فضا
وقتی ماه تیتر یک شد
۵۰ سال قبل در چنین روزهایی تیتر یک روزنامه‌ها نه درباره سیاست بود و نه اقتصاد. تقریبا می‌توان گفت تیتر اول همه روزنامه‌ها در سال ۱۳۴۸ مربوط به گزارش‌های لحظه‌ای سفر انسان به‌ماه بود؛ خبری که در آن زمان بزرگ‌ترین خبر تاریخ بود. برای نخستین بار بشر توانسته بود به جرمی غیر از زمین پا بگذارد و در پربیننده‌ترین پخش تلویزیونی تاریخ جهان، میلیون‌ها نفر پای جعبه جادویی آن زمان میخکوب شده بودند. وقتی فضاپیمای عقاب در ۲۰ جولای ۱۹۶۹ روی ماه فرود آمد روی زمین نفس‌ها در سینه حبس شده بود، وقتی نیل آرمسترانگ ۶ ساعت پس از فرود روی ماه قدم برمی‌داشت قلب ساکنان زمین با هر قدم تندتر می‌زد. همه در آن سال‌ها مجذوب رقابت فضایی آمریکا و روسیه بودند اما گفتن جمله «این گامی کوچک برای یک مرد و جهشی بزرگ برای بشریت است» مرزهای جغرافیایی را در هم شکست. نیم قرن از آن روزها می‌گذرد اما هنوز هم برای مردم جهان آپولو هواکردن کنایه از انجام‌دادن کاری غیرممکن است. شاید به‌خاطر همین «غیرممکن» به‌نظر رسیدن است که هنوز هم عده زیادی در دنیا این اتفاق را قبول ندارند و بر نظریه‌های جعلی‌بودن مأموریت آپولو۱۱ تکیه می‌کنند. هر جور ماجرا را درنظر بگیرید حالا پس از نیم‌قرن بار دیگر جهان به رقابت فضایی بازگشته است. به گزارش همشهری، حالا فقط روسیه و آمریکا در تلاش برای رسیدن به ماه نیستند. پای کشورهایی مانند چین و هند هم در میان است و علاوه بر‌ماه این بار رقابت‌ها به مریخ هم رسیده است.
فرود عقاب
در چنین روزهایی در نیم‌قرن قبل ۶۰۰ میلیون نفر از مردم جهان لحظه به لحظه دنبال خبر جدید درباره مأموریت آپولو بودند. وقتی در سال ۱۹۶۲ جان اف کندی در سخنرانی مشهور خود گفت: «ما انتخاب کردیم که به‌ماه برویم» رقابت فضایی میان شوروی و آمریکا به اوج خود رسید.
پیش از موفقیت برنامه آپولو آمریکایی‌ها تمام رقابت‌های پیشین را در مقابل شوروی باخته بودند. شوروی توانسته بود نخستین ماهواره را در مدار زمین قرار دهد و در مأموریت لونا ۲ (Luna 2) نخستین فضاپیما را بر سطح ماه فرود آورد. آمریکایی‌ها در واقع مدت‌ها در مقابل شوروی سرخورده بودند و برگ برنده‌ای در نظام دوقطبی آن زمان جهان می‌خواستند. همین مسئله، آمریکایی‌ها را وادار کرد که حتی دست به سعی و خطا بزنند. در نخستین مأموریت از برنامه آپولو در سال ۱۹۶۷ قرار بود 3فضانورد راهی مدار زمین شوند. با این حال فاجعه‌ای اتفاق افتاد و با آتش‌گرفتن ماژول فرماندهی آپولو۱ 3 فضانورد جان خود را از دست دادند. مرگ این فضانوردان برای آمریکایی‌ها بسیار سنگین بود. سرانجام اما در سال ۱۹۶۸ و طی مأموریت آپولو ۷ فضانوردان بیش از یک هفته را در مدار زمین سپری کردند. در اواخر همان سال طی مأموریت آپولو ۸ بشر برای نخستین بار مدار زمین را پشت سر گذاشت و به نزدیکی ماه رسید. آن تصویر مشهور و تاریخی از طلوع زمین متعلق به همین مأموریت است. در مأموریت آپولو ۱۰ همه کارها به غیر از فرود روی ماه تمرین شد و سرانجام کار به آپولو ۱۱ رسید. جایی که سرانجام ساعت ۲۰ و ۱۷ دقیقه و ۳۹ ثانیه روز ۲۰ ژوئیه ۱۹۶۹(ساعت 23:44 یکشنبه ۲۹ تیر‌ماه ۱۳۴۸) آرمسترانگ گزارش داد: اینجا پایگاه آرامش است. عقاب فرود آمد.
