کمربند قدیمی برای دنیای چینی

سمیرا مصطفی‌نژاد/روزنامه‌نگار

جاده ابریشم را تقریبا همه می‌شناسند؛ جاده‌ای که در دوران امپراطوری روم باستان، چین را به غرب متصل می‌ساخت. از مسیر این جاده بود که ابریشم شرقی به اروپا معرفی شد و به لطف حضور این جاده بود که چینی‌ها امروز هویج را می‌شناسند. این نام تصاویری از کاروان‌های شتر در حال عبور از دل استپ بزرگ و ماجراجویانی مانند مارکو‌پولو را تداعی می‌کند که درحال مسیریابی در میان مسیرهای تجاری باستانی هستند که چین را به اروپا و آفریقا متصل می‌کنند. چین اکنون قصد دارد نسخه‌ای به روز شده از این مسیر را بازسازی کرده و راه ابریشم را احیا کند. ژی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین در سال2013 اعلام کرد قصد احیای کانال‌های تجاری دوگانه‌ای میان چین و همسایگانش در غرب، به ویژه کشورهای آسیای مرکزی، خاورمیانه و اروپا را دارد و فاز اول این پروژه در ماه می 2017 با حضور سران 30 کشور جهان در چین افتتاح شد. براساس برنامه طرح ابتکاری«یک کمربند، یک جاده» چین که به جاده ابریشم جدید شهرت یافته‌است، مسیرهای زمینی و جاده‌های دریایی در کشورهای مختلف جهان ایجاد خواهد شد؛ با این هدف که ارتباطات تجاری در منطقه به واسطه سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی بهبود پیدا کند. در طول این مسیر‌ها، بنادر، فرودگاه‌ها، ریل‌های راه‌آهن، لوله‌کشی، شبکه‌های برق و آزاد‌راه‌های بسیاری تاسیس خواهد‌ شد. ژی جین‌پینگ پروژه قهرمانی خود را با تعاریفی مانند توسعه، خیرخواهی و تلفیق اقتصادی توصیف می‌کند اما منتقدان این پروژه را تلاش یک ابرقدرت برای گسترش تاثیرگذاری خود می‌دانند و همزمان با امضای قرارداد‌های جدید، بسیاری از کشورها درحال انصراف دادن از همکاری با چین هستند. منتقدان این پروژه، راه ابریشم جدید را یک تله بدهی برای کشورهای عضو پروژه می‌دانند که می‌تواند کشورهایی که درحال حاضر بدهی‌های مالی سنگینی به پکن دارند را به نابودی بکشاند. کشورهای مونته نگرو (200میلیون دلار)، جیبوتی (یک میلیارد و 200میلیون دلار)، مالدیو (240میلیون دلار)، پاکستان (6میلیارد و 329میلیون دلار)، لائوس (4میلیارد و 186میلیون دلار)، مغولستان (3میلیارد و 046میلیون دلار)، قرقیزستان (1میلیارد و 483میلیون دلار) و تاجیکستان (یک میلیارد و 197میلیون دلار) سنگین‌ترین بدهی‌ها را به دولت چین دارند.


تاریخچه

  راه ابریشم در قرن دوم پیش از میلاد ایجاد شد و تا قرن هجدهم میلادی به عنوان هسته مرکزی تعاملات اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و مذهبی میان شرق و غرب باقی ماند. دلیل استفاده از نام ابریشم برای نامگذاری این جاده، بالارفتن میزان تقاضا برای خرید ابریشم از چین بود، کالایی که تاجران آسیایی آن را با یشم، اسب، طلا و پشم گوسفند مبادله می‌کردند.
  چینی‌ها برای هزاران سال اسرار تولید ابریشم را پنهان نگه داشته ‌بودند و قاچاق پیله یا تخم کرم‌های ابریشم به خارج از چین مجازات مرگ داشت اما با راه‌اندازی جاده ابریشم، تجارت ابریشم آغاز شد.
  مهم‌ترین کالاهایی که از این مسیر از چین وارد اروپا شد، کاغذ و باروت بود. اروپایی‌ها نیز در مقابل دانش ساخت شیشه و شراب را به چینی‌ها دادند. این جاده شامل مسیرهای ارتباطی زمینی میان شرق آسیا، جنوب شرق آسیا، جنوب آسیا، ایران، شبه جزیره عربستان، شرق آفریقا و جنوب اروپا بود.
  این جاده در توسعه تمدن‌ها در چین، کره، ژاپن، ایران، شبه‌قاره‌هند، عربستان، اروپا و شاخ‌آفریقا تاثیری بالقوه داشت و توانست ارتباطات راه دور اقتصادی و سیاسی تمدن‌ها را تقویت کند. جاده ابریشم به عنوان یکی از ابزارهای انتقال مذاهب، به ویژه بودائیسم، فلسفه، دانش و فناوری میان تمدن ها شناخته می‌شود. هدفی که اساس طرح احیای جاده ابریشم را نیز تشکیل داده و در اولویت‌های همکاری کشورهای مشارکت‌کننده در این پروژه به آن اشاره شده‌است.

