چه‌کسی مجسمه‌ها را دزدید

مرتضی کاردر/روزنامه‌نگار


سال 1389بود که هرچند روز یک‌بار خبر می‌رسید که یکی از مجسمه‌های معابر اصلی تهران گم شده است. مجسمه‌ها و سردیس‌های مشاهیر یا پیکره‌هایی دیگر که در جاهایی مثل پارک دانشجو، خانه هنرمندان، پارک شریعتی و... قرار داشتند؛ جاهایی که سرقت از آنها به راحتی ممکن نبود اما کسانی شبانه می‌آمدند و مجسمه‌ها را سرقت می‌کردند و می‌بردند. هر روز خبر تازه‌ای از سرقت مجسمه‌ای به گوش می‌رسید تا سرانجام معلوم شد که مجموعاً 12مجسمه به سرقت رفته‌اند. هیچ‌گاه کسی رد سارقان را پیدا نکرد و هیچ‌وقت معلوم نشد چه‌کسی مجسمه‌ها را دزدیده است. حالا خبرهای تازه‌ای به گوش می‌رسد که می‌گوید شمار مجسمه‌های به سرقت رفته در آن سال شاید بیشتر از این باشد. این گزارش نخستین گزارش از سلسله گزارش‌های همشهری در بازخوانی یک پرونده قدیمی است.

سفر بی‌بازگشت ناصر خسرو 



هفته گذشته شایا شهوق در حساب شخصی خود در توییتر نوشت که مجسمه ناصرخسرو اثر پدرش چنگیز شهوق، که در پله مجسمه‌های مشاهیر پارک ملت قرار داشت، جابه‌جا شده و مجسمه دیگری جایگزین آن شده است. اما توضیحات ذیل مجسمه هنوز همان توضیحات قبلی است و عوض نشده است.
یکی دو روز بعد، مجتبی موسوی، معاون فرهنگی هنری سازمان زیباسازی شهرداری تهران در پاسخ به شبهه مطرح شده از طرف شایا شهوق به ایرنا گفت: «مجسمه پرتره اثر ناصرخسرو از چنگیز شهوق جزو مجسمه‌های مفقودشده سریالی در سال ۸۹ در شهر تهران است. در واقع، چون ما به مدل اصلی این مجسمه و به خانواده شهوق دسترسی نداشتیم، نتوانستیم به اصل مجسمه برسیم تا جایگزین مجسمه ربوده شده کنیم. به همین‌خاطر کار دیگری از ناصر خسرو در این مکان نصب کردیم و از آنجایی که روی جایگاه مجسمه مرحوم شهوق پلاک وی درج شده بود این مجسمه قرار گرفته و اشتباه سهوی بوده است. اکنون این پلاک برداشته شده، اصلاح و مجددا نصب خواهد شد».
موسوی همچنین گفت: «همچنان به دستیابی به مدل اصلی مجسمه ناصرخسرو و شهریار از طریق خانواده هنرمندان فقید امید داریم که البته این موضوع در مورد سردیس ناصرخسرو به‌دلیل نداشتن دسترسی به خانواده هنرمند سازنده مجسمه تاکنون میسر نشده و درحال حاضر هم گویا ترجیح داده‌اند به جای تماس و پیگیری از مرجع ذیربط، موضوع را با رسانه‌ها در میان بگذارند». او اظهار امیدواری کرد که از طریق رسانه‌ای شدن این موضوع بتوان مدل مجسمه اصلی را از فرزندان استاد گرفته، نسخه جدیدی از آن ساخت و به محل قبلی بازگرداند.

مجسمه دست‌کم تا سال 92بود


اما شایا شهوق به همشهری می‌گوید: «نخستین بار است که می‌شنوم این مجسمه در سال 89مفقود شده است. زمانی که بحث سرقت‌های سریالی داغ بود هیچ‌گاه نامی از مجسمه پدرم از ناصرخسرو نامی نبرده بودند. سال 1392بود که برای نخستین بار متوجه شدیم که جای این مجسمه خالی است. مسئولان سازمان زیباسازی گفتند که مجسمه مفقود نشده و برای مرمت منتقل شده است. چندوقت پیش خیلی اتفاقی فهمیدم که مجسمه دیگری جایگزین مجسمه پدرم شده است. اینکه می‌گویند به خانواده دسترسی نداشته‌ایم هم حرف درستی نیست. بارها من در جلسه‌هایی که سازمان زیباسازی برگزار کرده دعوت شده‌ام. ازجمله برنامه‌ای که همان سال‌ها برای پدرم در نگارخانه برگ برگزار کردند».
چنان‌که شایا شهوق گفته است نخستین خبری که درباره مجسمه ناصرخسرو اثر چنگیز شهوق در رسانه‌ها می‌بینیم مربوط به سال 1392است زمانی که ظاهراً مجسمه از پارک ملت انتقال یافته بود و مجتبی موسوی در بهمن 1392به هنرآنلاین گفته بود که «این مجسمه به همراه سایر مجسمه‌های پارک ملت از فضای این پارک برای مرمت جمع‌آوری شده بودند که هم‌اکنون مرمت این مجسمه به پایان رسیده است و تا اواسط اسفندماه در فضای پارک ملت نصب خواهد شد». اما آنچه اخیراً‌ گفته است با گفته‌های او در سال 1392در تناقض است.



