گزارش
پایتخت ویترین همبستگی اقوام ایرانی
همشهری در گفت و گو با کارشناسان ضرورت توجه به فرهنگ‌های بومی و قومیت‌ها را بررسی می‌کند
مادامی که اقوام و قومیت‌ها مختلف احساس همدلی نکنند فرار از گسیختگی و زوال اجتماعی مقدور نیست. کارشناسان علاوه بر این معتقدند اقوام و قومیت‌ها پایه‌ها و ستون‌های اصلی فرهنگ و تمدن کشور هستند؛ ایجاد انسجام و همبستگی میان آنها اشتراک و همدلی فرهنگی را دامن می‌زند و این انسجام منجر به پیدایش همبستگی اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی و امنیتی می‌شود. از بین همه نشانه‌ها و عناصر فرهنگی اقوام، موسیقی به‌عنوان عنصری که بیشترین تأثیرگذاری را داراست معرفی می‌شود. شهرداری تهران نیز با علم به این موضوع برای ایجاد همبستگی بین اقوام و دست یازیدن به انسجام فرهنگی و اجتماعی به‌عنوان یک هدف غایی از هفته گذشته با آغاز عید سعید قربان جشنواره موسیقی اقوام در مترو برگزار می‌کند و این برنامه فرهنگی تا عید سعید غدیر خم ادامه دارد. به زعم کارشناسان برگزاری چنین جشن‌هایی مؤثرترین روش برای ایجاد همدلی و همزبانی بین اقوام مختلف است.
تنوع قومیتی یک فرصت است
حسین ایمانی جاجرمی/ جامعه‌شناس
برخی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی در کشورها انسجام اجتماعی، میزان همبستگی بین اعضای دولت- ملت، تعریفی که از هویت ملی وجود دارد و سهمی است که اعضای مختلف در تعریف این هویت دارند. اکنون در کشورهای همسایه ما ازجمله افغانستان، عراق، ترکیه و... شاهد وجود مشکل هویت ملی هستیم اما کشور ما دارای یک هویت تاریخی قدرتمند است و افتخار به ایرانی بودن و بالا بودن همبستگی ملی جزو شاخص‌ها ایرانیان است که از نقاط قوت در کشورمان محسوب می‌شود. ما در منطقه پرخطر خاورمیانه زندگی می‌کنیم که همواره در معرض توطئه و جنگ است و معمولا برای ثبات و توسعه کشور سیاست‌های ملی به‌گونه‌ای تنظیم می‌شود که تنوع قومیتی در آن رعایت شود. کشور سنگاپور تجربه خوبی در اتحاد اقوام مختلف دارد، زمانی که سنگاپور از مالزی اعلام استقلال کرد شاهد تنش‌های زیادی بین اقوام و مذاهب مختلف از قبیل بودا، تائو، مسیحی، مسلمان و هندو بود. اما «سانگ نیلا اوتاما» بنیانگذار این کشور سیاستی را تعریف کرد تا اقوام مختلف بتوانند با یکدیگر متحد شوند و برای این کار اعیاد فطر، کریسمس، اعیاد هندوها و چینی‌ها را در سراسر کشور جشن می‌گیرند و با این سیاست خود ثابت کرد که جشن‌ها و مناسبت‌های ملی می‌تواند به حل تنش‌ها بین اقوام مختلف کمک کند. همین موضوعی که ما چندین سال است در کشورمان و تهران با آن روبه‌رو هستیم و به مناسبت‌های مختلف نمایشگاه‌های اقوام و قومیت‌های مختلف و یا موسیقی‌های محلی در خیابان‌ها برگزار می‌شود. با این حال مسئولان باید دقت داشته باشند اگر جایی تبعیض و طردی نسبت به قوم و مذهب خاصی مشاهده کردند بلافاصله با آن برخورد شود. الان نیز در دنیای امروز حساسیت روی مسائل قومیتی بسیار بالاست و اتفاقات اخیری که در آمریکا روی داد و صحبت‌های ترامپ درخصوص مهاجران نیز واکنش‌های زیادی را به همراه داشت و بخش عمده‌ای از جامعه آمریکا و دنیا ترامپ را به نژادپرستی متهم کردند.
