پرونده
پسانداز بی پسانداز
طبق پژوهش ها فرهنگ پس انداز در میان مردم استان های کردستان و‌کرمانشاه چنان که باید پررنگ نیست
کرمانشاه
قلک‌های خالی از پسانداز کرمانشاهی‌ها
فاطمه محمدی| کرمانشاه- خبرنگار:
رفاه، امنیت اقتصادی و امید به زندگی و آینده‌ای بهتر، انگیزه‌ای است که جوامع را به سوی پسانداز مالی سوق می‌دهد. تخصیص سهمی از درآمد به‌صورت سپرده‌گذاری، اوراق، سهام، خرید ملک، طلا، سکه، سایر فلزات گران‌بها و... اشکال عمده پسانداز در میان مردم است که بسته به توانایی مالی و چه‌بسا فرهنگ جامعه، میان مردم رایج است. افراط در مصرف دارایی‌ها نقطه مقابل پسانداز است، اما مساله قابل توجه در امر پسانداز، مازاد درآمد است و مازاد درآمد در جامعه‌ای که از بیکاری، فقر، تورم بالا و در توصیف کلان از توسعه‌نیافتگی رنج می‌برد، چندان معنا و مفهومی ندارد و در چنین شرایطی زمینه برای مشارکت اقتصادی و پسانداز فراهم نیست.
جایگاه اقتصادی استان
در آخرین رتبه‌بندی صنعتی استان‌های ایران که از سوی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و وزارت صنایع و معادن کشور برمبنای داده‌های سال ۱۳۸۳ انجام گرفته، استان کرمانشاه در گروه استان‌های «بسیار توسعه‌نیافته» و در میان ۲۸ استان در جایگاه ۲۵ قرار داشته و نرخ بیکاری و تورم بالا و نیز شاخص فلاکت بر چالش‌های آن افزوده است. پسانداز موجب تشکیل سرمایه، افزایش تولید و درآمد دیگر گروه‌های جامعه هم می‌شود، اما مساله‌ای که می‌توان بدان پرداخت فرهنگ پسانداز است، یعنی گرایش و علاقه مردم صرف‌نظر از توان اقتصادی، برای پسانداز است. متاسفانه این ضعف در استان کرمانشاه نمود بیشتری دارد و به اذعان مسئولان، فرهنگ صرفه‌جویی و پسانداز در میان مردم کرمانشاه کمرنگ است که البته به نظر می‌رسد این ضعف فرهنگی در پسانداز در منطقه غرب کشور وضعیت نامطلوبی دارد. پایین بودن نرخ پسانداز در استان کرمانشاه می‌تواند موید مصرف‌گرایی و همچنین بی‌برنامگی برای آینده هم باشد، اما در مجموع کرمانشاهی‌ها چندان اهل پسانداز نیستند و به توصیفی ولخرج هستند.
تعریف فرهنگ اقتصاد
«سهراب دل‌انگیزان» اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه رازی در گفت‌وگو با همشهری، درباره فرهنگ اقتصاد و پسانداز می‌گوید: فرهنگ تعاریف زیادی دارد. از نظر من که اقتصاد خوانده‌ام، فرهنگ مجموعه‌ای از آداب و رسوم، کنش‌ها و رفتارها و نهادهاست که مردم یک جامعه بومی و محلی آن را قبول کرده‌اند و به فرزندان خود یاد می‌دهند و اجرا می‌کنند، هیچ دلیلی ندارد که این عنصر مستدل باشد و هیچ دلیلی هم ندارد که پیشینه تاریخی داشته باشد، اما به هر حال هم پذیرفته شده و هم اجرا می‌شود. دل‌انگیزان می‌افزاید: فعالیت‌های بسیار زیادی در کنش‌های اقتصادی مردم وجود دارد.
مردم پسانداز می‌کنند، مصرف می‌کنند، سرمایه‌گذاری می‌کنند، معامله می‌کنند و فعالیت‌های متفاوت اقتصادی انجام می‌دهند. در جامعه کلان ایران بخش عمده‌ای از کنش‌های ما یکسان است، اما بخش‌های بسیار جزئی از کنش‌های ما متفاوت می‌شود که در نتیجه عمل تاثیر بسزایی می‌گذارد. ما مفهومی به نام اقتصاد فرهنگ داریم اما از سوی دیگر کنش‌های رفتاری اقتصادی در حداقل 4 گروه تخصیص‌دهندگان منابع داریم که شامل مردم و خانواده‌ها، بنگاه‌های اقتصادی، دولت‌ها و سازمان‌ها و نهادهایی که از اینها نیستند مثل اِن‌جی‌اُها، شهرداری‌ها و... می‌شود.
