زندگی بدون موزه ادامه دارد...

مرتضی کاردر _ روزنامه‌نگار

اردیبهشت‌ماه گذشته بود که خبر رسید موزه هنرهای معاصر تهران قرار است برای بازسازی کامل چندماهی تعطیل شود. وعده اولیه مدیران موزه این بود که بازسازی موزه نهایتاً تا آبان یا آذر 97به طول می‌انجامد و پس از آن همزمان با جشن‌های چهلمین سال پیروزی انقلاب، گنجینه آثار موزه، یک‌بار دیگر به نمایش در خواهد آمد. «دی شد و بهمن گذشت ،فصل بهاران رسید» و خبری از آغاز به‌کار دوباره موزه هنرهای معاصر نشد. معاونت هنری در روزهای نخست سال جدید در گفت‌و‌گو با همشهری خبر داد که پیش‌بینی ما از فرایند بازسازی با آنچه در عمل با آن مواجه شدیم تفاوت بسیاری دارد و بازسازی موزه دست‌کم یک سال به طول خواهد انجامید، حتی ممکن است زمان بازسازی بیشتر از این شود اما بازسازی درست را فدای زمان نمی‌کنیم.

14ماه گذشت و بی‌خبری‌ها از فرایند بازسازی موزه ادامه داشت و مدیرکل هنرهای تجسمی و مدیر موزه که در این فاصله تغییر کرده بود، همه‌‌چیز را در چند‌ماه گذشته به نشستی که به‌زودی برگزار خواهد شد، موکول می‌کردند. نشست خبری مرمت و بازسازی موزه صبح دوشنبه 31تیر در محل موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شد و هادی مظفری، مدیرکل هنرهای تجسمی، احسان آقایی، مدیر موزه هنرهای معاصر تهران و مجید حبیبی‌نژاد، مدیر کنترل پروژه گزارشی از فرایند بازسازی ارائه کردند و به پرسش‌های خبرنگاران پاسخ دادند، هرچند زمان قطعی پایان عملیات مرمت و بازگشایی دوباره موزه را اعلام نکردند. آنچه می‌خوانید گزارشی است از فرایند بازسازی اجزای گوناگون موزه و گزیده‌ای از سخنان مطرح شده در این نشست.

بازسازی موزه هنرهای معاصر تهران نخستین بازسازی کاملی است که از آغاز به‌کار موزه در سال 1356تا به امروز انجام می‌گیرد. طبیعی است که در طول 40 سال گذشته، بخش‌هایی از موزه به مرور در معرض آسیب‌های گوناگون قرار گرفته‌اند. در سال‌های گذشته بازسازی‌های مختصری در موزه انجام شده بود اما هیچ‌کدامشان بازسازی کاملی نبوده‌اند. بازسازی فعلی بازسازی کاملی است که در 12بخش و 130جبهه انجام می‌پذیرد. بازسازی موزه از 28اردیبهشت 97 آغاز شد و فاز نخست بازسازی که شامل 60درصد از کل کار می‌شود در 18اردیبهشت 98به پایان رسید. فاز دوم بازسازی از 5خرداد آغاز شده و فعلاً ادامه خواهد داشت. همزمان با بازسازی فیزیکی موزه، کارهای تازه‌ای در حوزه نرم‌افزاری نیز انجام شده است که همزمان با بازگشایی موزه رونمایی خواهد شد.


موزه هنرهای معاصر تهران سال 1356عکس: ژیلا دژم

جایی برای نفس کشیدن تابلو‌ ها
طراحی اولیه موزه به‌گونه‌ای بوده است که گنجینه موزه ظرفیت 700تا 1000اثر را داشته باشد اما هم‌اکنون 3259اثر در گنجینه موزه نگهداری می‌شود که بیش از 3 برابر حداکثر ظرفیت موجود است. افزایش ظرفیت گنجینه موزه به‌دلیل حساسیت‌های لازم یکی از آخرین مرحله‌های بازسازی موزه است. قرار است پس از بازسازی و افزودن یکی از فضاهای جانبی موزه به گنجینه نگهداری آثار، ریل‌ها و سخت‌افزار تازه‌ای برای نگهداری در محل گنجینه نصب شود تا آثار در فضای مناسب‌تری نگهداری شوند.


پرونده کاملی برای 3259  اثر
تاکنون پرونده کاملی از آثار موزه هنرهای معاصر تهران فراهم نشده بود. اطلاعات آثار خارجی گنجینه در یک دفتر موجود بود و اطلاعات بسیاری از آثار ازجمله آثار ایرانی ناقص بود. حتی آثاری بودند که بدون شناسنامه در گنجینه موزه وجود داشتند و معلوم نبود که این آثار خریداری شده یا هنرمند اثر را به موزه اهدا کرده است. در ایام بازسازی موزه، گروه‌های پژوهشی مشغول تکمیل بانک اطلاعات آثار موزه بودند و اکنون پرونده کاملی از آثار موزه فراهم آمده است. اطلاعات فراهم آمده روی وب‌سایت موزه بارگذاری شده‌اند و تا بازگشایی موزه اطلاعات وب‌سایت تکمیل و رونمایی خواهند شد. به گفته مدیر موزه هنرهای معاصر پرونده آثار هنرمندان ایرانی موزه نیز در حال تکمیل است.

