نابودی حیات وحش درطرح گردشگری آشوراده

الهام مصدقی‌راد/خبر‌نگار

5سال قبل، رئیس‌جمهوری اعلام کرد طرح گردشگری آشوراده قطعا اجرایی می‌شود و این شبه‌جزیره به مرکز گردشگری تبدیل خواهد شد. این طرح، نخست در اواخر دولت هشتم مطرح شد و معصومه ابتکار که در آن زمان ریاست سازمان حفاظت محیط‌زیست را برعهده داشت با اجرای آن موافقت کرد. اما با اتمام دولت هشتم، این طرح از اجرا بازماند. با شکل‌گیری دولت نهم، فاطمه واعظ‌جوادی، رئیس وقت سازمان حفاظت محیط‌زیست ضمن مخالفت با این طرح با پیگیری از سازمان بازرسی کل کشور و مراجع قضایی نه‌تنها این طرح را منتفی کرد که آشوراده را به پناهگاه حیات‌وحش میانکاله بازگرداند. در سال 90 اما محمدی‌زاده، رئیس جدید سازمان محیط‌زیست با اجرای آن موافقت کرد که با مخالفت کارشناسان و رسانه‌ها روبه‌رو شد. آبان‌ماه 92اما اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور اعلام کرد که آشوراده به مسئولیت سازمان میراث فرهنگی به قطب گردشگری تبدیل می‌شود. یک‌سال بعد از آن هم حسن روحانی در سفر استانی خود به گلستان ‌بر این طرح مهرتأیید زد. این درحالی است که همچنان کارشناسان بر اجرای این طرح انتقاد داشته و آن را دارای اثرات منفی و غیرقابل جبرانی بر حیات‌وحش منطقه می‌دانند.
جزیره آشوراده بخش ارزشمندی از پناهگاه حیات‌وحش میانکاله است و میزبان گونه‌های مختلف جانوری و پرندگانی است که در آن فرود آمده و زادآوری می‌کنند. این منطقه به‌عنوان نخستین تالاب بین‌المللی ایران جزو بااهمیت‌‌ترین ذخیره‌‌گاه‌های زیست‌کره محسوب می‌شود که حفاظت از آن دارای اولویت و اهمیت بسیاری است. اما کارشناسان حیات‌وحش و محیط‌زیست معتقدند اجرای طرح گردشگری آشوراده که قرار است 22هکتار از این جزیره را شامل شود، لطمه‌ای جدی بر حیات‌وحش این ذخیره‌گاه زیست‌کره خواهد زد و برخی گونه‌های در معرض خطر انقراض را با تهدید مواجه می‌کند.

امنیت آشوراده برای حیات‌وحش از بین می‌رود 
یکی از گونه‌هایی که در آشوراده و میانکاله حضور دارد، فک خزری است؛ گونه‌ای از فک‌ها که تنها در دریای خزر و کشورهای حاشیه آن دیده می‌شود. 2 سال قبل معاونت دریایی سازمان محیط‌زیست ایران به‌دلیل در معرض خطر قرار گرفتن جمعیت این گونه، پروتکل حفاظت از فک خزری را به کنوانسیون حفاظت از گونه‌های وحشی مهاجر ارائه داد تا طی آن از این گونه محافظت بیشتری به عمل آید و کشورهای عضو به حفظ قلمروی زیستی این گونه متعهد شوند. اما حالا سازمان محیط‌زیست با تصمیم به اجرای طرح گردشگری آشوراده، خودش ناقض همان پروتکل خواهد شد.
امیر صیادشیرازی، مدیر مرکز حفاظت فک خزری ایران به همشهری می‌گوید: «‌فک خزری گونه‌ای خجالتی است که دور از جمعیت انسانی زندگی می‌کند. درصورت ورود و تردد بیش از اندازه گردشگر به جزیره آشوراده و میانکاله نیز، این گونه احساس عدم‌امنیت کرده و سواحل ایران را دیگر برای حضور انتخاب نمی‌کند.» به‌دلیل شکار فک خزری در روسیه، این گونه در چند سال اخیر سواحل ترکمنستان و چند ساحل معدود در ایران را برای حضور انتخاب کرد اما طرح گردشگری آشوراده، سواحل ایران را هم برایش ناامن می‌کند و این گونه در معرض خطر انقراض با تهدید بیشتر مواجه می‌شود. به گفته صیادشیرازی، مرکز حفاظت از فک خزری قرار است تا 2سال دیگر از آشوراده به بندر ترکمن منتقل شود تا بکر بودن آشوراده حفظ شود. اما با این حال طرح گردشگری آشوراده که شامل بخش‌های مختلفی در حوزه گردشگری و جذب توریست است در 22هکتار از این منطقه اجرا خواهد شد که دقیقا محل فرود و حضور پرندگان مهاجر و زمستان‌گذر است؛ ساحلی که تا پیش از این برای پرندگان «امن» بود و با اجرای طرح گردشگری آشوراده، دیگر امنیت برای پرندگان زمستان‌گذر معنا ندارد.
شیرازی حتی به تماس یکی از پیمانکاران طرح گردشگری آشوراده اشاره کرد و گفت: «چند سال قبل یکی از پیمانکاران این طرح با من تماس گرفت و گفت: به مرکز شما کمک مالی خواهیم کرد اما ما نپذیرفتیم؛ چراکه با اصل اجرای طرح مخالف بودیم و همچنان نیز این طرح را تخریب‌کننده محیط‌زیست و نابود‌کننده حیات‌وحش منطقه می‌دانیم.» 

