زیست‌بوم
وقتی آب‌شیرین‌کن‌ها خطرساز می‌شوند
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان: آب‌شیرین‌کن‌هایی که نزدیک به دریا نیستند به خاک آسیب می‌رسانند و آبخوانها را تخریب می‌کنند
استان هرمزگان به دلیل کاهش نزولات جوی و بیش از 2 دهه خشکسالی از جمله استان‌های درگیر با بحران کم‌آبی است.
یکی از مهم‌ترین راهکارهای در نظر گرفته شده برای مدیریت این بحران، احداث آب‌شیرین‌کن‌ها در این استان است. به گزارش ایرنا، حداقل نیاز آبی روزانه استان هرمزگان 4۱۰۰ لیتر بر ثانیه و میزان تولید کنونی 3۲۰۰ لیتر بر ثانیه است. به عبارتی این استان ۹۰۰ لیتر بر ثانیه کمبود آب دارد از سوی دیگر بیش از ۱۸ سال خشکسالی در این استان سبب شده سطح آب ۹۰ درصد از دشت‌های آن با افت معادل نیم متر و حداکثر ۲۸ متر مواجه باشد.
با توجه به این شرایط در گام نخست، احداث آب‌شیرین‌کن‌ها در هرمزگان با هدف تامین آب شرب و آب مورد نیاز بخش صنعت انجام شده، اما در چند سال اخیر، به دلیل تداوم خشکسالی و کاهش کیفیت آب، احداث آب‌شیرین‌کن در چاه‌های کشاورزی از سوی کشاورزان مورد استقبال قرار گرفته که این موضوع چالش‌های زیست‌محیطی به همراه دارد.
طبق اعلام نظر مسئولان شرکت آب منطقه‌ای هرمزگان، آب‌شیرین‌کن‌هایی که اکنون در چاه‌های کشاورزی استان مورد استفاده قرار می‌گیرد پساب تولید می‌کند و این پساب خطرهای زیست‌محیطی با خود به همراه دارد. یکی از آثار آن تاثیرگذاری بر بافت فیزیکی خاک است که آن را از بین می‌برد و موجب آلودگی آب‌های زیرزمینی می‌شود.
کاهش کیفیت آب
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان در نشستی در همین رابطه گفت: بیش از 2دهه خشکسالی در استان موجب کاهش شدید سطح کیفیت آب موجود در دشت‌ها شده و به همین دلیل استفاده از آب‌شیرین‌کن مورد استقبال کشاورزان قرار گرفته است.
«هوشنگ ملایی» با اشاره به خطر زیست‌محیطی نصب آب‌شیرین‌کن‌ها در چاه‌های کشاورزی بدون رعایت وضعیت زمین‌های منطقه، افزود: آب‌شیرین‌کن‌ها باید در زمین‌هایی مورد استفاده قرار گیرند که علاوه بر پایین بودن کیفیت منابع آبی آن‌ها، نزدیک به دریا باشند تا به خاک آسیب نرسانند و آبخوان را تخریب نکنند. وی تصریح کرد: باید در نظر داشت این خطرها غیرقابل جبران است و اگر دشت‌ها از بین برود دیگر احیا نمی‌شوند.
۵۴ دشت ممنوعه در هرمزگان
مدیرعامل آب منطقه‌ای هرمزگان تصریح کرد: در مجموع از ۷۴ دشت استان، ۲۰ دشت آزاد است که فقط 5/0درصد بار آبی را به دوش می‌کشد؛ زیرا به لحاظ کمیت و کیفیت وضعیت مطلوبی ندارند.
ملایی اظهار کرد: از ۵۴ دشت ممنوعه در هرمزگان، 5/99درصد برداشت آب زیرزمینی انجام می‌شود که بر اثر خشکسالی‌های متوالی در سال‌های اخیر ۶۵ درصد رواناب‌ها کاهش یافته که آسیب جدی به بخش‌های مختلفی همچون کشاورزی، سفره‌های آب زیرزمینی و آبخوانها وارد کرده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان تصریح کرد: برای مدیریت بحران کم‌آبی در استان طرحهای مختلفی از جمله احداث آب‌شیرین‌کن و احیا و تعادل‌بخشی منابع آبی در دست انجام است.
وی ادامه داد: اما کمبودهای آبی استان علاوه بر اجرای طرحهای مختلف، باید با صرفه‌جویی و مدیریت مصرف آب نیز جبران شود و در نتیجه ضروری است مشترکان در تمام بخش‌ها فرهنگ صرفه‌جویی را جزو الزامات زندگی خود قرار دهند.
نصب آب‌شیرین‌کن با هدف ساخت گلخانه
ملایی شمار چاه‌های کشاورزی در هرمزگان را ۲۲ هزار حلقه اعلام کرد و گفت: بسیاری از چاه‌هایی که اکنون مجوز نصب آب‌شیرین‌کن دریافت کرده‌اند برای کسانی بوده که قصد ساخت گلخانه داشته‌اند.
وی تاکید کرد: جهاد کشاورزی باید بر کار این گروه‌ها نظارت کند و محیط زیست نیز بر چگونگی دفع و تخلیه پساب این آب‌شیرین‌کن‌ها نظارت ویژه داشته باشد.
نظارت بر صدور مجوز آب‌شیرین‌کن
مدیرعامل آب منطقه‌ای استان اضافه کرد: لازمه صدور مجوز آب‌شیرین‌کن، نظارت است که ضمن رعایت الزامات زیست‌محیطی، از اضافه برداشت جلوگیری شده و کشاورزی به صورت گلخانهای و در فضای بسته انجام گیرد تا شاهد افزایش راندمان آب باشیم.