کاستن از بار ساختمان میانسال
طبیعی است که بخش‌هایی از ساختمان موزه، در طول 40سال گذشته، به ‌مرور زمان تخریب شده است. گچ‌کاری‌ها ترک‌ برداشته، ورق‌های مسی دچار خورگی شده، لوله‌ها نم داده و اجزای مختلف موزه آسیب دیده است. در بازسازی موزه همه این موارد ترمیم شده است؛ از لوله‌ها و شبکه‌ فاضلاب تا سیم‌کشی‌ها و عایق‌ها‌. چراغ‌ها و نورپردازی موزه نیز به‌طور کامل تعویض شده است. روکش بام موزه برداشته شد و بام‌ها یک‌بار دیگر به‌طور کامل عایق‌بندی و ترمیم شدند. موزاییک‌های تازه‌ای که دربام‌ها کار شده به‌گونه‌ای است که از بار اضافی بام موزه می‌کاهد. سنگ‌ها و نماهای بتنی موزه با استفاده از مواد شست‌و‌شودهنده‌ نانو شسته شده است.

هادی مظفری : بازسازی موزه هیچ‌گاه به‌دلیل عدم‌تأمین اعتبار متوقف نشد
بخشی از تعویق در فرایند بازسازی موزه قابل پیش‌بینی بود و بخشی دیگر غیرقابل پیش‌بینی. نوسانات اقتصادی سبب شد تا قیمت‌های اولیه برآوردشده بارها تغییر کند. به‌روز شدن مکرر قیمت‌ها، کار را سخت کرده است. تا زمانی که سازمان برنامه و بودجه تغییر قیمت‌ها را تأیید نمی‌کرد امکان ادامه کار وجود نداشت.
در میانه‌های کار مجبور شدیم پیمانکار را تغییر دهیم. چون امکان ادامه کار با پیمانکار اولیه ممکن نبود. بخشی از تأخیرها به فرایند تغییر پیمانکار مربوط است.
اگر هر ساختمان دیگری بود این همه حساسیت وجود نداشت و بازسازی‌اش زودتر به سرانجام می‌رسید. اما موزه هنرهای معاصر به‌دلیل ارزش و اهمیت معماری ساختمان و گنجینه آثار هنری موزه و نیز به‌دلیل تاریخ شفاهی آن حساسیت بسیاری دارد.
برای مدیران هنرهای تجسمی راحت‌تر است که درگیر برگزاری نمایشگاه‌ها و دیدار و گفت‌و‌گو با هنرمندان باشند اما بازسازی موزه هنرهای معاصر باید روزی اتفاق می‌افتاد. اگر بار اضافه یا رطوبت موجود یا حتی نقص در سیستم ایمنی و حفاظتی موزه سبب آسیب به آثار موزه می‌شد، همه شما مدیران هنرهای تجسمی را برای این بی‌احتیاطی‌ها ملامت می‌کردید.
مطمئن باشید عملیات مرمت موزه در 14ماه گذشته هیچ‌گاه به‌دلیل عدم‌تأمین اعتبار متوقف نشد. عزم مدیران وزارت ارشاد در بازسازی موزه است و اعتبار لازم با دست‌و‌دل‌بازی کامل تأمین شده است. معاون مالی وزارتخانه به‌طور هفتگی در پروژه حاضر می‌شد و بسیاری از تصمیم‌ها در لحظه انجام می‌گرفت و به سرعت ابلاغ می‌شد.


نمایش دائم گنجینه
پیش از این گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران در ایام خاصی به نمایش عموم گذاشته می‌‌شد اما به گفته هادی مظفری، پس از آغاز به‌کار دوباره موزه چندگالری از گالری‌های موزه فقط به نمایش آثار گنجینه اختصاص خواهند داشت و برگزاری نمایشگاه‌های موضوعی یا مرور آثار هنرمندان سبب تعطیلی گالری‌ها نخواهد شد تا دوستداران و بازدیدکنندگان موزه همواره بتوانند شماری از آثار گنجینه را در طول سال ببینند.

بازگشت پله گمشده  
حیاط میانی همان جایی است که مجسمه‌هایی مثل مرد درمانگر اثر رنه مارگریت ،زن ایستاده و مرد در حال قدم زدن آلبرتو جاکومتی آنجا قرار گرفته است. نکته جالب اینجاست که پله‌های حیاط میانی موزه در طول زمان تغییر جهت یافته‌اند و یکی از پله‌ها کم شده است. بازسازی موزه براساس نقشه اولیه انجام می‌گیرد و همه تغییرات احتمالی انجام شده در طول سال‌ها به وضعیت اولیه بازمی‌گردند. هادی مظفری گفت: ناظر پروژه با کامران دیبا، معمار و نخستین مدیر موزه، مرتبط شده و نظرات او را درباره بازسازی موزه دریافت کرده است.


سیستم‌های امنیتی و حفاظتی
ارزش آثار موزه هنرهای معاصر تهران به چند صد میلیون دلار می‌رسد، حتی عده‌ای ارزش آثار موجود در گنجینه موزه را تا چند میلیارد دلار تخمین زده‌اند. وجود آثاری از پابلو پیکاسو، پل گوگن، آگوست رنوار، آلبرتو جاکومتی، هنری مور و شماری از بهترین آثار هنرمندان نیمه دوم قرن بیستم مثل جکسون پولاک ، مارک روتکو و اندی وارهول سبب شده است که تخمین قیمت آثار موزه دشوار باشد. به اینها اضافه کنید آثار هنرمندان ایرانی مثل پرویز تناولی، منیر فرمانفرماییان، حسین زنده‌رودی، بهمن محصص و دیگران را که در سال‌های اخیر قدر و قیمت بسیار پیدا کرده‌اند. وجود مجموعه این آثار ارزشمند ضرورت وجود سیستم‌های امنیتی و حفاظتی ویژه را ایجاب می‌کند، همچنین سیستم‌های آتش‌نشانی و اطفای حریق پیشرفته‌ای که از وقوع هرگونه اتفاق ناگهانی جلوگیری کند. در بازسازی موزه هم سیستم‌های مجهز امنیتی و حفاظتی به‌روز می‌شوند و هم سیستم‌های اطفای حریق.