رشد مزارع بیتکوین در استانهای صنعتی
آمار مربوط به کشف دستگاههای ماینر نشان میدهد آنچه موجب رونق استخراج بیتکوین در استانها میشود زیرساختهای قدرتمند برق است که عموما در مناطق صنعتی وجود دارد
سیده زهرا عباسی/ خبرنگار
بیتکوین یک ارز دیجیتال است که از سال 2009 از سوی شخص یا گروهی ناشناس با نام ساتوشی ناکاموتو عرضه شد و به دلیل غیرمتمرکز و بدون واسطه بودن، محبوبیت زیادی در جهان پیدا کرد. کل حجم بیتکوین 21 میلیون است که تا امروز حدود 17 میلیون توسط دستگاههای استخراج ارز یا ماینر برداشت شده.
یک میلیون بیتکوین هم در اختیار ساتوشی ناکاموتو است و حدود 3 میلیون بیتکوین دیگر برای برداشت باقی مانده؛ یعنی با در نظر گرفتن 72 هزار کیلووات برق برای تولید هر بیتکوین، 216 میلیارد کیلووات برق دیگر باید صرف استخراج بیتکوینهای باقیمانده شود.
تاثیر اقلیم بر استخراج بیتکوین
موضوع مصرف برق برای استخراج بیتکوین مدتهاست از سوی کارشناسان و فعالان محیط زیست در دنیا به عنوان یک هشدار مطرح میشود به طوری که طبق پیشبینیها با مصرف انرژی و گرمایش دستگاههای استخراج بیتکوین تا سال 2023 دمای زمین تا 2 درجه گرمتر میشود. گرمایش دستگاههای ماینر نیاز به خنککننده را هم در مزارع برداشت بیتکوین ضروری کرده و به همین دلیل کشورهای سردسیر چون ایسلند، کانادا و روسیه بهشت ماینرها هستند چون دیگر نیازی به خنککننده ندارند و به همین دلیل مصرف برق در آنها پایین میآید.
هرچند در ایران هم ابتدا افزایش مصرف برق در استانهای سردسیر نگاهها را به بیتکوین معطوف کرد، اما بررسیها نشان میدهد استخراج بیتکوین آنچنان هم به سردسیر و گرمسیر بودن اقلیم ارتباطی ندارد. طبق آخرین اعلام وزارت نیرو، مصرف برق در برخی روزها در استانهای سمنان، مرکزی، تهران، قزوین، خراسان رضوی و کردستان بالاتر از الگوی مصرف قرار گرفته است. با این وجود اصفهان، مازندران، سمنان و یزد هم به عنوان استانهای پیشتاز در استخراج بیتکوین هیچکدام جزو سردسیرها محسوب نمیشوند.
بیکارها جاماندند
یکی دیگر از دلایلی که برای گرایش به استخراج بیتکوین در استانها مطرح میشود، آمار بیکاری است؛ موضوعی که البته به گفته کارشناسان، در گرایش به بیتکوین بیتاثیر نیست، اما باز هم نمیتواند به عنوان یک الگو مطرح شود. طبق اعلام مرکز آمار ایران، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، لرستان، هرمزگان و کرمانشاه بالاترین نرخ بیکاری را در فصل بهار داشتهاند. این در حالی است که در خوزستان، لرستان و هرمزگان بهندرت شاهد استخراج بیتکوین هستیم. از سوی دیگر برخی از استانها چون سمنان و مرکزی که گرایش زیادی به استخراج بیتکوین دارند در ردههای میانی جدول بیکاری قرار گرفتهاند.
استانهای صنعتی؛ پیشتاز استخراج بیتکوین
آمار اعلام شده از سوی شرکتهای توزیع برق درباره کشف دستگاههای ماینر نشان میدهد آنچه موجب رونق استخراج بیتکوین در استانها میشود نه سردسیر بودن است و نه نرخ بالای بیکاری. زیرساختهای قدرتمند برق که عموما در مناطق صنعتی وجود دارد و از سوی دیگر واحدهای راکد و بدون استفاده صنعتی یا کشاورزی این گرایش را رقم زده است.