اتفاقی که الان در کشورمان در فاصله اعیاد عید قربان تا غدیر در حال روی دادن است و موسیقی‌های قومی و محلی در سطح شهر و ایستگاه‌های مترو برای مردم اجرا می‌شود، بسیار قابل تامل است، کلانشهر تهران ویترین کشورمان است و شهری است مهاجرپذیر که گروه‌های مختلف قومی و مذهبی به آن مهاجرت کرده‌اند و شهر را در طول 200سال گذشته ساخته‌اند. تهران شهری است که هویت چندپارچه دارد و کسی نمی‌تواند ادعا کند که براساس قومیت خاص می‌تواند این شهر را تعریف کند. هر اتفاقی که در کلانشهر پایتخت بیفتد، بازتاب زیادی در کشور و دنیا خواهد داشت، به همین دلیل است که معتقدم تهران باید در تحقق سیاست‌های وحدت ملی و هویت مشترک ایرانیان الگو باشد چرا که هویت ایرانی ما فراتر از مرزهای سیاسی است. الان کشورهای افغانستان، تاجیکستان، افغانستان، عراق، و... در حوزه تمدن ایران قرار دارند و بی‌تردید حوزه نفوذ ایرانی بودن از اندازه فعلی ایران وسیع‌تر است و تهران باید جایگاه ملی و بین‌المللی در این حوزه داشته باشد و حتی نمایشگر اقوام ایرانی که در خارج از این کشور زندگی می‌کنند، نیز باشد.
اقداماتی از قبیل برگزاری موسیقی‌های قومی در سطح شهر در همبستگی‌های قومیتی بی‌تأثیر نیست اما کافی نیست و باید بیشتر و بهتر از آنچه اکنون اجرا می‌شود، اجرایی شود. اگر می‌خواهیم فرهنگ و تمدن قومیت‌های مختلف از گزند روزگار حفظ شود تنها یک سازمان و ارگان خاص همچون شهرداری نباید این جشن‌ها را برگزار کند و باید این مراسم‌ها بازتاب‌های زیادی داشته باشد. دنیای امروز باید به سمت گفت‌وگو و تفاهم برود که این تفاهم باید ابتدا در خانه (ایران) و بین همسایه‌ها(کشورهای همسایه) برقرار شود باید تا می‌توانیم همدیگر و کشورهای همسایه و آداب و رسوم و شهرهای آنها را بهتر و بیشتر بشناسیم، با وجود این تعداد زیادی از مردم کشور ما برخی از کشورهای همسایه را - اینقدری که کشورهای اروپایی را می‌شناسند- نمی‌شناسند. بسیاری از مردم اینقدر که به شهرها و کشورهای اروپایی علاقه دارند، به کشورهای اسلامی علاقه ندارند و این موضوع جالبی نیست چرا که ما در سطح منطقه باید اتحاد ملی داشته باشیم و تهران می‌تواند به‌عنوان پایتخت فرهنگی منطقه خاورمیانه معرفی شود.
