تخریب فیزیکی عامل اصلی نابودی سواحل
زهرا رفیعی _ خبر‌نگار
زیستگاه‌های دریایی کشور رو به ویرانی است، بعضی‌ها فکر می‌کنند حافظان محیط‌زیست، مخالف هرگونه توسعه هستند اما به اعتقاد آنها، توسعه بدون داشتن راهنما مخرب است. به‌زودی قرار است، اطلس زیستگاه‌های حساس ساحلی و دریایی کشور منتشر شود. این اطلس باید به مدیران بگوید که کجای خط ساحلی و در دریا می‌توان به سمت توسعه شهری، صنعتی و... رفت.
محمدرضا فاطمی، متخصص اکوبیولوژی دریایی در گفت‌وگو با همشهری گفت: سال‌ها پیش با کمک دانشگاه‌ها نقشه زیستگاه‌های حساس دریایی تهیه شد و نسخه‌ای از آن در اختیار کنوانسیون منطقه‌ای راپمی (از کنوانسیون‌های منطقه‌ای حفاظت از محیط‌زیست دریایی خلیج‌فارس و دریای عمان) قرار گرفته است. نخستین کار برای محافظت از محیط‌زیست شناخت و درجه حساسیت آن است. سپس برای تشخیص ارزش حفاظتی مناطق باید بین آنها زون‌بندی و پهنه‌بندی صورت بگیرد. مناطق ساحلی و دریایی به 3 دسته حفاظت‌شده، حساس و آزاد تقسیم می‌شوند. در مناطقی که آزاد تشخیص داده می‌شود، می‌تواند پروژه‌های توسعه‌ای صورت بگیرد. بنابراین زیربنای تصمیم‌گیری در مناطق ساحلی باید براساس موجودی و زون‌بندی محدوده‌های اکولوژیک باشد. مرحله بعدی اولویت‌بندی براساس حساسیت مناطق است.
وی گفت: به‌طور کلی تخریب محیط‌زیست را از 2 وجه زیستگاه (اکولوژیک) و موجودات زنده می‌توان بررسی کرد. از دیدگاه اکولوژیک، تخریب‌های فیزیکی که در طول سواحل پیش آمده، به‌گفته او اصلی‌ترین عامل از بین رفتن مناطق حساس ساحلی و دریایی است. ساخت بنادر در محل‌های حفاظت‌شده و حساس ازجمله این تخریب‌هاست. ناگفته نماند که توسعه بندر الزامی است ولی مکان‌یابی درست آن است که باعث حفظ محیط‌زیست می‌شود. مثلا در خیلی از شهر‌ها و روستاها طرح‌های احیای سواحل منجر به ساخت پارک و جاده ساحلی شده است. درحالی‌که منطقه ساحلی به عمق 5 تا 10متر، منطقه زایشگاهی به‌حساب می‌آید و به هیچ عنوان نباید تخریب شود. قسمت بالای این عمق، پهنای جزر و مدی است که حساس‌ترین زون ساحلی است. به‌طور مثال، بلوار ساحلی شمال جزیره قشم با تخریب ساحل دریا ساخته شد. پهنه زایشگاهی را از بین بردند. این کار زادآوری را کم می‌کند. استحصال 5متر از ساحل دریای عسلویه نیز از همین جنس تخریب‌هاست. درحالی‌که پس‌کرانه (زمین‌های واقع در پشت بندرگاه‌ها که نقش پشتیبانی دارند) بسیار گسترده‌ای در مناطق ساحلی جنوب داریم و امکان توسعه به سمت پس‌کرانه‌ها وجود داشت.
وی ورود پساب‌های شهری و صنعتی به دریاها را عامل دوم تخریب محیط‌زیست ساحلی و دریایی دانست و گفت: پساب‌ها به‌طور مستقیم میزان زادآوری را کم می‌کند. مناطقی در سواحل کشور وجود دارد که تخریب فیزیکی نشده ولی به‌دلیل ورود پساب تخم‌ماهی‌ها به لارو تبدیل نمی‌شود. مصب رودخانه‌ها، خلیج‌های در پناه و خورها ازجمله این موارد است. در خلیج‌های نایبند چابهار آب برای تخم‌ریزی آرام است ولی به‌دلیل پساب، زادآوری در آن صورت نمی‌گیرد. اوضاع در 4 خور در بندرعباس نیز به همین منوال است.
صید بی‌رویه در مناطق ساحلی به‌خصوص مناطق کم‌عمق خورها تأثیر بدی در زادآوری آبزیان می‌گذارد. فاطمی در این‌باره گفت: صید آبزیان در مناطق کم‌عمق باعث بازگشت کمتر آنها به دریا و تغییر در فرایند زادآوری در درازمدت می‌شود. متأسفانه فرایند‌های تخریب سواحل و دریاها در کشور رو به افزایش است. همه جای دنیا اگر متوجه شوند پروژه‌ای مخرب است، فرایند را برعکس می‌کنند. حدود 40سال پیش در آسیای جنوب شرقی مناطق حرا را برای ساخت حوضچه پرورش میگو تخریب کردند و خیلی زود متوجه شدند که جنگل‌های حرا محل زادآوری ماهیان است، پس استخرها را تخریب و دوباره درخت حرا کاشتند. در فیلیپین مردم مرجان‌ها را برای فروش به توریست‌ها برداشت می‌کردند، دولت به مردم یاد داد که چگونه مرجان بکارند و آنها را در غواصی به توریست‌ها نمایش دهند. در کشور ما فرایند‌های توسعه یکطرفه و با نابودی اکوسیستم همراه است.
اطلس مناطق حساس ساحلی و دریایی که به‌زودی منتشر خواهد شد، قرار است به مدیران برای تصمیم‌گیری درباره محل توسعه شهری و صنعتی کمک کند. دکتر پروین فرشچی در گفت‌وگو با همشهری گفت: تهیه نقشه زیستگاه‌ها از سال 94مطرح بود. دانستن اینکه تنوع زیستی هر منطقه چیست تا بتوانیم داشته‌هایمان از گونه‌های در حال انقراض یا کمیاب را در پهنه فضایی ترسیم کنیم، باعث می‌شود بتوانیم برای مدیریت صحیح‌تر و توسعه پایدار اقدام کنیم. شناخت نقاط حساس دریایی و ساحلی مانند جنگل‌های حرا و زیستگاه لاک‌پشت‌های در حال انقراض و مناطق 4گانه که باید از آنها حفاظت شود، مشخص می‌شود. تهیه این نقشه کمک می‌کند که اکوسیستم‌های حساس و شکننده را پیش از توسعه شناسایی و محافظت کرد، اما اینکه چقدر از آن استفاده خواهد شد، نکته دیگری است.
وی با اشاره به اینکه تهیه اطلس، از پله‌های برنامه‌ریزی است، گفت: لازمه دفاع از محیط‌زیست آن است که بدانید از چه چیزی محافظت می‌شود. سال‌ها قبل برای تهیه شناسنامه زیستی 55جزیره ایران که بخشی از آنها مسکونی و بخشی غیرمسکونی است، تلاش بسیاری شد ولی در آن زمان با مخالفت سازمان بنادر مواجه شد و اکنون اطلاعی از تنوع زیستی جزایر نداریم؛ درحالی که می‌توانست باعث ایجاد توسعه پایدار و حفظ محیط‌زیست شود.
