مسیر طولانی برای راه ابریشم هوایی

مریم سمائی/روزنامه ‌نگار


کشور چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان برای واردات و صادرات خود به دنبال احیای راه ابریشم در قالب طرح «یک کمربند- یک راه» است. این طرح که در سال 2013 از سوی رئیس جمهور چین مطرح شده موجب بروز تحولاتی در محیط بین‌المللی، به ویژه در اوراسیا شده است.
کشور ایران در میانه راه ابریشم واقع شده و پیونددهنده شرق و غرب این مسیر است، بنابراین می‌تواند نقش بارزی در مبادلات جهانی داشته باشد. در شرایط کنونی که ایران به دلیل تحریم‌ها مجبور به انزوای تحمیلی شده است نباید اجازه داد که از مناسبات منطقه‌ای هم دور بماند و باید ظرفیت‌های بالقوه آن را فعال کرد. در حال حاضر ایران از امکانات زیرساختی و لجستیکی، همچون شبکه راه‌های ارتباطی، بنادر، فرودگاه‌ها، انبارها و دیگر زیرساخت‌های مورد نیاز اتصالات برخوردار است و از نظر قوانین هم مشکلی ندارد و می‌تواند در طرح یک کمربند -یک راه به ایفای نقش بپردازد.

پیشنهاد راه ابریشم هوایی




مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی‌ به دولت پیشنهاد داده است که ایجاد «راه ابریشم هوایی» را در کنار ابتکار چین در راستای «راه ابریشم دریایی» و «راه ابریشم اقتصادی قرن۲۱» به فضای اوراسیا پیشنهاد دهد. در گزارش این مرکز آمده است که «ایران می‌تواند از کریدورهای هوایی بیشتری برخوردار شود، چرا که از نظر جغرافیایی در منطقه‌ای حضور دارد که امکان اتصال مسیرهای شرقی- غربی و شمالی- جنوبی را ممکن می‌کند. در این راستا ایده راه ابریشم هوایی می‌تواند به افزایش جایگاه ایران در منطقه و جهان منجر شود.»
مقصود اسعدی سامانی -دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی- در این باره به همشهری درنگ می‌گوید: ایران از نظر امکانات و تجهیزات راداری و راه‌های هوایی تعریف‌شده قابلیت‌های لازم را دارد و می‌تواند در عبور دادن هواپیماها از آسیای دور به سمت اروپا و بالعکس تسهیل‌گر باشد. در حال حاضر به دلیل تجهیزات کامل و پرسنل متخصص، سرویس‌های خوبی به هواپیماهای عبوری داده می‌شود اما برای اینکه راه ابریشم هوایی در راستای ناوگان هوایی کشور به کار گرفته شود نیاز به کار کارشناسی و حقوقی دارد.

ضعف در جابه‌جایی بار هوایی


او با اشاره به اینکه روزانه حدود یک‌هزار پرواز از کشور عبور می‌کند، می‌گوید: متاسفانه کشور ما در زمینه لجستیک بار، زیرساخت‌ها و قوانین و مقررات آن، ضعف دارد و باید قابلیت‌های لازم در این زمینه ایجاد شود. در حال حاضر یکی از پتانسیل‌های کشور ما مناطق آزاد است اما متاسفانه از این پتانسیل‌ها هم نمی‌توانیم به‌درستی استفاده کنیم. در حالی که سالانه میلیون‌ها تن بار در جهان جابه‌جا می‌شود اما کشور ما هیچ سهمی‌در جابه‌جایی بار هوایی ندارد و این محدودیت‌ها در مناطق آزاد هم دیده می‌شود. به طور حتم ما باید برای این محدودیت‌ها چاره‌اندیشی کنیم.
او تصریح می‌کند: در شرایط کنونی دولت چندان علاقه‌مند به ورود به این مسائل نیست، بنابراین باید راه برای ورود بخش خصوصی فراهم شود و با حمایت‌های دولت و تسهیل قوانین، ارزش‌افزوده خوبی از این راه به کشور سرازیر شود، در این صورت است که می‌توان به تحقق راه ابریشم هوایی هم امیدوار بود. در حال حاضر ما از نظر ناوگان باری هوایی محدودیت داریم. تفاوتی که در بحث سوخت بین سوخت باری و مسافری وجود دارد عملا فعالین اقتصاد داخلی را هم از بهره‌مندی از ناوگان هوایی برای جا‌به‌جایی بار محروم کرده، چرا که قیمت تمام‌شده بار هوایی بسیار بیشتر از ناوگان زمینی است، بنابراین ما در این حوزه نیاز به کار گسترده ای داریم و باید همه ارگان‌های تصمیم‌گیرنده به یک اتفاق نظر برسند تا جا‌به‌جایی بار در راه ابریشم هوایی سرعت گیرد و این حوزه فعال شود.