مقایسه فرهنگ پسانداز میان شهرهای کرمانشاه و یزد
این اقتصاددان طی پژوهشی قابل تامل به مقایسه فرهنگ پسانداز میان شهرهای کرمانشاه و یزد پرداخته و با بررسی عنصر پسانداز به عنوان مهم‌ترین متغیر در حوزه تصمیم‌گیری، فرد، خانواده و بنگاه می‌افزاید: در این پژوهش به 4 مقوله انگیزه، نگرش، قضاوت و احساس و تجربه عملی در شهر کرمانشاه توجه کرده‌ایم، انگیزه مردم شهر کرمانشاه برای پسانداز به ترتیب آینده‌نگری، مشکلات غیرقابل پیش بینی، تفریحات فرزندان، سنین سالخوردگی و استفاده از فرصت‌های پیش‌آمده عنوان شده است.
وی کنار گذاشتن درآمد برای انگیزه‌های احتیاطی، کاهش مصرف فعلی برای افزایش مصرف آینده، درآمد مازاد بر مصرف و کنار گذاشتن مبلغی از درآمد را 4 نگرش کرمانشاهی‌ها در پسانداز برمی‌شمرد و می‌افزاید: کرمانشاهی‌ها در قضاوت و احساس به طور کلی پسانداز را مثبت تعریف کرده‌اند، به گونه‌ای که شیوه‌های عملی پسانداز بیشتر طلا از نوع سکه و زینتی و املاک مانند خانه و زمین، کالاهای با دوام و ارز و سپرده‌گذاری در بانک بود، مساله قابل توجه این است که وام بانکی در کرمانشاه به عنوان وسیله پسانداز مطرح است اما سهام و اوراق مشارکت خیلی کم است که نشان‌دهنده ذهنیت‌هاست.
دل‌انگیزان بیان می‌کند: در شهر یزد انگیزه پسانداز آینده‌نگری، مشکلات غیرقابل پیش‌بینی، استفاده از فرصت‌های پیش آمده، ارتقای وضع زندگی و آینده فرزندان و نگرش هم کنار گذاشتن مقداری از درآمد برای روز مبادا معرفی شده و تقریبا همه سنین و گروه‌ها همین را مطرح کردند اما در کرمانشاه دامنه تعاریف میان زن و مرد و پیر و جوان و... وسیع‌تر است.
در یزد پسانداز برای حدود 10 درصد افراد کم‌اهمیت بود و 90 درصد پسانداز را مهم می‌دانستند اما در کرمانشاه 70 درصد مردم پسانداز را مهم می‌دانستند و این مساله جدی است. وی اظهار می‌کند: در یزد سکه و طلای آب‌شده برای پسانداز مطرح است. وقتی فرد طلای آب شده پسانداز می‌کند، در هزینه و دستمزد و ارزش افزوده حدود 40 تا 45 درصد قیمت آب شده کمتر است و این برای پسانداز منطقی‌تر است و نشان‌دهنده بافت منطق اقتصادی در ذهن مردم یزد است، در حالی که در کرمانشاه مردم بیشتر احتمالا لذتش را دوست دارند، تا آینده‌نگری‌اش را.
در یزد هیچ‌کس به وام به عنوان پسانداز نگاه نمی‌کند اما در کرمانشاه وام وسیله پسانداز است. دکتر دل‌انگیزان بیان می‌کند: در مورد انگیزه، کرمانشاهی‌ها برای تفریحات هم پسانداز می‌کنند، در یزد برای فرصت‌های پیش آمده و این یعنی یزدی‌ها می‌خواهند سود ببرند و به‌عنوان سرمایه‌گذاری از پسانداز استفاده کنند. در کرمانشاه اما می‌خواهند پسانداز را عاملی برای تفریح و لذت بردن استفاده کنند و این تفاوت فرهنگ پسانداز است. ضعف فرهنگ پسانداز چشم‌انداز زندگی بهتر و آینده را در کرمانشاه با تردید مواجه می‌کند و جا دارد که مسئولان و مردم به این مهم توجه کنند.