 اهداف پروژه

  به گفته دولت چین، هدف این طرح بیش از یک تریلیارد‌‌دلاری  آغاز دوران جدیدی از جهانی‌سازی است؛عصر اقتصادی درخشانی که به نفع همه خواهد‌بود.
پکن قصد دارد برای اجرای این طرح میلیاردها دلار به بیش از 152کشور و سازمان بین‌المللی وام بدهد تا زیرساخت‌های لازم را فراهم کنند. این تعداد کشور برابر است با بیش از نیمی از جمعیت جهان و یک سوم تولید ناخالص جهانی.
  چین برای فراهم ساختن منابع مالی مورد نیاز در کشورهایی که در مسیر پروژه راه ابریشم جدید چین قرار دارند، بانک آسیایی سرمایه‌گذاری زیر ساخت را تاسیس کرد. این طرح از قابلیت تبدیل شدن به بزرگ‌ترین سکوی همکاری‌های منطقه‌ای در جهان برخوردار است.
  بخش کمربند اشاره به مسیرهای زمینی و فیزیکی دارد که چین را به بخش اسکاندیناویایی اروپا می‌رساند و بخش جاده اشاره به مسیرهای دریایی دارد که از چین به ونیز ایتالیا می‌رسد. تجارت در این دو مسیر یک چهارم از تمامی کالاها و خدمات در گردش جهان را پوشش خواهد‌داد. هدف نهایی این طرح تبدیل کردن چین به یکی از بزرگ‌ترین قدرت‌های جهان است.

کشورهای درگیربا راه ابریشم​​​​​​​


کشور آغازین: 
چین 
کشورهای جنوب آسیا: 
پاکستان، هندوستان، بنگلادش، سریلانکا، افغانستان، نپال، مالدیو و بوتان
کشورهای جنوب‌شرق آسیا: 
بخش جنوبی روسیه، مغولستان، اندونزی، تایلند، مالزی، ویتنام، سنگاپور، فیلیپین، میانمار، کامبوج، لائوس، برونئی و تیمور‌شرقی
کشورهای آسیای مرکزی: 
قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و تاجیکستان
کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا: 
عربستان، امارات، عمان،‌ایران، ترکیه، رژیم صهیونیستی، مصر، کویت، عراق، قطر، تونس، لبنان، بحرین، یمن، سوریه و فلسطین.
کشورهای اروپای مرکزی و شرقی: 
مجارستان، رومانی، جمهوری چک، اسلوواکی، بلغارستان، لهستان، لاتویا، لیتوانی، اسلوونی، استونی، کرواسی، آلبانی، صربستان، مقدونیه، بوسنی و هرزگووین
دیگر کشورهای مستقل مشترک‌المنافع: 
اوکراین، آذربایجان، ارمنستان، بلاروس، گرجستان و مولداوی

کشورهای مجاور جاده ابریشم​​​​​​​

مسیر زمینی:چین، ایران،روسیه، پاکستان، ازبکستان، قزاقستان،قرقیزستان، تاجیکستان، بنگلادش، گرجستان، ترکیه و آلمان
مسیر دریایی: چین، هندوستان،پاکستان، سریلانکا، ایتالیا، یونان، مصر، جیبوتی، کنیا و سنگاپور