موسیقی عنصر همزبانی بین اقوام است
اردشیر گراوند / جامعه‌شناس
یک سری عناصر فرهنگی در بین اقوام مختلف در سراسر دنیا وجود دارد. این عناصر شامل نوع پوشاک، خوراک، مسکن، سبک زندگی، آیین‌ها و مراسم، عبادات، زبان وگویش و همچنین موسیقی است. اقوام در سراسر دنیا براساس نوع اقلیمی که در آن زندگی می‌کنند از عناصر فرهنگی خاص برخوردار هستند. از بین همه عناصر فرهنگی مهم‌ترین عنصری که می‌تواند بین اقوام مختلف همزبانی ایجاد کند موسیقی است. موسیقی زبان ناگفته همه ملل و اقوام است. این عنصر فرهنگی به‌علت سازوکار(نت‌ها) ملموس و قابل درک به راحتی می‌تواند اشتراک فرهنگی به‌وجود آورد. یکی از عواملی که باعث می‌شود اقوام ماهیت خود را در کلانشهر‌ها پنهان کنند موضوع تفکرات غالبی اقوام نسبت به یکدیگر است. مثلا کردها نسبت به لرها، لرها نسبت به فارس‌ها، فارس‌ها نسبت به ترک‌ها و... در طول زمان دچار تفکرات غالبی شده‌اند. حذف کردن و از میان برداشتن این تفکرات نیاز به زمان و البته برنامه‌های مشخص و مدون دارد. اما با عناصر فرهنگی که در ابتدا آنها را مشخص کردیم می‌توان دست به اصلاح تفکرات غالبی اقوام نسبت به یکدیگر زد و از مسیر موسیقی اقوام خیلی سریع‌تر می‌توان به اصلاح تفکرات غالبی دست یازید. علاوه بر موسیقی، برگزاری جشن‌های اقوام، معرفی غذاهای محلی، آداب و رسوم و به اجرا در آوردن آن در انظار و مکان‌های عمومی (خیابان، پارک، مترو و...) می‌تواند همدلی و همبستگی قومیتی در کشور ایجاد کند. تهران مهاجرپذیرترین استان و شهر ایران است. اگر بخواهیم در میان این تنوع قومی و مذهبی، فرهنگ مشترکی ایجاد کنیم باید به داشته‌ها و اندوخته‌های اقوام مختلف احترام بگذاریم. هیچ قومیتی نباید بابت عناصر فرهنگی‌ا‌ش احساس حقارت و سرخوردگی کند. مسئولیت اصلی آشنا ساختن و ایجاد همدلی در بین اقوام مختلف کشور با نظام فرهنگی اجتماعی کلانشهر تهران است. این نظام باید عامدانه عناصر فرهنگی اقوام مختلف را به یکدیگر معرفی کند. این داشته‌ها باعث می‌شود تعاملات اقوام با یکدیگر افزایش یابد. خوشبختانه فضای مجازی از این باب توانسته تا حدودی مثبت عمل کند و تا حدودی دسترسی به المان‌ها و عناصر فرهنگی قومیت‌های مختلف را تسهیل کند. اما این کافی نیست و تأثیرگذاری آن به اندازه نمود و نماد‌های کنسرت‌ها و جشنواره‌های در سطح شهر و فضای عمومی نیست. برگزاری چنین جشن‌هایی نه‌تنها اقدام بسیار مؤثرفرهنگی محسوب می‌شود بلکه برای ایجاد انسجام قومیتی در کشور ضروری است. این رسم، بین‌المللی است چراکه در سراسر دنیا موسیقی اقوام را در کشورهای دیگر ارائه می‌دهند. یعنی اقوام مختلف در کشورهای مختلف با ارائه عنصر فرهنگی موسیقی و بی‌آنکه تبادل فرهنگی به‌وجود آید اشتراک و همدلی ایجاد می‌کنند. این اقدامات علاوه بر آشنایی با آداب و سنن اقوام مختلف اهداف اقتصادی، فرهنگی و سیاسی را نیز دنبال می‌کند. آشنایی اقوام با آداب و سنن یکدیگر علاوه بر ایجاد تعامل فرهنگی، همزبانی و همراهی می‌تواند اجرای برنامه‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی و امنیتی را تسهیل کند.
