راهی جز تقویت راه ابریشم نداریم

مریم سمائی/ روزنامه نگار


جاده ابریشم یکی از شاهراه‌های کهن بازرگانی است که علاوه بر رونق دادن به تجارت جهانی موجب پیوند خوردن تمدن‌های مختلف به یکدیگر شده است. اگرچه این جاده افسانه‌ای که از جنوب آسیا شروع و به قاره اروپا ختم می‌شود در چند سده اخیر کمتر مورد توجه قرار گرفته اما توسعه اقتصاد چین موجب شده که بار دیگر این جاده نقش مهم خود را در تبادلات تجاری ایفا کند و بخش قابل توجهی از منابع و کالاها در این مسیر قرار گیرد.
مجیدرضا حریری-نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران- در این باره به همشهری درنگ می‌گوید: جاده ابریشم تنها یک جاده فیزیکی برای تبادلات تجاری نیست بلکه این مسیر به معنی یک مفهوم عمیق در حوزه همکاری‌های گسترده اقتصادی در سطح بین‌الملل است. بر همین اساس کشور چین طرح «یک پهنه، یک راه»، را تهیه کرد. این طرح یک سند چند صفحه ای است که نوع همکاری کشورهای جهان برای توسعه و پیشرفت با محوریت چین را عنوان می‌کند و منحصر به جاده ابریشم نیست و نشأت گرفته از ایده‌ای به نام جاده ابریشم است.
او با بیان اینکه در این سند 2 نوع تعریف داریم می‌گوید: یکی از تعاریف، راه ابریشم زمینی است که از مناطق شرقی چین شروع می‌شود و با طی مناطق غربی آن و عبور از آسیای میانه به دریای خزر می‌رسد. در این نقطه به 2 بخش شمالی خزر و جنوبی تقسیم می‌شود که مسیر شمالی دریای خزر به اروپا و مسیر جنوبی آن به ایران و کشورهای همسایه و... می‌رسد. اما مسیر دوم راه ابریشم دریایی است که از چین شروع می‌شود و بعد از طی مسیر از اقیانوس هند به سمت سواحل عمان و غرب آفریقا گسترش پیدا می‌کند.

توسعه و پیشرفت در راه ابریشم
طرح یک پهنه یک راه تنها به مسائل اقتصادی ختم نمی‌شود. حریری در این باره می‌گوید: مفهوم در این سند این است که دولت چین به کشورهایی که علاقه‌مند به همکاری با چین هستند کمک می‌کند که زیرساخت‌های خود را تقویت کنند که این زیرساخت‌ها شامل بنادر، راه‌ها، نیروگاه‌ها، خطوط کشتیرانی، راه‌آهن و... است. این طرح فقط محدود به روابط اقتصادی نیست و به منظور پیشرفت و توسعه مللی است که در این راه قرار می‌گیرند یا دوست دارند در این پروژه باشند. در این سند موضوعاتی مانند مردم‌شناسی، جامعه‌شناسی، فرهنگ ملل عضو، ارتباطات علمی ‌و تکنولوژی هم تعریف شده است.
اما اینکه ما در کجای این قصه قرار داریم و نقش ایران در این طرح چیست را حریری اینگونه توضیح می‌دهد: استفاده از فرصت‌های بین‌المللی به تعریف پروژه، نحوه استفاده ما از آن و تحرک کشور بستگی دارد. ما باید زیرساخت‌های خود را تقویت کنیم. بر اساس طرح یک پهنه، یک راه، هر کشوری باید راه و پروژه‌های مناسب خودش را تعریف کند و به طرف چینی اعلام کند تا حمایت‌های مالی در قالب کمک‌های بلاعوض و وام‌های بدون بهره یا کم‌بهره را دریافت کند. معمولا بیشتر این پروژه‌ها در قالب راه ابریشم و براساس توافق دو‌طرف در قالب فعالیت نیروهای چینی در حوزه طراحی و مهندسی صورت می‌گیرد. به عنوان مثال برقی‌کردن راه‌آهن تهران- مشهد در سال2016 در نشست‌هایی که دوطرف ایران و چین داشتند مطرح شد و توافقنامه جامع ایران و چین به امضا رسید.
او می‌گوید: یکی از مشکلاتی که ما داریم این است که فهم درستی از این موضوع در سطوح مختلف سیاستگذاری و فعالان اقتصادی نداریم و نگاه به این قضیه یک نگاه صرفا اقتصادی است و آن را جاده‌ای می‌بینیم که ایران می‌تواند به عنوان مسیر ترانزیتی در آن باشد یا نباشد، اما در واقع اصلا اینگونه نیست این یک مفهوم است برای همکاری‌های کشورها با یکدیگر.
حریری اضافه می‌کند: اینکه قوانین داخلی یا شرایط بین‌المللی ما می‌تواند مانعی برای همکاری‌های منطقه‌ای یا بین‌المللی باشد قاعدتا حرف بی‌ربطی نیست اما موفقیت ما در بهره‌برداری از پروژه‌هایی که در طرح یک پهنه، یک راه تعریف شده موضوعی است که به درک ما از موضوع بر می‌گردد.

سلیقه بین‌المللی با بوروکراسی ما جور نیست
«ایران باید برای بهره‌برداری از جاده ابریشم طرح‌های مشخص اقتصادی را در مسیر‌های مختلف تعریف کند و به عملیاتی‌شدن آن سرعت ببخشد»؛  این را حریری می‌گوید و اضافه می‌کند: در حال حاضر یک توافقنامه جامع همکاری با چین داریم. نهادی هم که در چین مسئول پیشبرد اهداف طرح یک پهنه، یک راه است با ایران جلسات منظمی‌دارد و اعلام آمادگی برای همکاری می‌کند. اما بعد از تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا اگرچه دولت چین اعلام کرد که تحریم‌های آمریکا را قانونی نمی‌داند و پایبند به آن نیست اما اینکه در عالم واقعیت شرکت‌های چینی چقدر با ایران کار می‌کنند جای تامل دارد. ما در شرایط عادی نیستیم و طبیعی است که افراد خارجی از سرمایه‌گذاری در کشور ما دل‌نگرانی دارند، اما با این حال ما راهی جز بهره‌برداری از فرصت‌هایی که در این ابتکار وجود دارد نداریم و باید با ارائه طرح‌های پیشنهادی، خودمان را آماده حضور در این عرصه کنیم اما متاسفانه در حال حاضر این آمادگی را نمی‌بینیم.
نایب رئیس اتاق بازرگانی در ادامه می‌گوید: هم اکنون بسیاری از کشورهای آسیای میانه از این طرح بهره برده‌اند و بخش مهمی‌ از زیرساخت‌های خود را نوسازی کرده اند. کشور پاکستان هم توانست از این طریق معادل 40میلیارد دلار بهره ببرد اما شرایط داخلی ما به گونه‌ای است که کارها خیلی کند پیش می‌رود به خصوص کارهایی که درباره پروژه‌هاست دچار تعلل و بوروکراسی پیچیده می‌شود که با سلیقه بین‌المللی جور درنمی‌آید و ما را دچار مشکل می‌کند. اگر بحث‌های داخلی ما حل شود می‌توان امیدوار بود که با نگاه جدی‌تر به این موضوع از فرصت‌های بین‌المللی بهره ببریم.