نقص در اجرای قوانین 



جواد سمساریلر -رئیس هیات راهبردی فدراسیون حمل‌ونقل و لجستیک ایران- هم معتقد است که راه‌ ابریشم هوایی، دریایی یا زمینی در شرایطی می‌تواند موجب رونق مبادلات اقتصادی شود که سایر شرایط و مقررات اقتصادی در کشورها فراهم باشد.
او به همشهری درنگ می‌گوید: متاسفانه در حال حاضر ایران راه ابریشم زمینی را از دست داده است و بیشتر مشکلات هم به دلیل اجرای نامناسب مقررات و قوانین است. اینکه گفته می‌شود باید راه ابریشم هوایی را در کشور فعال کنیم فقط روی کاغذ است و در عمل به دلیل اجرای نادرست قوانین قابل اجرا نیست. ما از سال 1374، یعنی بعد از فروپاشی شوروی با کشورهای متعددی هم‌مرز شدیم و مرزهای کشور باز شد و واردات و صادرات با این کشورها و کشورهای دیگر از طریق ایران رونق گرفت اما متاسفانه در این مسیر موفق نبودیم و اگرچه تا مرز 18میلیون کالا از کشور ترانزیت شد اما این رقم در حال حاضر به 5 تا 6میلیون کالا رسیده است که نه ارتباطی به تحریم‌ها دارد و نه به مسائل مالی بلکه فقط به دلیل نقص در اجرای قوانین است.
او می‌افزاید: ایجاد راه هوایی ابریشم برای کشور ما تا زمانی که اجرای مقررات نقص دارد موثر نخواهد بود. تمامی‌امکانات در کشور وجود دارد اما با توجه به مقررات گمرکی و سازمان‌هایی که در کنترل‌های محسوس و نا محسوس و تصویب‌نامه‌ها و ایجاد مقررات نقش دارند این امکانات قابل احیا نیست. این مسائل باید در کشور مورد بررسی قرار گیرد تا راه ابریشم هوایی برای ما معنا پیدا کند.

حضور پررنگ رانت

سمساریلر می‌گوید: اگرچه وسایل ما مانند وسایل هوایی، دریایی و... تحریم است اما مشکل ما اینها نیست بلکه مشکل ما مقررات داخل کشور است که اجازه نمی‌دهد در این ارتباط فعال شویم. اگر کشور ما مقررات آسانی در ارتباط با کالای گذری وضع کند حتما می‌توانیم از این پتانسیل بالقوه استفاده کنیم. کالاهای آسیای شرقی باید از کشور ما به اروپا بروند اما متاسفانه به دلیل مشکلات داخلی شرایط خوبی فراهم نمی‌شود و کشورها ترجیح می‌دهند از یک مسیر سهل کالای خود را عبور دهند.
او اضافه می‌کند: آنچه مسلم است این است که ما خودمان را ایزوله کرده‌ایم و کشورهای دیگر وقت صرف ما نمی‌کنند تا شرایطمان تسهیل شود. الان کشور چین از طریق راه ریلی کالای خود را به اروپا می‌برد و ما یک شاخه فرعی هستیم که اگر مشکلاتمان را برطرف نکنیم نمی‌توانیم از ظرفیت خود استفاده کنیم. در قوانین ترانزیتی ما که در سال74 تنظیم شده است تسهیلاتی در نظر گرفته شده اما اجرایی نمی‌شود چرا که سیستم اقتصادی ما سیستم امنیتی است؛ بنابراین رانت در آن دخیل است و با وجود داشتن مصوبه و قانون، کالای عبوری به سرعت وارد و به سرعت خارج نمی‌شود و شرایط را برای مبادلات بین‌المللی سخت می‌کند.

راه ابریشم هوایی
در حال حاضر به‌دلیل تجهیزات کامل و پرسنل متخصص، سرویس‌های خوبی به هواپیماهای عبوری داده می‌شود اما برای اینکه راه ابریشم هوایی در راستای ناوگان هوایی کشور به کار گرفته شود نیاز به کار کارشناسی و حقوقی دارد