انسجام ملی با همبستگی اجتماعی
رضا ظریفیان/ جامعه‌شناس
اقوام مختلفی به دلایل متعدد از دیرباز سرزمین ایران را برای سکونت انتخاب کرده‌اند، ایران امروز به‌رغم کم شدن مساحت آن در طول سالیان مختلف همچنان جزو 10 کشور بزرگ و با تمدن دیرینه جهان است. وجود 4فصل مختلف در فلات قاره ایران باعث شده تا اقوام مختلف در گوشه و کنار این فلات سکنی گزینند و شاهد مهاجرت و پیوندهای متعدد بین اقوام مختلف باشیم. تاریخ ایران یک تاریخ با جغرافیای واحد است که در بسیاری از دوره‌ها، با زبان و نوشتار رسمی واحد ولی در عین حال با گویش‌ها و زبان‌های متنوع و متکثر در این زیست‌بوم زندگی کرده‌اند. در طول تاریخ چند هزارساله کشورمان اقوام مختلف ایرانی در کنار هم و به‌صورت مسالمت‌آمیز زندگی کردند. در عرصه‌های سیاسی نیز شاهد این هستیم اقوام مختلف در زمان‌های متفاوت نقش مهمی را در مدیریت کشور ایفا کرده‌اند و هنگامی که هر کدام از این نژادها و زبان‌ها و اقوام مسئولیت اداره کشور را داشتند دیگر اقوام در کنار آنها در دیوان‌ها و وزارتخانه‌های مختلف نقش محوری در اداره کشور داشتند. این ترکیب چند هزار ساله است که تا امروز در سپهر کلان کشور ما در مجموعه‌ای از نژادها و اقوامی که در کنار هم زندگی می‌کردند، دیده می‌شود. در تاریخ کشورمان ما کمتر شاهد این بوده‌ایم که اقوام و نژادهای مختلف با هم ستیز کرده باشند و عمدتا در کنار هم با نوعی انسجام عام زندگی می‌کنند.
نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که جامعه ایرانی به‌دلیل تکثر قومیتی در خرده فرهنگ‌های خود انواع و اقسام گویش‌ها، لباس‌های محلی، ترانه‌ها و خرده‌فرهنگ‌های قوی را دارد حسن این مجموعه این است که هر وقت این اقوام به شکل جدی در کنار هم هستند همه اینها به هم کمک کرده‌اند که جامعه ایرانی از هر کدام از این خرده‌فرهنگ‌ها نکته‌ای را بیاموزد و احساس طراوت و شادابی کند. ما در دوره‌هایی در کشورمان تسلط مذاهب غیراسلامی را بر حاکمیت داشتیم و هم در دوره‌های دیگر در کنار مراسم‌های معمولی، مراسم‌های ملی مثل نوروز را داشتیم که در کنار هم با حضور اقلیت‌های دینی این برنامه اجرا می‌شد. در کنار آن مراسم بومی و محلی و مراسم مرتبط با اقوام دینی را داشتیم که همه اینها موجب می‌شد در طول سالیان دراز ایرانیان همواره با مجموعه‌ای از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی مبتنی بر کاشت، داشت و برداشت جشن‌های مختلف را در فصول متفاوت داشته باشند. حسن وجود این فرهنگ‌های مختلف این بود که در جامعه ایران همواره نوعی احساس طراوت و نشاط وجود داشت و خود این دادوستدهای فرهنگی نیز منجر به ازدواج بین قومی شده است. به این ترتیب ازدواج بین قومی منجر به نوعی تنوع زیستی، تنوع گویش‌ها و جشن‌ها و فرهنگ‌ها می‌شود. چرا که ایرانیان همواره این سپهر کلان را ذیل همین خرده‌فرهنگ‌ها و فرهنگ‌های بزرگ حفظ کرده و بین افراد و اقوام و مذاهب تعامل برقرار می‌کنند.
ما از دیرباز شاهد جشن و شادی بین اقوام و گروه‌های مختلف در کشورمان بوده‌ایم که با وجود تنوع فرهنگی و قومیتی در بزنگاه‌های تاریخی در کنار یکدیکر بوده‌اند و در دفاع‌مقدس نیز همه اقوام ایرانی درعین انسجام خود، در کنار هم از مرزهای کشورمان دفاع کردند همین تنوع و تکثر در بزنگاه‌ها تبدیل به فرصتی طلایی برای دفاع از کیان کلی و انسجام عمومی در جامعه شده است. اکنون نیز با وجود برپایی موسیقی‌های محلی در ایستگاه‌های مترو و سایر نقاط مختلف تهران می‌توانیم امیدوار باشیم تا انسجام ملی بیش از پیش تحکیم شود.
