کالای استراتژیکی که کوپنی نشد

مریم سمائی

چای یکی از کالاهای مهم و استراتژیک در سبد مصرف خانوار ایرانی است که بعد از آب، بیشترین میزان مصرف را بین نوشیدنی‌ها دارد.

سالانه به‌طور میانگین 120هزار تن چای در کشور مصرف می‌شود که از این میزان تنها 20هزار تن تولید داخل است و مابقی از کشورهایی مانند هند، سریلانکا و برخی از کشورهای آفریقایی تامین می‌شود. هم‌اکنون 27 تا 28هزار هکتار از مزارع شمال کشور زیرکشت چای است و چای داخلی را تولید می‌کنند. ایرانی‌ها بعد از انگلیسی‌ها بیشترین مصرف چای را در جهان دارند. هر ایرانی سالانه حدود 3کیلو چای مصرف می‌کند.

محمد حسن متوسلی که در دهه60 ریاست سازمان چای کشور را به‌عهده داشته است درباره این کالای استراتژیک، روند تولید و واردات آن به همشهری درنگ می‌گوید: در گذشته تمام بخش‌های مربوط به چای از تولید گرفته تا صنعت و واردات و صادرات و... در انحصار دولت بود. متولی سازمان چای کشور هم وزارت بازرگانی بود که اقدام به واردات چای می‌کرد و این چای وارداتی با چای تولید داخل مخلوط می‌شد و به‌دست مردم می‌رسید. در دهه60 مصرف چای حدود 90هزار تن بود که 60هزار تن آن توسط چایکاران تولید و حدود 30هزار تن هم از کشورهای خارجی وارد می‌شد به این ترتیب به نسبت 60 به 40چای داخلی با چای خارجی مخلوط شده و به تجار تحویل داده می‌شد تا با بسته‌بندی‌های خود به‌دست مصرف‌کننده برسانند. ازجمله شرکت‌های چای در آن دوره می‌توان به جهان، غوغا، شهرزاد و... اشاره کرد.
او با اشاره به اینکه از نظر کیفی نمی‌توانیم چایی با کیفیت چای هند داشته باشیم اضافه می‌کند: تولید چای باکیفیت نیاز به یکسری ویژگی‌ها دارد که از آن جمله می‌توان به نوع آب و هوا، میزان ارتفاع از سطح دریا، نوع برگ و نژاد چای و... اشاره کرد. به‌عنوان مثال منطقه آسام هند، بکرترین محل برای گیاه چای است و مرغوب‌ترین چای جهان در این منطقه سبز می‌شود. بذر چای حدود 10سال طول می‌کشد تا به بهره‌برداری برسد. متوسلی می‌گوید: هم‌اکنون مرغوب‌ترین چای ایران چای بهاره است که تولید آن کم است و کفاف نیاز جامعه را نمی‌دهد بنابراین ما باید با حفظ باغات موجود با انجام طرح‌های مختلف به سمت تولید بهتر پیش برویم.

هم‌اکنون متولی سازمان چای کشور وزارت جهاد کشاورزی است و کار واردات چای توسط وزارت بازرگانی انجام می‌شود، بنابراین بسته‌های چای یا کاملا خارجی است و یا کاملا داخلی. الان چای مخلوط نداریم. بیشتر چای تولیدی کشور هم در استان‌های شمالی مصرف می‌شود و استان‌های جنوبی معمولا از چای خارجی استفاده می‌کنند که با ذائقه آنها جور در می‌آید.
متوسلی به کاهش میزان تولید چای هم اشاره‌ای می‌کند و می‌گوید: در سال‌های اخیر به‌دلیل افزایش جمعیت و از بین‌رفتن باغات به‌دلیل ویلاسازی یا تغییر نوع محصول میزان تولید کاهش پیدا کرده است. در دهه 60حدود 60هزار تن چای در کشور تولید می‌شد که این رقم الان به حدود 20هزار تن رسیده است، بنابراین نیاز ما به واردات افزایش یافته است.

رئیس پیشین سازمان چای نگاهی هم به ماجرای کوپنی‌شدن چای می‌اندازد و می‌گوید: در آن زمان قیمت برگ سبز افزایش یافته بود و ما نمی‌خواستیم که فشار افزایش قیمت به مصرف‌کننده تحمیل شود از سوی دیگر نمی‌خواستیم کشاورزان هم آسیب ببینند بنابراین موضوع چای در شورای اقتصاد مطرح شد و بحث کوپنی‌شدن آن به میان آمد اما سازمان چای کشور با ارائه طرح‌های جایگزین حاضر به کوپنی‌شدن این کالا نشد. آن زمان سازمان چای با وارد‌کردن چای خالص خارجی و توزیع آن، بار مالی ناشی از افزایش قیمت برگ سبز را پوشاند و ما توانستیم بدون کوپنی‌کردن چای آن را با قیمت مصوب و بدون افزایش قیمت به‌دست مصرف‌کننده برسانیم.
اگرچه سال گذشته به‌دلیل مشکلات ارزی وقفه‌ای در واردات چای به‌وجود آمد و بازار را با کمبود چای مواجه کرد اما امسال در فروردین‌ماه واردات چای سیاه در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته تا ۴۰ درصد افزایش یافت و عمده واردات هم از کشورهای هند، سریلانکا، امارات و کنیا انجام شد.