60 درصد واحدهای صنعتی گیلان و کرمانشاه، 50 درصد واحدهای صنعتی خراسان رضوی، کردستان، مازندران، بیش از 30 درصد واحدهای صنعتی آذربایجان شرقی و غربی و اصفهان دچار رکود هستند؛ استانهایی که با توجه به آمار کشف صورتگرفته از سوی توزیع برق یا نیروی انتظامی، در استخراج بیتکوین پیشتازند. در مقابل خوزستان، لرستان، اردبیل، سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی و شمالی به دلیل نداشتن زیرساخت خوب یا رطوبت بالا کمترین فعالیت را در این زمینه دارند. هزینه استخراج هر بیتکوین در دنیا 7 هزار دلار است، اما در ایران هزینه استخراج هر بیتکوین با مصرف 72 هزار کیلووات ساعت برق حدود 16 میلیون و 344 هزار تومان معادل 1421 دلار میشود. قیمت هر بیتکوین حدود 10 هزار دلار است. (در این محاسبه نرخ برق با بیشترین تعرفه خانگی یعنی 227 تومان و دلار 11500 تومان محاسبه شده است). از آنجا که برق واحدهای صنعتی بسیار ارزانتر محاسبه میشود، رکود واحدهای صنعتی و در عین حال زیرساختهای صنعتی زمینه استخراج بیتکوین با برق یارانهای واحدهای راکد را در استانها فراهم کرده است.
خسرو صادقی، جامعهشناس: این خطر وجود دارد که مالکان واحدهای راکد به جای اینکه صنعت خود را رونق دهند و احیا کنند، روی استخراج بیتکوین متمرکز شوند و از تولید و اشتغالزایی بازمانند. بیتکوین یک نظام مالی بدون پشتوانه است که در درازمدت منجر به کاهش اشتغال، افزایش نابرابری اقتصادی و آسیبهای اجتماعی میشود
هومن ممیز، کارشناس مالی حوزه بینالملل: بسیاری از کارشناسان بینالمللی، مانند بافت، دیدگاه مثبتی به بیتکوین و آینده آن ندارند. بیتکوین قابل رصد نیست و بر این اساس میتواند محلی برای انجام مبادلههای قاچاق، پولشویی و تخلفهای مالی باشد و در نتیجه آینده روشنی ندارد
واحدهای متروکه تبریز، مزرعه بیتکوین شدند
آذربایجانشرقی یکی از این استانهای صنعتی است که اتفاقا بیش از 30 درصد واحدهای صنعتی آن دچار رکود هستند. رشد مصرف برق در این منطقه امسال به 18 درصد رسید. مدیر روابط عمومی توزیع برق منطقهای تبریز در این باره به همشهری میگوید: این افزایش، هشداری برای مصرف غیرعادی برق بود که ما احتمال دادیم به دلیل فعالیت ماینرها (ماینر دستگاهی است که بیتکوین استخراج میکند) باشد. به همین دلیل با پایش مصرف مشترکان و همینطور بررسی سوءاستفادههای صورتگرفته از برق یارانهای واحدهای متروکه کشاورزی، صنعتی و دامداری طی 2 ماه گذشته 2500 ماینر را شناسایی و برق آنها را قطع کردیم.
یونس مرامی میافزاید: با قطع برق متخلفان و ترغیب مشترکان به رعایت الگوی مصرف این رشد را تا 5 درصد کاهش دادیم.
متهم خاموشی مناطق صنعتی اصفهان
در اصفهان شرایط مصرف برق از میانگین رشد بالاتر است، اما نه به اندازه آذربایجان شرقی. طبق اعلام مسئولان شرکت توزیع برق اصفهان، این استان صنعتی امسال رشد 8 درصدی مصرف برق را نسبت به سال گذشته تجربه میکند. سخنگوی توزیع برق اصفهان در این باره به همشهری میگوید: تاکنون 450 محل مشکوک به نصب دستگاه ماینر در شهرستانهای استان شناسایی شده است.