کمرنگ بودن فرهنگ صرفه‌جویی و پسانداز
فرهنگ نامناسب پسانداز در کرمانشاه مورد انتقاد مسئولان ارشد سابق در استان نیز قرار گرفته بود، به طوری که «اسدالله رازانی» استاندار سابق کرمانشاه طی اظهارنظری با اشاره به کمرنگ بودن فرهنگ صرفه‌جویی و پسانداز در میان مردم کرمانشاه گفت: به نظر می‌رسد در منطقه غرب کشور وضعیت نامطلوبی به لحاظ فرهنگ پسانداز وجود دارد.
دخل و خرج نامتناسب یکی از واقعیت‌های تلخ استان کرمانشاه است. بر اساس انتشار آخرین گزارش مرکز آمار ایران درباره وضعیت هزینه و درآمد خانوارها در سال 97، استان کرمانشاه در جدول میزان پسانداز خانوارها در رتبه آخر کشوری قرار دارد و هزینه سالانه هر خانوار کرمانشاهی حدود 700 هزار تومان از درآمد آن بیشتر است.
در کنار ناهمخوانی دخل و خرج، قرار گرفتن کرمانشاه در جمع 10 استان اول با نرخ تورم بالا، فشارها را بر مردم استان مضاعف کرد، به‌ویژه این‌که با افسارگسیختگی قیمت‌ها از تابستان 97 فضای معیشتی به‌شدت ملتهب شد. البته به گفته معاون اقتصادی استاندار کرمانشاه «در نیمه دوم سال 97 از رتبه اول گران‌ترین استان به رتبه دهم کشور رسیدیم،هرچند همچنان از میانگین کشوری بالاتر هستیم».
گزارش مرکز آمار ایران
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران در سال 96، خانوارهای شهری ساکن استان تهران با ۴۷۹میلیون و ۹۴۸هزار ریال بیشترین و استان کرمان با ۱۹۲میلیون و ۳۲۹هزار ریال کمترین هزینه را در سال ١٣٩۶ داشته‌اند. از سوی دیگر خانوارهای ساکن استان تهران با ۵۱۵ میلیون و ۳۵۱ هزار ریال بیشترین و استان آذربایجان غربی با ۲۴۰میلیون و ۳۹۳ هزار ریال، کمترین متوسط درآمد سالانه یک خانوار شهری را در سال ١٣٩۶ به خود اختصاص داده‌اند. به بیان دیگر ۵ استان کرمان، سمنان، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کردستان به‌ترتیب کم‌هزینه‌ترین استان‌ها و ۵ استان چهارمحال و بختیاری، اصفهان، البرز، مازندران و تهران پرهزینه‌ترین استان‌ها در سال گذشته از نظر شاخص هزینه خانوارهای شهری اعلام شده است. از سوی دیگر آذربایجان غربی، کردستان، کرمان، سمنان و کرمانشاه کمترین میزان درآمد برای یک خانوار شهری و تهران، مازندران، البرز، چهارمحال و بختیاری و گیلان بالاترین میزان درآمد را به خود اختصاص داده‌اند.
کردستان
سقف پسانداز کردستانی‌ها کوتاه است
شیما صادقی| سنندج- خبرنگار:
هر استانی برای افزایش تولید و رسیدن به رشد و توسعه اقتصادی نیازمند سرمایه‌گذاری است. شرط لازم برای سرمایه‌گذاری، پسانداز، انباشت سرمایه و مهیاسازی بستر فرهنگی به همراه تقویت روحیه کارآفرینی در جامعه است. پسانداز یک مفهوم گسترده و ریشه‌دار اجتماعی - اقتصادی است و از اصلی‌ترین بحث‌های اقتصادی به شمار می‌رود.
