کشمکش پنهان بر سر ایران

محمدامین خرمی ـ خبرنگار

هرچه از خروج آمریکا از برجام فاصله می‌گیریم، هم فشارهای کاخ سفید علیه ایران بیشتر می‌شود و هم فاصله میان آمریکا و اروپا؛ وضعیتی که دست‌کم طی 7دهه گذشته یعنی پس از جنگ جهانی دوم بی‌سابقه بوده است.
دیروز انتشار خبر کناره‌گیری «برند اربل» از ریاست سازوکار مالی اینستکس که اروپایی‌ها با هدف ادامه تجارت با ایران راه‌اندازی کرده‌اند، بار دیگر اندک امید به 3کشور فرانسه، آلمان و انگلیس برای مقابله با فشارهای آمریکا را ناامید کرد. خبر را روزنامه «بیلد» آلمان منتشر کرد. بیلد مدعی شده است که اربل به‌دلیل اظهاراتش علیه اسرائیل و در دفاع از ایران طی 2مصاحبه با یک روزنامه‌نگار جنجالی آلمانی مجبور به استعفا از سمتش شده است.
مصاحبه‌هایی که روزنامه بیلد به آنها اشاره می‌کند، یکی مربوط به 5‌ماه و دیگری مربوط به یک‌ماه قبل است. او در گفت‌وگو با «کن جبسن» که از روزنامه‌نگاران مخالف اسرائیل در آلمان است، به نکاتی در مورد فلسطین، هولوکاست و قدرت موشکی ایران اشاره می‌کند که به نوشته خبرنگاران بیلد عامل اصلی کناره‌گیری‌اش به‌عنوان سکاندار اینستکس بوده است. 2خبرنگار بیلد که اظهارات برند اربل را پوشش داده‌ و خبر کناره‌گیری‌اش را منتشر کرده‌اند، در نقطه مقابل کن جبسن قرار دارند و از هواداران اسرائیل و مخالفان سرسخت ایران به شمار می‌روند.
اربل جزو دیپلمات‌های ارشد وزارت خارجه آلمان است و تجربه سفارت در بسیاری از کشورهای خاورمیانه ازجمله ایران و عراق را هم در کارنامه‌اش دارد، در گفت‌وگو با جبسن اسرائیل را «عنصری خارجی» در منطقه خاورمیانه توصیف کرده است. او همچنین گفته که اگر در دنیای بعد از جنگ جهانی دوم، اسرائیل در تکه‌ای از خاک اروپا شکل می‌گرفت، اکنون بحرانی به نام بحران فلسطین وجود نداشت.
برند اربل در این گفت‌وگوی ویدئویی که جبسن در کانال یوتیوبش منتشر کرده، فضای سیاسی این روزهای آمریکا را تحت کنترل اسرائیلی‌ها می‌داند و می‌گوید: «اسرائیل تنها به‌دنبال یک راه‌حل است و آن حذف فلسطین است.» این دیپلمات آلمانی همچنین آمار مربوط به کشته‌شدگان هولوکاست را جعلی و اغراق‌آمیز دانسته است.
ماجرا به بحران اسرائیل و فلسطین ختم نمی‌شود و برند اربل در دفاع از برنامه موشکی ایران برمی‌آید. او که بین سال‌های 2009 تا 2013 یعنی در سال‌های اوج تحریم‌های بین‌‌المللی علیه ایران سفیر آلمان در تهران بوده است، برنامه موشکی ایران را «قانونی» می‌خواند و تأکید می‌کند که ایران کشوری صلح‌طلب است. به گفته او، ایران طی 200سال گذشته به هیچ کشوری حمله نکرده و آغازگر هیچ جنگی نبوده است.
برند اربل که طی روزهای اخیر در فضای سیاسی آلمان به‌خاطر این اظهارنظرها تحت فشار بوده، در نهایت تصمیم به کناره‌گیری از سمتش در اینستکس می‌گیرد؛ فضایی که البته روزنامه بیلد در ایجاد آن نقش محوری داشته است. وزارت خارجه آلمان دیروز در پاسخ به شماری از رسانه‌های آلمانی، در بیانیه‌ای اعلام کرد از محتوای 2مصاحبه یادشده اطلاعی ندارد. این وزارتخانه علت کناره‌گیری اربل را «دلایل شخصی» عنوان کرده است.