امیر رمضانی با بیان اینکه تا امروز 404 دستگاه ماینر به ارزش 40 میلیارد ریال شناسایی و برق آنها قطع شده است، میافزاید: دستگاههای استخراج بیتکوین به دلیل مصرف فراوان برق، نقش موثری در افزایش پیک بار در ماههای گرم سال دارد و این موضوع موجب تشدید خاموشیهای ناشی از کمبود نیرو در مناطق صنعتی است.
صاحب یک شرکت کامپیوتری در اصفهان هم که با دریافت ساعتی 80 هزار تومان به مشاوره برای استخراج ارزرمزها برای متقاضیان میپردازد، به همشهری میگوید: تب استخراج بیت کوین در ایران با توجه به سودآوری و ارزانی قیمت برق نسبت به جاهای دیگر دنیا بالاست. فارمهای ماینر در مزارعی در نجف آباد، مبارکه و شهرک صنعتی اشترجان ایجاد شده است.
این فروشنده با بیان اینکه قیمت دستگاههای ماینر از 5 تا 20 میلیون تومان متغیر است، تصریح میکند: برای هر دستگاه ماینر، باید یک اسپلیت برای خنک کردن دستگاه هم نصب شود. این دستگاهها باید به طور شبانهروز کار کنند و مصرف برق بالایی دارند، اما در مجموع استخراج بیت کوین سودآوری بالایی دارد.
افزایش 6 درصدی مصرف برق در البرز
البرز هم از استانهایی است که در ماههای گذشته بارها خبر کشف مناطق استخراج بیتکوین در آن منتشر شده است. مسئولان توزیع برق این استان در گفتوگو با خبرگزاریها افزایش 6 درصدی مصرف برق در این استان را به ماینرها نسبت میدهند.
مدیرعامل شرکت توزیع برق البرز در این باره میگوید: با آغاز فصل گرما شاهد افزایش 6 درصدی مصرف برق در استان هستیم در حالی که طبق برنامهریزیها این رشد باید 2 تا 3 درصد باشد.
بهنام بیات با بیان اینکه بیشتر این مصرف مربوط به استفاده از دستگاههای ماینر و استخراج بیتکوین است، میافزاید: شناسایی، کشف و قطع برق این مشترکان در دستور کار است و تعدادی از این مشترکان شناسایی شدهاند.
رشد بیتکوین با رکود صنعت مازندران
مازندرانیها مانند البرزیها با مصرف 2 تا 3 درصد بیشتر از پیشبینیها به استفاده از برق صنعتی برای استخراج بیتکوین متهم شدند. مدیرعامل شرکت توزیع برق مازندران از کشف 19 منطقه استخراج بیتکوین در مازندران خبر میدهد و میگوید: امسال پس از مقایسه میزان برق مصرفی واحدهای صنعتی مازندران در 3 ماه نخست سال نسبت به مدت مشابه سال گذشته به این موضوع مشکوک شدیم. افزایش 5/3 درصدی مصرف برق در برخی مشترکان غیرعادی بود که در نتیجه برق آنها قطع شد. مازندران هوای شرجی دارد و ماینرهایی که در هوای شرجی فعالیت میکنند، برای جلوگیری از آسیب دیدن دستگاه، نیاز به فنهای قوی برای خنک کردن محیط دارند. رضا غفاری معتقد است با توجه به اینکه واحدهای زیادی از بخش صنعت مازندران در سالهای اخیر دچار تعطیلی یا رکود شدهاند و بیش از 50 درصد ظرفیت صنایع مازندران خاموش است، احتمال استفاده از برق این واحدها برای استخراج بیتکوین زیاد است. از سوی دیگر، مناطق کوهستانی مازندران به دلیل دمای پایینتر و دور بودن از مناطق پرجمعیت مکان مناسبی برای استفاده از برق یارانهای است.
ماینرهای کرمانشاهی؛ مشتری برق ارزان
افزایش مصرف برق در کرمانشاه رشد کمتری نسبت به میانگین کشوری داشته است. مصرف برق در کرمانشاه امسال 4 درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافته که مسئولان شرکت توزیع نیروی برق این استان آن را چندان به ماینرها مربوط نمیدانند.