پسانداز موجب تشکیل سرمایه، افزایش تولید و درآمد دیگر گروه‌های جامعه هم می‌شود. مساله‌ای که می‌توان بدان پرداخت فرهنگ پسانداز است، یعنی گرایش و علاقه مردم صرف‌نظر از توان اقتصادی، برای پسانداز است. متاسفانه این ضعف در استان کردستان نمود بیشتری دارد و بنا به گفته کارشناسان، فرهنگ صرفه‌جویی و پسانداز در میان مردم استان کمرنگ بوده و با آمار 4درصد کشوری در ردیف استان‌های آخر است، زیرا بیشتر مردم به حضور در بازار و کسب سود آنی تمایل دارند و به دلیل مصرف‌گرایی بالا برنامه مناسبی برای پسانداز ندارند. البته بسیاری از افراد دلیل آن را نبود درآمد اقتصادی مناسب می‌دانند. با وجود این، می‌توان گفت پسانداز هنری است که بخشی از آن به هوش اجتماعی یا بلوغ اقتصادی افراد بازمی‌گردد.
پسانداز در گرو شرایط اقتصادی
یک شهروند سنندجی در این باره می‌گوید: من بیشتر از آنکه پسانداز کنم، به فکر کار کردن هستم، البته دلیل اصلی آن مجرد بودنم است، زیرا انگیزه‌ای پسانداز ندارم. «امید رحمانی» می‌افزاید: از دید من همیشه می‌شود پسانداز کرد. به‌تدریج درآمد ما رشد می‌کند و اگر عادت به پسانداز داشته باشیم، اندوختههایمان هم بیشتر می‌شود، بنابراین پسانداز باید جزئی از زندگی باشد و با برنامه و هدفمند پیش برود. البته اگر بشود با شرایط اقتصادی فعلی پسانداز کرد.
وی ادامه می‌دهد: با این‌که اطرافیان من درباره اندوختههای بانکیشان هیچ حرفی نمیزنند و انگار بخش پنهانی زندگی هر فرد است، اما احساس میکنم علاقه زیادی به پسانداز با هر نیتی و در هر شکل و اندازهاش ندارند. علت دیگر پسانداز نکردن این است که در این چند سال اخیر صاحبخانهها به جای رهن کامل و گرفتن ودیعه بالا، ترجیح می‌دهند کرایه بیشتری از مستاجر بگیرند، درنتیجه به خاطر متناسب نبودن درآمد با هزینه، بخش زیادی از حقوق افراد خرج کرایه‌خانه می‌شود.
علاقه مردم به سود آنی
یک کارمند بانک به عنوان فردی باتجربه که در آستانه بازنشستگی است، می‌گوید: در گذشته مردم استان کردستان رسم و رسوم خاصی برای پسانداز داشتند که نشان‌دهنده نوع مدیریت مالی و آیندهاندیشی مردم این دیار بوده است. «کمال کریمی» می‌افزاید: تفکر خوشنشینی و خرج کردن کردستانی‌ها از گذشته تاکنون در مقایسه با سایر شهرها ملموستر بوده است. حضور زیاد مردم این استان در رستوران‌ها و مراکز خرید و تفریحی این موضوع را ثابت می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: به باور و توصیه بزرگان دین، پسانداز رسمی پسندیده بوده و مدتهاست که مردم استان مانند دیگر مناطق کشور به 2 شیوه پسانداز قرض‌الحسنه و سپرده‌گذاری با سود در بانک پسانداز می‌کنند. کریمی در مورد پسانداز قرض‌الحسنه اظهار می‌کند: در پسانداز قرض‌الحسنه به ازای ماندگاری پول در سیستم بانکی هیچ سودی به مشتری تعلق نمیگیرد و در عوض بانک این پول را در مصارف حسنه مانند خرید جهیزیه دخیل می‌کند که به‌کرات در آموزه‌های دینی
از آن یاد شده است. در ازای سپرده‌گذاری از بانک سود دریافت می‌شود که بر اساس آموزه‌های دینی این روش مناسب نیست.
وی تصریح می‌کند: خرید اوراق و سهام، سودهای بلند و کوتاه‌مدت از جمله سپرده‌گذاری با سود بانکی بالا بوده که نفس این عمل نکوهیده و آلوده به رباست. در معارف اسلامی و دیدگاه دینی آمده که اگر شخصی مبلغی را نزد فرد دیگری برای انجام عملی سپرده‌گذاری کند و در سود و زیان آن شریک باشد، به منزله ربا و عملی ناپسند است. وامهای با سود 18 درصد به بالا نیز از این دسته محسوب می‌شوند که بنا به دلایلی برای آن توجیه مناسبی آورده شده است.
