یادداشت
برنامه‌ریزی رکن اصلی مدیریت محیط‌زیست کلانشهر تهران
امیرحسن جعفری ورامینی/معاون اداره محیط‌زیست و توسعه پایدار
چالش محیط‌زیست موضوعی جهانی است و این بحث به قدری اهمیت دارد که همه کشورها را دچار مشکلات و آسیب‌های جدی کرده است. کشور ما در کمربند خشک کره زمین قرار گرفته و به‌نظر می‌رسد با این مشکلات اقلیمی و تغییرات آب‌وهوایی و آلودگی‌های محیط‌زیستی هرقدر جلوتر می‌رویم، خشکسالی و آسیب‌های محیط‌زیستی بیشتر می‌شود.
کیفیت زندگی در تهران، این کلانشهر جوان، شهری که روزگاری به شهر چنار و انار شهرت داشت، با وجود معضلات و مشکلات زیستمحیطی متعدد و پیچیده که بعضا به بحران‌های محیط‌زیستی تبدیل شده‌اند و مدیریت بخشی‌نگر در حوزه محیط‌زیست، پایین آمده است. ازجمله مهم‌ترین چالش‌های محیط‌زیستی شهر تهران می‌توان به آلودگی هوا به‌عنوان مهم‌ترین معضل زیستمحیطی که در سال 97، 59 روز ناسالم داشته است، آلودگی صوتی که به‌طور متوسط 15تا 25دسی‌بل فراتر از حد مجاز است، آلودگی خاک، منابع آب و آلودگی محصولات کشاورزی به‌علت تخلیه سالانه حدود 500میلیون مترمکعب فاضلاب خانگی، صنعتی و بیمارستانی در زمین‌های زراعی جنوب تهران که حدود 30هزار هکتار از اراضی کشاورزی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، بحران آب و فرونشست زمین به‌علت خشکسالی‌های مداوم و بهره‌وری پایین و کاهش شدید منابع آبی، بارگذاری بیش از حد صنایع خارج از توان اکولوژیک کلانشهر تهران که باعث افزایش انواع آلاینده‌ها و فشار مضاعف بر شهر شده است، اشاره کرد.
باید بدانیم کلانشهر تهران به لحاظ تاب‌آوری اکولوژیک، شهر تاب‌آوری نیست. این بدان معناست که ظرفیت اکوسیستم شهر تهران برای سازگاری با تغییرات ناشی از مناسبات شهری و شوک‌های محیط‌زیستی پایین است و ظرفیت برای جذب اختلال و سازماندهی مجدد با توجه به تغییرات مداوم سیستم را ندارد.
برای مقابله با این وضعیت برنامه‌ریزی مهم‌ترین و اساسی‌ترین اقدام است؛ برنامه‌ریزی برای ایجاد تعادل و توازن در محیط‌زیست همواره به‌عنوان یکی از خط‌مشی‌های مهم توسعه پایدار، توصیه شده و مهم‌ترین هدف آن ایجاد تعادل بین3 عنصر انسان، فضا و فعالیت است. اگر عناصر سه‌گانه مزبور به‌طور متعادل و هماهنگ در برنامه‌ریزی با یکدیگر تلفیق شوند، در آن صورت شناسایی سازوکارهای ایجاد‌کننده تعادل و تقویت آنها می‌تواند سرعت تحولات را افزایش دهد.
برنامه‌ریزی، تساوی منطقه‌ای را مردود می‌داند و به جای آن به امکانات و توانایی‌های منطقه‌ای توجه دارد. تأیید تساوی منطقه‌ای نه‌تنها تعادل و عدالت را بر هم می‌زند، بلکه به‌معنای تحمیل فشار و گسترش فعالیت‌ها در فضاهایی است که قابلیت آن موجود نیست و چشم‌پوشی از فعالیت‌هایی است که توان و ظرفیت اجرای آنها وجود دارد.
مهم‌ترین رویکردهای استراتژیک برنامه محیط‌زیستی شهر تهران برای بهبود کیفیت زندگی، افزایش تاب‌آوری و نهایتا ایجاد شهری برای همه می‌تواند جلب مشارکت‌های مردمی و جذب سرمایه‌های بخش خصوصی و حمایت دولت باشد.
به این ترتیب برای برون‌رفت از وضع فعلی، رئوس برنامه محیط‌زیستی شهر تهران موارد ذیل است؛ مواردی شامل: تبدیل شدن مدیریت محیط‌زیست شهری از چندپارچگی به مدیریت یکپارچه، انجام کامل وظایف همه دستگاه‌ها در حیطه محیط‌زیست شهری و حمایت جدی از توسعه حمل‌ونقل عمومی، حل بحران آب و معضل فاضلاب شهری، کمک به مدیریت پسماندهای شهری، توسعه انرژی‌های نو و..، توجه و اولویت‌بخشی دولت و مدیریت شهری به حفاظت از محیط‌زیست شهری در بودجه و اعتبارات و تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌ها، آموزش، فرهنگسازی و جلب مشارکت‌های مردمی جهت تغییر الگوهای تولید و مصرف منطبق بر استانداردها و الگوهای مناسب، جرم‌انگاری عدم‌رعایت الزامات، استانداردها و ضوابط محیط‌زیستی، توسعه ارتباطات ملی و بین‌المللی در حوزه محیط‌زیست و توسعه پایدار، الحاق تأییدیه‌های محیط‌زیستی به الزامات شهرسازی و توسعه شهری و هوشمندسازی فرایندهای مدیریت شهری.
نهایتا اینکه نگاه نمادین به موضوع محیط‌زیست، مانع از انجام کارهای بنیادین و ساختاری می‌شود. باید دغدغه حفظ محیط‌زیست و حل معضلات و مشکلات آن در تمامی طول سال و همه روزها در بین مسئولان و مردم وجود داشته باشد.