ملایی تصریح کرد: اکنون به واسطه خشکسالی‌ها و پایین بودن کیفیت آب، استفاده از آب‌شیرین‌کن در بخش کشاورزی مورد توجه قرار گرفته که برای جلوگیری از آسیب‌های آن باید راهکارهای مناسب اندیشیده شود.
وی با اشاره به الزام تشکیل کارگروهی متشکل از آب منطقه‌ای، جهاد کشاورزی، محیط زیست، دانشگاه، نظام صنفی کشاورزی و خانه کشاورز گفت: اگر این کارگروه تشکیل و دستورالعملی در آن تصویب و مشخص شود که به چه چاه‌هایی برای نصب آب‌شیرین‌کن باید مجوز داد و وظیفه هر نهاد برای نظارت مشخص شود، بسیاری از مشکلات برطرف خواهد شد.
نصب آب‌شیرین‌کن در ۱۴۰ حلقه چاه بدون مجوز
معاون اداره کل حفاظت محیط زیست استان نیز با اشاره به خطرهای ناشی از نصب آب‌شیرین‌کن در چاه‌های کشاورزی گفت: هم‌اکنون در ۱۴۰ حلقه چاه در استان بدون کسب مجوزهای لازم، آب‌شیرین‌کن نصب شده است. «میثم قاسمی» خاطرنشان کرد: هم‌اکنون فقط در ۲۲ حلقه چاه کشاورزی استان، آب‌شیرین‌کن با کسب مجوزهای لازم نصب شده است.
وی تصریح کرد: اگر الزام‌های لازم درباره تخلیه پساب توسط چاه‌های بدون مجوز انجام شود آن‌ها نیز می‌توانند مجوز دریافت کنند.
کشت گلخانهای و کاهش مصرف سم
با توجه به ادامه خشکسالی‌ها، فرسایش خاک و بحران کم‌آبی در هرمزگان افزایش تولیدات گلخانهای موضوعی اجتناب‌ناپذیر است چراکه صاحب‌نظران علوم کشاورزی معتقدند برای دستیابی به موفقیت بیشتر، امروز راهی جز حرکت به سوی کشاورزی درون‌زا، تولیدمحور و اشتغال‌زا وجود ندارد و بخشی از برنامه‌های مسئولان نیز به سمت توسعه فعالیت‌‌های کشاورزی در قالب طرحهای گلخانهای است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان اعلام کرد: برای این‌که مصرف آب در بخش کشاورزی کاهش یابد و کیفیت خاک از بین نرود باید کشاورزان به سمت استفاده از گلخانه بروند تا آفت‌ها نیز کنترل شود و استفاده از سموم کاهش یابد.
«علی باقرزاده‌همایی» اظهار کرد: برای سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی در 2 سال گذشته بیش از ۱۷ هزار هکتار زمین مستعد ایجاد کشت‌های گلخانهای در این استان شناسایی شده است.
وی سطح زیر کشت فعلی گلخانه‌های این استان را ۳۴۲ هکتار بیان کرد و افزود: در چشم‌انداز آینده زمینه لازم برای افزایش این رقم به 5 هزار هکتار در حال انجام است. رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان تاکید کرد: باید بر برداشت آب توسط کشاورزان از چاه‌ها نظارت شود تا بیش از مقدار مجاز که در پروانه قید شده، برداشت نشود.
وی تاکید کرد: در استفاده از آب‌شیرین‌کن نیز کنترل‌های لازم صورت گیرد تا پساب‌ها باعث آلودگی خاک و مشکلات زیست‌محیطی نشود.
جمع‌آوری پساب آب‌شیرین‌کن‌ها
عضو نظام صنفی کشاورزی استان بیان کرد: باید برنامه‌ریزی‌های لازم انجام شود تا پساب آب‌شیرین‌کن‌ها جمع‌آوری و دفع شود و از آلودگی‌ها جلوگیری شود.
علوی بیان کرد: کشاورزان برای این‌که محصول بهتر و مصرف آب کمتری داشته باشند، باید الگوی کشت را رعایت کنند. ما به عنوان نظام صنفی کشاورزی در کنار آب منطقه‌ای برای حفاظت از منابع آبی استان هستیم.
عضو نظام صنفی کشاورزی استان گفت: از شرکت آب منطقه‌ای نیز درخواست داریم در مناطقی که کیفیت آب پایین است برای کمک به کشاورزان با صدور مجوز نصب آب‌شیرین‌کن موافقت کند.
وی در این نشست پیشنهاد کرد: در صورت موافقت نشدن برای صدور مجوز نصب آب‌شیرین‌کن، برای پیشگیری از ضرر کشاورزان، دولت می‌تواند هزینه کاشت نشدن را به آن‌ها پرداخت کند؛ همچنین می‌توان در نقاطی که امکان صدور مجوز آب‌شیرین‌کن وجود ندارد، زمین‌ها را تغییر کاربری داد.
رعایت الزامات زیست‌محیطی
کارشناسان و محققان می‌گویند تنها راه نجات آب، بهره‌وری آن در بخش کشاورزی است و تحقق این امر مشروط بر آن است که آب صرفه‌جویی‌شده حاصل از بهره‌وری صرف توسعه نشود و به تعادل‌بخشی سفره‌های زیرزمینی بازگردد اما برای موفقیت در این زمینه نباید به هر ریسمانی چنگ زد و بدون مطالعه و رعایت الزام‌های زیست‌محیطی اقدام به نصب آب‌شیرین‌کن در چاه‌های کشاورزی یا اجرای هر طرح دیگری کرد. اگر دشت‌ها نابود شوند، دیگر امیدی به احیای آن‌ها نباید داشت و از همین رو رعایت الزام‌های زیست‌محیطی و نظارت ویژه بر طرحهای کشاورزی اهمیت بالایی دارد.