تمایل به سرمایه‌گذاری در بازارها
کریمی که سالها تجربه ریاست شعب مختلفی را عهدهدار بوده است، بیان می‌کند: میزان استقبال مردم کردستان به سیستم بانکی منوط به ویژگیهای اقتصادی بازار است. مثلا با رونق در بازارهای مسکن، خودرو، سکه و دلار مردم علاقه بیشتری به سرمایه‌گذاری در این بازارها دارند و نقدینگی خود را از بانکها خارج و روانه این بازارها می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: با وجود وفور نقدینگی، تورم و در نهایت رکود، مردم مجدد به سپرده و سودهای بانکی روی میآورند. کریمی می‌گوید: مردم بازار را به دلیل سود روزانه و زودهنگام اولین و سپرده بانکی را آخرین اولویت سپرده‌گذاری مطمئن می‌دانند. وی تشریح می‌کند: در سپرده‌گذاری بانکی اگر اولویت فرد حفظ امنیت پول باشد، به بانکهای دولتی مراجعه می‌کند و اگر درصد بالای سود برای وی مهم باشد به موسسات خصوصی و بانکهای خصوصی روی میآورد. بانکهای دولتی بازگشت اصل پول مشتری را تضمین کرده‌اند، در حالی که در موسسات مالی و بانک خصوصی تضمینی در این باره وجود ندارد، لذا در بازگشت مردم به طرف بانکها نقش دارد.
کریمی بیان می‌کند: فرهنگ پسانداز و نوع برخورد مردم استان کردستان با مقوله پسانداز از بُعد روا‌ن‌شناسی و مردم‌شناسی مغفول مانده و متاسفانه در‌این‌باره پژوهشی انجام نشده و مسئولان بیشتر به آمار و ارقام توجه می‌کنند، درنتیجه بر همین منوال و بدون مدنظر گرفتن نیاز اساسی مردم برنامهریزیهایی انجام شده است.
الگوی پسانداز قرض‌الحسنه کردستانی‌ها
معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منابع استاندار می‌گوید: به استناد ماده 3 قانون عملیات بانکی بدون ربا مصوب 1362، بانکها به منظور تنظیم صحیح گردش پول و استقرار یک نظام پولی و اعتباری صحیح در اجرای برنامه‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت کشور، به جمعآوری وجوه مازاد بر هزینه‌های جاری اشخاص مبادرت می‌ورزند تا این وجوه را در اختیار اشخاصی قرار دهند که به سرمایه و منابع مالی نیاز دارند. «حسین فیروزی» می‌افزاید: اقدام بانکها در جمعآوری سپرده‌ها و به جریان انداختن آن وجوه در فعالیت‌های اقتصادی سبب انتقال سرمایه از یک گروه غیرفعال(سپردهگذاران) به گروهی دیگر(که در امر اشتغال فعالیت دارند) می‌شود و بانکها واسطه و عامل بین این گروه‌ها هستند.
همچنین با قبول سپرده‌ها توسط بانک و عقد قرارداد، تعهدات متقابلی بین بانک و مشتریان شکل می‌گیرد، به موجب ماده 3 از فصل دوم قانون عملیات بانکی بدون ربا تحت عنوان «تجهیز منابع پولی»، بانکها می‌توانند تحت عنوان سپرده‌های قرض‌الحسنه و سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار به قبول سپردهمبادرت ورزند.
فیروزی تصریح می‌کند: الگوی پسانداز و سپرده‌گذاری نزد مردم کردستان پسانداز قرض‌الحسنه بوده و اعتقادات مذهبی، سنتهای خانوادگی و فامیلی و نیات مختلف، نسل اندر نسل در انتخاب این نوع پسانداز نقش داشته است. معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منابع استانداری ادامه می‌دهد: بر اساس شاخصهای کشوری، کردستان در ردیف استان‌های پایین جدول در سپرده‌گذاری و پسانداز است. فیروزی اعلام می‌کند: بر همین اساس هر کردستانی با حدود 5 میلیون تومان، در مقابل حدود 60 میلیون تومان پسانداز تهرانیها، در کنار استان‌های کهگیلویه، لرستان و سیستان و بلوچستان قرار دارد و دارای کمترین میزان سپرده بانکی است.
در همینه زمینه :