با وجود این، امیدعلی مرآتی، مدیرعامل شرکت توزیع برق استان، در این باره به همشهری میگوید: از آنجا که بیشترین استخراج در مناطقی صورت میگیرد که برق ارزانتری دارند، اولویت نظارت ما واحدهای کشاورزی و صنعتی است، اما نظارت در بخش خانگی هم انجام میشود.
تاکنون بنابر اعلام نیروی انتظامی استان کرمانشاه، 2 مزرعه با 126 ماینر استخراج ارز دیجیتال در این استان شناسایی شده است که ارزش آنها به 11 میلیارد ریال میرسد.
60 درصد واحدهای صنعتی گیلان و کرمانشاه، 50 درصد واحدهای صنعتی خراسانرضوی، کردستان، مازندران، بیش از 30 درصد واحدهای صنعتی آذربایجانشرقی و غربی و اصفهان دچار رکود هستند؛ استانهای که با توجه به آمار کشف صورتگرفته از سوی توزیع برق یا نیروی انتظامی در استخراج بیتکوین پیشتاز هستند
ارز بدون آینده
مصرف بالای برق اما بر گرایش به بیتکوین تاثیری نگذاشته است. طرفداران استخراج بیتکوین آن را یک صنعت میدانند که گرچه انرژی مصرف میکند، اما در مقابل ارزش افزودهای به همراه دارد. این گروه استخراج بیتکوین را چون تولید هر کالای دیگر توصیف میکنند که بیان کردن عدد مصرف برق برای آن هیچ معنی مشخصی ندارد؛ مثل اینکه برای تولید یک اتومبیل میزان مشخصی برق مصرف میشود و نمیتوان با این استدلال جلو تولید را گرفت.
اما همین نگاه هم از دید کارشناسان اقتصادی، چه در دنیا و چه در ایران، مورد تایید نیست. هومن ممیز، کارشناس مالی حوزه بینالملل، در این باره به دیدگاه «وارن بافت» کارآفرین، سرمایهگذار، بازرگان و نیکوکار آمریکایی اشاره میکند و به همشهری میگوید: بسیاری از کارشناسان بینالمللی، مانند بافت، دیدگاه مثبتی به بیتکوین و آینده آن ندارند. بیتکوین قابل رصد نیست و بر این اساس میتواند محلی برای انجام مبادلههای قاچاق، پولشویی و تخلفهای مالی باشد و در نتیجه آینده روشنی ندارد. وی با همین نگاه معتقد است در آینده بانکهای مرکزی دنیا روی معاملههای بیتکوین حساس میشوند و محدودیتهای قانونی برای آن میگذارند.
ممیز مهمترین دلیل گرایش به بیتکوین در ایران را استفاده از برق یارانهای و سود بالای استخراج و از سوی دیگر دور زدن تحریمها میداند.
صنعتی بدون اشتغالزایی
استفاده از برق یارانهای تقریبا همان نکتهای است که کارشناسان دیگر هم بر آن تاکید میکنند. خسرو صادقی، جامعهشناسی است که در زمینه بیتکوین تحقیقات زیادی داشته . او در این باره به همشهری میگوید: این خطر وجود دارد که مالکان واحدهای راکد به جای اینکه صنعت خود را رونق دهند و احیا کنند، روی استخراج بیتکوین متمرکز شوند و از تولید و اشتغالزایی بازمانند. خطر دیگری که چندان دور از ذهن نیست، گران شدن برق است. تکرار این نکته که استخراج بیتکوین به دلیل برق ارزان رونق دارد میتواند موجب گران شدن برق شود و در نتیجه تولیدکنندگان و مشترکان خانگی ضرر میکنند.
این کارشناس البته بیتکوین را پولی دارای ارزش نمیداند و در این باره به دلایلی از دیدگاه اقتصادی استناد میکند. او تصریح میکند: نظام اعتباری و مالی در غرب پس از دوران صنعتی و عموما در کنار کارخانههای تولیدی شکل گرفت و در واقع کارخانههای تولیدی پشتیبان این نظام مالی بودند. اما در حال حاضر ارز دیجیتال بدون داشتن پشتوانه تولیدی و در دوران رکود اقتصادی ایران استخراج میشود و یک نظام مالی بدون پشتوانه است که در درازمدت منجر به کاهش اشتغال، افزایش نابرابری اقتصادی و آسیبهای اجتماعی میشود. در شرایط کنونی به جز سود برای افرادی خاص هیچ نفعی برای عموم مردم نخواهد داشت. توجه به نمودارهای بیتکوین هم نشان میدهد به شدت نوسان دارد و اعتبار آن ثبات ندارد.
