واپسین ماه تابستان و جشن شهریورگان

میرجلال‌الدین کزازی ـ نویسنده و استاد دانشگاه

شهریور واپسین ماه تابستان است. از سوی دیگر یکی از جشن‌های کهن ایرانی هم در این ماه برگزار می‌شده است که آن را شهریورگان می‌نامیدند و هنوز هم کمابیش برگزار می‌شود. شهریورگان بر پایه هنجاری در روز شهریور از ماه شهریور برپای داشته می‌شود. در چهارمین روز از شهریورماه. همنامی روز و ماه در گاهشماری آیینی و باورشناختی ایرانی بشگون و همایون بوده است. بسیاری از جشن‌های بزرگ را ایرانیان در روزهای همنام با ماه برمی‌گذارده و برمی‌گذارند. شهریور یکی از امشاسپندان ششگانه در جهانشناسی ایرانیان کهن است. امشاسپندان به‌راستی 6 فرشته بزرگند که 6 ویژگی بنیادین اهورامزدا را به نمود می‌آورند. یکی از این ویژگی‌ها شهریوری است. شهریور از دوپاره ساخته شده است. یکی شهر، دو دیگر ور آن «ی» هم این دو را به هم می‌پیوندد. شهر در زبان اوستایی «خشتره» بوده که به معنی فرمانرانی و کشورداری است. از آن در پارسی واژه شهر بر جای مانده است که در پهلوی و دری‌ کهن به معنای کشور بوده است. این معنی هنوز در آمیغ (ترکیب) ایرانشهر کاربرد دارد و دیده می‌شود. ایرانشهر که از زبان پهلوی به یادگار مانده است، به معنی کشور ایران است. در واژه شهریار هم همین کاربرد کهن‌تر را بازمی‌توانیم یافت. شهریار به معنای فرمانروای کشور است. پاره دوم، ور در زبان اوستایی «وئیری» است. به معنی خواست و آرزو؛ هر چه کسی در پی رسیدن به آن است. ریختی از این واژه در زبان پارسی «ویار» است که به معنای آرزویی است که زن آبستن در دل دارد.
هنجار آن است که وابستگان و خویشان می‌‌کوشند اگر بتوانند این آرزو را برآورند تا مباد گزندی به کودکی که در زهدان آن زن است، برسد.
پس معنای شهریور، فرمانروایی خواستنی و آرزو بوده است. این ویژگی بنیادین اهورامزداست. مانند آن 5 ویژگی دیگر. اهورامزدا، از آن روی که خدای بزرگ است و فرمانروای جهان، می‌باید از این ویژگی‌ والا برخوردار باشد. از همین‌روی او برترین و به‌آیین‌ترین گونه فرمانروایی را داراست. همگان به ویژه شهریاران و فرمانرانان باید آرزو بدارند که در شیوه فرمانرانی و کشورداری از او نمونه برگیرند و پیرو او باشند. شهریور از همین روی از نگاهی فراخ می‌توانیم گفت ماه فرمانروایان است؛ فرمانروایان شایسته، دادگستر، دانا، خدای‌ترس، پیراسته از دروغ و از هر آنچه فرمانروایی به‌آیین و بهین را آسیب می‌زند.