خطوط پروژه یک کمربند- یک جاده​​​​​​​

   خط شمالی A از آمریکای شمالی (ایالات‌متحده و کانادا)، اقیانوس‌آرام‌شمالی، ژاپن، کره‌جنوبی، دریای ژاپن، بندر زاروبینو در ژاپن، مغولستان، روسیه و سرتاسر اروپا (شمال، جنوب، شرق و غرب) می‌گذرد.
   خط شمالی B از پکن، روسیه، آلمان و شمال اروپا می‌گذرد.
   خط میانی از پکن، اورومچی (مرکز منطقه خودمختار سین‌کیانگ چین)، افغانستان، قزاقستان، مجارستان و پاریس می‌گذرد.
    خط جنوبی از چین، مالزی، اندونزی، سریلانکا، هندوستان، کنیا، یونان و ایتالیا می‌گذرد.
    خط مرکزی از چند استان چین، آسیای مرکزی و اروپا می‌گذرد.


شهرهای اتصال مسیر زمینی

  شی‌آن، لانژو، اورومچی، قورغاس، آلماتی، بیشکک، دوشنبه، سمرقند، تهران، استانبول، مسکو، دویزبورگ وروتردام
  نقاط اتصال مسیر دریایی: فوژو، گوانگژو، هانوی، کوالالامپور، جاکارتا، کلکته، کلمبو، نایروبی، آتن و  ونیز


حجم تجارت و اطلاعات اقتصادی​​​​​​​

  بیشتر کشورهای عضو در پروژه یک کمربند، یک جاده، از گذشته تا به امروز با چین روابط تجاری محکمی داشته‌اند و از مشتریان ثابت صادرات چین به شمار می‌روند. میزان صادرات چین به کشورهای ویتنام، سنگاپور، روسیه، مالزی، تایلند، فیلیپین، ایتالیا، امارات، ترکیه، بنگلادش، عربستان، پاکستان، ‌ایران و دیگر کشورهای عضو پروژه تا پایان سال 2018 روندی صعودی داشته‌است.
  ارزش صادرات مقاصد مهم صادراتی چین به کشورهای عضو پروژه تا پایان سال 2018: ویتنام: 84میلیارد دلار، سنگاپور 49میلیارد دلار، روسیه 48میلیارد دلار، مالزی 46میلیارد دلار، تایلند 43میلیارد دلار، فیلیپین 35میلیارد دلار، ایتالیا 33میلیارد دلار، امارات 30میلیارد دلار، ترکیه 18میلیارد دلار و بنگلادش 18میلیارد دلار.
  چین در سال 2017اعلام کرد در راستای توسعه پروژه راه ابریشم جدید خود 75 منطقه تجاری و اقتصادی در 35 کشور جهان ایجاد کرده‌است که هریک از این مناطق طی 4سال بیش از 100میلیارد دلار مالیات به دولت‌های میزبان پرداخت  و تا پایان سال2016 نزدیک به 950هزار شغل در این مناطق ایجاد کرده‌اند.
  توافق‌نامه‌های مالیاتی که چین در راستای توسعه طرح یک کمربند، یک جاده خود با کشورهای عضو پروژه به امضا رسانده‌است، تا پایان سال 2016 توانست نزدیک به 5/1میلیارد دلار به نفع موسسات مالی چینی تمام شود.

حضور چین در کشورهای عضو پروژه راه ابریشم​​​​​​​

  در طول اجرای این طرح بالغ بر 500میلیارد دلار در 62کشور جهان سرمایه‌گذاری خواهد شد که بیشترین سهم به هندوستان، روسیه، اندونزی، ایران، مصر، فیلیپین و پاکستان خواهد رسید.
  شرکت‌های چینی درحال حاضر پروژه‌های زیادی را در حوزه انرژی، از جمله احداث خطوط نفت و گاز میان چین و روسیه، قزاقستان و میانمار آغاز کرده‌اند. احداث جاده‌ها و توسعه زیرساخت‌ها در اتیوپی، کنیا، لائوس و تایلند نیز آغاز شده‌است.
  پاکستان یکی از قدیمی‌ترین مدافعان پروژه جاده ابریشم، در پروژه‌های راه‌سازی، احداث پل‌ها، نیروگاه‌های بادی و دیگر پروژه‌های زیرساختی تحت حمایت چین مشارکت دارد و این مشارکت سودی 46میلیارد دلاری خواهدداشت. گفته می‌شود چین تاکنون 210میلیارد دلار در پروژه‌های عمرانی این پروژه، به ویژه در آسیا سرمایه‌گذاری کرده‌است.