طرح گردشگری، فشار بر تالاب میانکاله را زیاد می‌کند 
آنچه به‌عنوان طرح گردشگری در جزیره آشوراده درنظر گرفته شده است بر میانکاله نیز تأثیر خواهد داشت. هرچند که اداره کل محیط‌زیست استان گلستان به‌تازگی طرح راه‌اندازی اتوبوس گردشگری در میانکاله را در دستور کار قرار داده است تا به‌زعم خود، حضور خودرو در این منطقه کاهش یابد. اما اجرای همین طرح نیز به‌معنای افزایش حضور گردشگران در منطقه است که به تعبیر کارشناسان حیات‌وحش، فشار بر گونه‌های حیات‌وحش را نیز افزایش خواهد داد. تالاب میانکاله، ‌یک تالاب منحصر به فرد در ایران است. برهان ریاضی، استاد دانشگاه و پژوهشگر این تالاب به همشهری می‌گوید:«میانکاله هم آب شور دارد و هم آب شیرین. آب شور از دریای خزر تامین می‌شود و آب شیرین از رودخانه‌هایی که به آن می‌ریزد. به همین دلیل برخوردار از اکوسیستم ارزشمندی است و موجودات و پرندگان مختلفی جذب آن می‌شوند. همچنین بخش‌هایی از تالاب بسیار عمیق و مناسب پرندگان غواص و شناگر است و بخش‌هایی نیز دارای عمق کم و مناسب حضور پرندگان کنارآبزی است.»
این استاد دانشگاه اما با اشاره به طرح گردشگری آشوراده معتقد است: اگر تمام مطالعات به‌درستی انجام شده باشد، زون‌بندی‌ها انجام شده و طرح تفرج به‌صورت متمرکز به اجرا درآید، همانند دیگر نقاط دنیا و تجربیات آنها، حضور گردشگران به‌عنوان پشتوانه می‌تواند اثرات مثبتی در منطقه و حتی حفاظت از پناهگاه حیات‌وحش داشته باشد. اما من به این اتفاق خوش‌بین نیستم؛ چون همواره آنچه روی کاغذ نوشته می‌شود با آنچه به اجرا درمی‌آید بسیار متفاوت است. تالاب میانکاله نیز هم‌اکنون به‌دلیل احداث سد در بالادست و کاهش تراز نامنظم سطح خزر، با مشکلات زیادی مواجه است و اجرای طرح گردشگری آشوراده نیز فشار وارد شده بر تالاب را مضاعف می‌کند.» 


   تخلف شکار پرنده و صید ماهی در میانکاله افزایش می‌یابد

علیرضا هاشمی، پرنده‌شناس نیز همانند ریاضی معتقد است که حضور گردشگران در بسیاری از نقاط دنیا باعث ارتقای امنیت و حفاظت می‌شود اما با این پیش‌شرط که الزامات محیط‌زیستی و چارچوب فعالیت پایدار هم درنظر گرفته شود. هاشمی به همشهری می‌گوید: «اگر بخواهیم منطقه‌ای را که عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره دارد، پناهگاه حیات‌وحش است و دارای تالاب بین‌المللی است، حفظ کنیم، نمی‌توانیم در آن گردشگری متمرکز و هتل و... دایر کنیم. دغدغه اصلی ما این است که سابقه خوبی از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست یا متولی گردشگری کشور در این ارتباط وجود ندارد و این طرح می‌تواند زخم بزرگی بر دیگر زخم‌های گذشته باشد و همین دارایی نصفه و نیمه را هم از دست بدهیم.» به گفته هاشمی، هم‌اکنون و با طرحی که هنوز اجرایی نشده است، شکار پرندگان و صید ماهی در میانکاله و آشوراده به‌ویژه در بخش جنوبی آن انجام می‌شود و حضور انبوه گردشگران هم این معضل را تشدید خواهد کرد. هاشمی می‌گوید: «بارها در زمستان و در زمان حضور پرندگان مهاجر، صدای چندین باره تیراندازی برای شکار پرندگان در منطقه شنیده شده و محیط‌بان‌ها به‌راحتی در حال قدم زدن هستند. سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز هیچ عزمی برای حفاظت از این منطقه ندارد.»