بیتکوین منافاتی با رشد اقتصادی ندارد
مدیرکل اقتصاد و دارایی یزد اما نظر دیگری بر خلاف صادقی دارد. او در این باره به همشهری میگوید: اشکالاتی در زمینه قاچاق دستگاهها، استفاده از ارز یارانهای و احتمال پولشویی درباره فعالیت ماینرها در ایران وجود دارد که از سوی وزارتخانههای مربوطه در حال پیگیری است.
علی نمازی با تاکید بر اینکه ارز دیجیتال خواهناخواه قانونی و رسمی خواهد شد و باید با تدوین قوانین مشخص از فعالیت پنهان آن جلوگیری کرد، اظهار میکند: این فعالیت اقتصادی تولید و اشتغالزایی دارد. فعالیت قانونی استخراج ارز دیجیتال در ایران هیچ منافاتی با رشد اقتصادی ندارد و یک فعالیت اقتصادی پذیرفته شده در دنیاست.
محمد شرقی، مدیرعامل انجمن بلاک چین ایران: با توجه به تحریمها علیه ایران و محرومیت کشور از تراکنشهای مالی در دنیا بیتکوین میتواند بخشی از این کمبودها را جبران کند مانند آنچه درباره کمک به سیلزدگان ایران در فصل بهار رخ داد و اهداکنندگان در سراسر جهان کمک خود را به صورت بیتکوین به ایران پرداخت کردند
علی نمازی، مدیرکل اقتصاد و دارایی یزد: ارز دیجیتال خواهناخواه قانونی و رسمی خواهد شد و باید با تدوین قوانین مشخص از فعالیت پنهان آن جلوگیری کرد. فعالیت قانونی استخراج ارز دیجیتال در ایران هیچ منافاتی با رشد اقتصادی ندارد و یک فعالیت اقتصادی پذیرفته شده در دنیاست
بیتکوین و دور زدن تحریمها
مدیرعامل انجمن بلاک چین ایران این صحبتها را تکمیل میکند و درباره ارزش بیتکوین به همشهری توضیح میدهد: بیتکوین شبیه طلا منبعی محدود (حجم بیتکوین 21 میلیون است) است و از سوی دیگر با توجه به امنیت، قابلیت جابهجایی، سانسور و بلوکه نشدن ارزش خود را حفظ میکند و به همین دلیل نیازی به پشتوانهای شبیه ارزهای دیگر ندارد. وقتی بانکهای بینالمللی واسطه معامله باشند، میتوانند پول را بلوکه کنند شبیه اتفاقی که برای پولهای ایران افتاده، اما شبکه بیتکوین یک پروتکل برای تبادل ارزش بین دو نفر بدون نیاز به واسطه است. شبکهای غیرمتمرکز که متولی ندارد و تاکنون هک نشده است. محمد شرقی البته تدوین یک قانون برای این کار را ضروری میداند و با اشاره به تحریمها علیه ایران و محرومیت کشور از تراکنشهای مالی در دنیا معتقد است بیتکوین میتواند بخشی از این کمبودها را جبران کند مانند آنچه درباره کمک به سیلزدگان ایران در فصل بهار رخ داد و اهداکنندگان در سراسر جهان کمک خود را به صورت بیتکوین به ایران پرداخت کردند.
وی البته در پاسخ به ساز و کار قانونی نداشتن این شبکه هم به راهکاری اشاره میکند و ادامه میدهد: در بسیاری از کشورها قوانینی تعریف شده است و کسی که میخواهد پول زیادی را به بیتکوین تبدیل کند یا بیتکوین بفروشد باید احراز هویت شود که این کار میتواند جلو پولشویی، قاچاق و تخلفات مالی را بگیرد.