سهم از تجارت جهان​​​​​​​

   رهبر چین معتقد است پروژه راه ابریشم جدید می‌تواند در طول یک دهه ارزش تجارت‌ بین‌المللی را 2/5تریلیارد دلار افزایش دهد.
   تجارت چین با کشورهای شرکت‌کننده در پروژه یک کمربند و یک جاده در نیمه اول سال 2019میلادی به بیش از 617/5میلیارد دلار رسیده‌است.
   تا نیمه اول سال 2019، تجارت با کشورهای عضو این پروژه 7/9درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته‌است. این میزان از نرخ رشد کل تجارت چین، که3/9درصد بوده‌، فراتر رفته‌است.
  صادرات و واردات با روسیه، عربستان سعودی و مصر، به ترتیب 11.5درصد، 34درصد و 11درصد افزایش یافته است.
   به گفته وزارت تجارت چین، این کشور با 18کشور عربی، توافق همکاری در پروژه جاده ابریشم جدید را امضا کرده است. در سال 2018حجم تجارت بین چین و کشورهای عربی به 244/3میلیارد دلار رسید که نسبت به سال گذشته 28درصد جهش داشته‌است.


جایگاه ایران​​​​​​​

   موقعیت ژئواستراتژیک ایران برای چین از اهمیت بالایی برخوردار است، از این رو مشارکت ایران در پروژه راه ابریشم جدید چین برای این کشور بسیار کلیدی است و ایران می‌تواند نقش مهمی در تسریع اجرایی شدن آن ایفا کند.
   چین و ایران شرکای تجاری مهمی برای یکدیگر به شمار می‌روند و ارزش تبادلات
 تجاری دو کشور تا پایان سال 2018 بالغ بر 35میلیارد دلار بوده‌است. چین همچنین بزرگ‌ترین وارد کننده نفت ایران به‌شمار می‌رود و دو کشور در نظر دارند حجم تجارت خود  را در دهه آینده به سطح 600میلیارد دلار برسانند.
   چین پس از برجام 2 تسهیلات اعتباری به مبلغ 4/2میلیارد دلار در اختیار ایران قرار داد تا بودجه خطوط راه‌آهن سریع‌السیر میان تهران، مشهد و اصفهان را تامین کند. تامین مالی این پروژه‌ها، به ویژه پروژه خط راه‌آهن قطار برقی مشهد-تهران از طرف چین گام مهمی در تکمیل پروژه راه ابریشم جدید این کشور به شمار می‌رود.
   در بهمن سال94 نیز اولین قطار مستقیم پکن به تهران وارد ایران شد. افتتاح این خط‌آهن اقدام مهم دیگری در مسیر تحقیق پروژه یک کمربند- یک جاده چین بود؛ زیرا چنین اتصالی می‌تواند حجم تجارت دو کشور را افزایش دهد. وجود زیرساخت‌های حمل‌ونقل، ثبات سیاسی و امنیت حاکم بر کشور، نگرانی‌ها در خصوص تسریع و پایداری تجارت از این راه را برطرف ساخته‌است.
   بهترین مسیر برای دستیابی به بازار آسیای‌میانه و قفقاز برای چین، مسیر ایران و استفاده از زیر‌ساختارهای ترانزیتی ایران است، و مشارکت در این پروژه عظیم برای ایران نیز منافع قابل‌توجهی خواهد داشت که کمترین آن اشتغال‌زایی و افزایش میزان صادرات خواهد‌بود.


 اولویت های همکاری در پروژه راه ابریشم: هماهنگ سازی سیاست‌گذاری، ایجاد زیرساخت‌های جدید، همکاری‌ در حوزه تجارت و سرمایه‌گذاری، همکاری های مالی و ارتقای تبادلات مالی


هزینه پروژه: 
 تخمین زده شده‌است که تکمیل این پروژه تا سال 2027 بالغ بر 1.3تریلیارد دلار هزینه برای دولت چین خواهد‌داشت



​​​​​​​