دریای سرخ

مسعود پویا 

عراق حمله به کشتی‌های ایرانی را خیلی زود شروع کرد. از همان اوایل جنگ، نفتکش‌های ایرانی در خلیج‌فارس مورد حمله نظامی عراقی‌ها قرار گرفتند. ابتدا کشتی‌هایی که واردات کالاهای نظامی ایران را برعهده داشتند مورد حمله قرار گرفتند. کمی بعد به کشتی‌های تجاری حمله شد و حتی نفتکش‌های خارجی در تیررس عراقی‌ها قرار گرفتند. اولین‌بار نفتکش ترکیه‌ای اطلس در حال صادرات نفت ایران در خلیج‌فارس بمباران شد و بعد نوبت به نفتکش یونانی اسکپمانت رسید که چنان آسیب دید که برای همیشه از دور خارج شد. تقریبا در تمام سال‌های جنگ، صدور نفت ایران از خلیج فارس به سختی امکان‌پذیر بود و عراق با پشتیبانی گسترده کشورهای غربی هم تاسیسات نفتی جزیره خارک را مورد حمله قرار می‌داد و هم به نفتکش‌ها آسیب می‌زد. ایران حملات عراقی‌ها را بی‌پاسخ نگذاشت. گام اول با اف14 تام کت نیروی هوایی برداشته شد که با رنگ‌آمیزی استتاری مخصوص پرواز بر فراز دریا، به جنگ نفتکش‌ها بُعد تازه‌ای بخشید و اقتدار ایران را به رخ کشید. عراق با همکاری کویت و عربستان و پشتیبانی ناوهای آمریکایی همچنان کشتی‌های ایرانی را مورد حمله قرار می‌داد و ایران هم در میانه‌های سال65 توانست بخش قابل توجهی از سکوهای نفتی البکر و الامیه عراق را نابود کند. جنگ نفتکش‌ها تا پایان جنگ هشت‌ساله ادامه داشت و کار به رودررویی مستقیم ایران و آمریکا در خلیج فارس هم رسید. 5سال بعد از پایان جنگ، محمد بزرگ‌نیا فیلم «جنگ نفتکش‌ها» را کارگردانی کرد. بزرگ‌نیا که با فیلم «کشتی آنجلیکا» توانایی خود را در ساخت آثار عظیم نشان داده بود، در فیلم بعدی‌اش سراغ موضوعی مستند رفت. حسن بشکوفه به عنوان محقق، تحقیقاتی درباره آنچه در سال‌های جنگ در خلیج‌فارس گذشت، انجام داد و براساس این تحقیقات بزرگ‌نیا فیلمنامه جنگ نفتکش‌ها را نوشت. آنچه در جنگ نفتکش‌ها می‌بینیم الزاما بر یک رخداد واقعی متمرکز نشده و ما فشرده‌ای از وقایع را در بستری دراماتیک نظاره‌ می‌کنیم. شرکت ملی نفتکش ایران به عنوان سرمایه‌گذار فیلم، در حد مقدور و ممکن امکانات لجستیکی را برای گروه سازنده فراهم کرد. به پشتوانه تجربه موفق کشتی آنجلیکا، بهترین عوامل در پشت و جلوی دوربین در خدمت محمد بزرگ‌نیا قرار گرفتند. بیشترین انرژی کارگردان صرف درست درآوردن سکانس‌های پرتب‌وتاب روی کشتی و انفجارها و درگیری‌ها شد. پشت انبوهی سکانس اکشن، این داستان روایت می‌شد؛ در اوج حملات بی‌وقفه نیروهای نظامی عراقی به نفتکش‌های ایران در خلیج فارس، ناخدای جوان (مجید مظفری) ماموریت می‌یابد یک نفتکش ایرانی را از تنگه هرمز نجات دهد و از زیر آتش عراقی‌ها به مقصد برساند؛ ماموریتی دشوار که ناخدای جوان برای به انجام رساندنش سراغ ناخدایی بازنشسته (عزت‌الله انتظامی) می‌رود. ناخدای پیر ابتدا حاضر به همراهی با ناخدای جوان نیست ولی عاقبت می‌پذیرد در ماموریت عبور نفتکش ایرانی از تنگه هرمز حضور یابد. پس از چندین فصل پر تب‌وتاب و انبوهی حادثه، سرانجام نفتکش ایرانی از تنگه عبور می‌کند و محموله‌اش را به مقصد می‌رساند. جنگ نفتکش‌ها از جمله آثار حماسی است که با هدف تبلیغ و تهییج در راستای غرور ملی ساخته شده. با گذشت 26سال از زمان ساخت فیلم، آنچه همچنان قابل توجه به نظر می‌رسد تسلط تکنیکی بزرگ‌نیا در سکانس‌های پرحادثه و نماهای سرشار از آتش و خون است. فیلمساز بی‌آنکه اصراری بر مستند بودن وقایع داشته باشد، در جزئیات از برخی رخدادهای واقعی بهره گرفته و در اجرای صحنه‌ها، در حد مقدور و ممکن و با توجه به امکانات محدود سینمای ایران در ابتدای دهه70، کوشیده تا فیلمش چیزی از نمونه‌های هالیوودی کم نداشته باشد.