راهی برای ساماندهی بیتکوین
مدیرعامل انجمن بلاک چین ایران در بخش دیگری از صحبت خود به راهکارهای قانونی کردن بیتکوین و مصرف برق آن اشاره میکند و میگوید: ضریب بار برق (میزان برق مصرفی نسبت به برق تولیدشده) در کشور 63 درصد است یعنی 37 درصد برق تولیدشده بدون استفاده میماند که دولت میتواند این حجم را به ماینرها بفروشد. همچنین پیک مصرفی کشور در ماههای گرم 60 هزارمگاوات است، اما در فصول سرد این عدد به حدود 25 تا 33 هزار مگاوات میرسد و میتوان اضافه برق تولیدشده را در فصل سرد به ماینرها اختصاص داد. طبق اعلام وزارت نیرو، هر سال به طور میانگین تا 7 درصد افزایش مصرف برق را در کشور شاهد هستیم که گویا این اضافه مصرف امسال تولید نشده است و اگر در منطقهای با کمبود برق مواجه شدیم به همین دلیل است.
محمد شرقی قیمت پیشنهادشده 7 سنت برای برق ماینرها را ۱۴ برابر بیشتر از قیمت برق صنعتی میداند و میگوید: این نرخ 4 برابر نرخ برق تجاری، گرانترین برق کشور و ۱۴ برابر نرخ برق صنعتی است. دولت فعالیت ماینینگ را در قالب فعالیت تجاری یا صنعتی تعریف کند تا این شبکه در آینده به شبکهای زیرزمینی تبدیل نشود.
فرصت را از دست ندهیم
رئیس مرکز پژوهشهای شورای اسلامی اصفهان هم از موافقان بیتکوین است. کوروش خسروی با بیان اینکه استخراج ارز-رمزها از چند منظر برای کشور ما مهم است به همشهری میگوید: استخراج ارز-رمزها بر تکنولوژی بلاک چین استوار است و سایر اوراق بهادار و اسناد گرانقیمت هم با بهرهگیری از این تکنولوژی میتوانند جان تازهای به اقتصاد کشور بدمند.
او تصریح میکند: تراکنشها در دنیا به سمت ارز-رمزها میرود و جنبه سوم که برای کشور ما مهم است اینکه در شرایط تحریمها این ارز-رمزها قابل رصد و تحریم توسط وزارت خزانهداری آمریکا نیستند و میتوانند ابزار مناسبی در دور زدن تحریمها به شمار روند.
خسروی میافزاید: باید با تعیین تعرفه مناسب برق، درآمد حاصل از ارز-رمزها را در خدمت صادرات و واردات کشور به جریان انداخت. استخراج ارز دیجیتال یعنی تبدیل مستقیم نفت به ارز قابل معامله در بازارهای جهانی. یعنی به جای آنکه نفت و گاز بفروشیم و از آن درآمد ارزی کسب کنیم، آن را همینجا به برق و ارز تبدیل کنیم. بهتر است این فرصت را با تعلل از دست ندهیم.
دولت به دنبال راهکار فعالیت ماینرها
با وجود همه استدلالهای مثبتی که در تایید بیتکوین و استخراج آن مطرح میشود، اما اقتصاددانان استفاده از بیتکوین را سرمایهگذاری مطمئنی برای آینده نمیدانند و محیط زیستیها همواره از مصرف بالای انرژی توسط شبکه بیتکوین گلایه میکنند. بر اساس گزارش نشریه دیجیکونومیست، میزان تخمینی برق مصرفشده در دنیا توسط شبکه بیتکوین ۳۰/۱۴ تراوات ساعت است. مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق کشور، از برآورد مصرف روزانه 500 مگاوات برق توسط مجموعههای استخراج بیتکوین در ایران خبر داده که معادل برق تولیدی یک نیروگاه سیکل ترکیبی بزرگ است. رضا اردکانیان، وزیر نیرو، البته وعده داده است دولت بهزودی درباره چگونگی فعالیت ماینرها تصمیمگیری کند. کمیسیون اقتصادی دولت همچنان پیگیر مصوبهای برای ساماندهی رمزارزهاست.