اروپا زیر تیغ آمریکا
اروپا طی یک سال گذشته به‌خاطر تلاش برای حفظ توافق هسته‌ای با ایران دائما از سوی آمریکا تحت فشار بوده است. برای اروپایی‌ها اما توافق هسته‌ای با ایران یکی از مهم‌ترین دستاوردهای آنها در زمینه سیاست خارجی بوده است؛ به همین دلیل 3کشور اروپایی حاضر در برجام یعنی فرانسه، آلمان و انگلیس تصمیم گرفتند به‌صورت مشترک مسئولیت راه‌اندازی و اداره سازوکار اینستکس را به‌عهده بگیرند تا بار فشارهایی، آمریکا را میان خود تقسیم کنند. برای آنها، اینستکس مسیر حفظ توافق هسته‌ای با ایران و توافق هسته‌ای مسیر حفظ جایگاه اروپا در سیاست جهانی است.
ایران اما زیر فشار بازگشت تحریم‌های آمریکا، اکنون در آستانه برداشتن گام سوم کاهش تعهدات برجامی خود قرار دارد؛ مسیری که می‌تواند در نهایت به خروج کامل از برجام و به پایان‌رسیدن توافق هسته‌ای ایران و قدرت‌های بزرگ منتهی شود. در میان 3کشور اروپایی، فرانسه که داعیه‌دار رهبری اروپاست، طی هفته‌های اخیر تلاش کرده ابتکار عمل را به‌دست بگیرد و برجام را از فروپاشی نجات دهد. نشانه چنین رویکردی، گفت‌وگوهای تلفنی متعدد امانوئل مکرون با حسن روحانی طی این مدت بوده است؛ گفت‌وگوهایی که البته روز پنجشنبه گذشته با واکنش منفی و بی‌سابقه دونالدترامپ روبه‌رو شده است.
ترامپ در پستی توییتری از امانوئل مکرون به‌خاطر ارسال «پیام‌های متناقض» به ایران به‌شدت انتقاد کرد و گفت: «ایران در مشکلات جدی اقتصادی به سر می‌برد. آنها عاجزانه می‌خواهند با آمریکا مذاکره کنند اما از سوی آنهایی که مدعی نمایندگان ما هستند، پیام‌های متناقض دریافت می‌کنند؛ ازجمله از سوی امانوئل مکرون.» رئیس‌جمهور آمریکا نوشته که می‌داند نیت مکرون «خیر» است اما از نظر او هیچ‌کسی نمی‌تواند به نمایندگی از سوی آمریکا سخن بگوید.
اشاره ترامپ به ماجرای دعوت رئیس‌جمهور فرانسه از حسن روحانی برای شرکت در نشست سران گروه‌7 است که قرار است دوم شهریور در شهر ساحلی بیاریتز فرانسه برگزار شود؛ دعوتی که البته از سوی روحانی رد شد. هفته گذشته وب‌سایت المانیتور در واشنگتن، در گزارشی خبر داد که مکرون علاوه بر مطرح‌کردن پیشنهاد گشایش خط اعتباری 15میلیارد دلاری برای اینستکس، روحانی را برای حضور در نشست گروه‌7 دعوت کرده است. براساس این گزارش، مکرون در تماس تلفنی هشتم مرداد با روحانی که گفته می‌شود حدود 100دقیقه طول کشیده، به روحانی وعده داد درصورت حضور در نشست سران گروه 7 و دیدار با دونالد ترامپ بسیاری از اختلافات میان ایران و آمریکا حتی فراتر از توافق هسته‌ای حل شود. حسن روحانی در پاسخ، ضمن رد این دعوت، خواستار لغو تحریم‌های نفتی و بانکی ایران از سوی آمریکا به‌عنوان پیش‌شرط چنین مذاکراتی شده است.
دونالد ترامپ در حالی مدعی شده که ایران به‌دنبال مذاکره با آمریکاست، که خود پیش از این بارها از طریق کانال‌های رسمی و غیررسمی به ایران پیشنهاد مذاکره داده است. در تازه‌ترین مورد ترامپ حدود 3هفته پیش زمانی که محمدجواد ظریف در واشنگتن حضور داشت، او را برای گفت‌وگو به کاخ سفید دعوت کرد. عدم‌همراهی وزیر خارجه با این خواسته‌ ترامپ در نهایت قرار‌گرفتن نام او در فهرست بلندبالای تحریم‌های آمریکا را به‌دنبال داشت.
رئیس‌جمهور آمریکا همتای فرانسوی خود را به ارسال پیام‌های متناقض به ایران متهم می‌کند اما اغلب تحلیلگران سیاسی معتقدند سیاست خارجی آمریکا هیچ‌گاه تا به این حد متناقض و آشفته عمل نکرده است؛ نه در قبال ایران بلکه در قبال دیگر کشورهای جهان ازجمله چین، روسیه، کره‌شمالی و حتی کشورهای اروپایی. ارسال پیام‌های متناقض به ایران از سوی واشنگتن باعث شده تا بسیاری از اندیشکده‌ها ازجمله مرکز بین‌المللی بحران نسبت به‌احتمال بروز رویارویی نظامی براساس اشتباهات محاسباتی میان دو طرف هشدار دهند؛ اتفاقی که به نوشته کارشناسان این مرکز، به درگیری میان آمریکا و ایران محدود نخواهد بود و کل منطقه خاورمیانه را به کام جنگ خواهد کشید.