌دهد. همچنین بازار سوغات هم با فریب آمیخته شده است که با تقدس سفر و زیارت سازگاری ندارد.