شاید اشتباه کرده باشم



به سراغ مجتبی موسوی می‌رویم. او در پاسخ به پرسش همشهری درباره اظهارات دوگانه‌اش درباره مجسمه چنگیز شهوق می‌گوید: «نمی‌دانم. مصاحبه‌های من با رسانه‌ها اغلب تلفنی است و من هم گاه ممکن است براساس حافظه چیزی نقل‌ کنم که بعداً متوجه شوم درست نیست. شاید اشتباه کرده باشم. واقعاً نمی‌دانم مجسمه چنگیز شهوق در چه تاریخی مفقود شده اما گمان می‌کنم که در سرقت‌های سریالی مجسمه‌ها در سال 89مفقود شده باشد. اما چیزی که مسلّم است این است که مجسمه ناصرخسرو اثر چنگیز شهوق مفقود شده است. در ذهن من اینطور مانده که در سرقت سریالی مجسمه‌ها بوده است. حالا شاید در سال 89اتفاق نیفتاده و بعدتر کسی این مجسمه را سرقت کرده است.»  مجتبی موسوی درباره مجسمه جایگزین ناصرخسرو می‌گوید: «بعد از سرقت مجسمه‌ها ما به‌دنبال مدل‌ها و قالب‌های مجسمه‌ها گشتیم. آنهایی را که قالب اصلی‌شان موجود بود دوباره اجرا کردیم مثل مجسمه آقای حمید شانس از سمیع‌خاتم اما آنهایی را  که قالب اصلی‌شان موجود نبود با مجسمه‌های دیگری جایگزین کردیم. مجسمه‌ دیگری از ناصرخسرو اثر آقای حمید شانس جایگزین مجسمه زنده‌یاد چنگیز شهوق شده است. متأسفانه معرفی مجسمه همان معرفی قبلی است که به‌زودی اصلاح خواهد شد». اما واقعاً مجسمه ناصر خسرو اثر چنگیز شهوق چه زمانی مفقود شده است؟ سابقه گفت‌و‌گوها نشان می‌دهد که مجسمه تا سال 1392موجود بوده است، پس گم شدن این مجسمه ربطی به سرقت‌های سریالی مجسمه‌ها در سال 1389ندارد. به‌نظر می‌رسد پس از سرقت‌های سریالی مجسمه‌ها، سرقت‌های دیگری نیز در سال‌های بعد اتفاق افتاده و ممکن است دیر یا زود کشف شود که مجسمه‌های دیگری نیز در سال‌های بعد مفقود شده‌اند.


قالب‌ها در آتش‌سوزی از بین رفته


حمید شانس که مجسمه فعلی ناصر خسرو اثر اوست و مجسمه قبلی ناصرخسرو اثر چنگیز شهوق نیز در کارگاه او ساخته شده، به همشهری می‌گوید: «این مجسمه در سال 69یا 70ساخته شده است. در آتش‌سوزی کارگاه من در سال 76همه قالب‌ها از بین رفته و امکان احیای قالب‌ها وجود ندارد. اما سرقت مجسمه چنگیز شهوق همزمان با سرقت مجسمه من بوده است. زمانی که تعدادی از مجسمه‌های شهر تهران به سرقت رفت. بعد از آن بود که مجسمه مرا جایگزین مجسمه ایشان کردند.» 

سرقت مجسمه‌ها کار گروهی خودسر بود
اما همه این ماجراها دوباره پرسش‌های قدیمی را پیش می‌کشد که سرنوشت مجسمه‌های به سرقت رفته در سال 89به کجا انجامید؟ چگونه ممکن است 12مجسمه‌ برنزی چندده‌کیلویی از میدان‌ها و خیابان‌ها و معابر اصلی شهر برداشته شوند اما هیچ‌کس نتواند خبری از سرنوشت مجسمه‌ها بدهد. همان سال‌ نیز بسیاری گفتند که سرقت این مجسمه‌ها نمی‌تواند کار گروهی سارق باشد و به‌نظر می‌رسد امری از پیش برنامه‌ریزی شده‌ است.  حمید شانس درباره سرقت‌های سریالی مجمسه‌ها در سال 1389می‌گوید: «حتی یک دزد ناشی هم نمی‌تواند چنین فکری بکند. گمان نمی‌کنم سرقت مجسمه‌ها به‌خاطر منفعت مالی یا استفاده از برنز مجسمه‌ها باشد. مجسمه‌ها براساس برنامه‌ای انتخاب شده بودند. به‌نظرم سرقت مجسمه‌ها کار گروهی خودسر بود که نیروی انتظامی زود وارد عمل شد و ماجرا را جمع کرد اما نخواستند که خیلی رسانه‌ای شود.» باید دید که آیا با داغ شدن دوباره بحث مجسمه‌های شهری تهران، با توجه به اینکه 9سال از ماجرای سرقت سریالی مجسمه‌ها گذشته است کسی حاضر به پاسخگویی درباره ماجرا خواهد بود. آیا سرانجام معلوم می‌شود که چه کسانی مجسمه‌های چند ده کیلویی را از خیابان‌های اصلی شهر دزدیدند؟