راست است یا دروغ؟
در تمامی ۵۰ سال گذشته جدال درباره راست یا دروغ بودن مأموریت آپولو ۱۱ ادامه داشته است. آنهایی که ادعای جعلی بودن این مأموریت و فرود آمدن انسان روی ماه را دارند استدلال‌های مختلفی می‌آورند و در مقابل، طرفداران این مأموریت هم منطق خود را دارند. آنهایی که سفر را جعلی می‌دانند، همه‌‌چیز را فیلم و حقه هالیوودی می‌دانند و در مقابل گروه طرفداران، مأموریت را یک پیشرفت بزرگ علمی برای بشر. احتمالا این ماجرا مثل یک افسانه ادامه دارد و هیچ گروهی آن یکی را نمی‌تواند قانع کند. گروه طرفداران مأموریت می‌گویند افسانه‌های جعلی بودن سفر را شوروی شروع کرده است. خیلی‌ها هم سؤال‌ها درباره آن را شنیده‌اند؛ مثلا چرا پرچم روی ماه تکان می‌خورد؟ فضانوردان آپولو چطور از کمربند وان‌آلن رد شدند و زنده ماندند؟ اگر سفر انسان به ماه واقعی است، چرا هیچ ستاره‌ای در آسمان‌ماه دیده نمی‌شود؟ مگر می‌شود سفینه‌ای به بزرگی آپولو روی‌ماه فرود بیاید و گرد و خاکی به پا نشود؟ و یک سؤال دیگر و مهم‌شان: چرا انسان دیگر به ماه بازنگشت؟ استدلال برای سؤال‌های مختلف فضای زیادی می‌طلبد اما یک سؤال مهم این است چرا بعد از ۵۰ سال انسان دیگر نتوانست با همه اشتیاقی که وجود دارد به قمر زمین بازگردد؟
چرا دیگر به ماه نرفتیم؟
جواب این سؤال بیشتر از هر چیز به شرایط سیاسی و اقتصادی آن زمان بازمی‌گردد. بودجه ناسا در زمان برنامه آپولو به 5درصد بودجه فدرال رسید. اما این مأموریت هزینه هنگفتی داشت که حتی باعث اعتراض‌هایی از سوی مردم و مالیات‌دهندگان شد. برنامه آپولو حدود 10سال 2.5درصد از تولید ناخالص داخلی آمریکا را به‌خود اختصاص داده بود. این ماجرا و تلاش گسترده باعث شده در طول مأموریت‌های آپولو 11تا آپولو 17(به جز آپولو13 که با مشکل روبه‌رو شد)، 12فضانورد بر سطح ماه قدم بزنند. حتی همین حالا هم شرایط ناسا اصلا قابل مقایسه با آن دوران نیست. بودجه ناسا هم‌اکنون تنها نیم‌درصد بودجه فدرال است که از این مقدار یک سوم به بخش روباتیک و دوسوم به بخش پروازهای سرنشین‌دار اختصاص دارد. درون ناسا بحث بسیار جدی بر سر اولویت‌بندی این بودجه در جریان است. سفرهای فضایی سرنشین‌دار اگرچه جذابیت و اهمیت طولانی‌مدت دارد، اما دستاوردهای علمی مستقیم آنها در مقایسه با مأموریت‌های روباتیک چندان بالا نیست. برای مثال تعداد مقالات علمی که تنها از تلسکوپ فضایی هابل به‌دست آمده، ده‌هابرابر کل داده‌هایی است که از آزمایش‌های انجام شده در ایستگاه فضایی به‌دست می‌آید. بسیاری در داخل ناسا استدلال می‌کنند زمانی که با بودجه محدود مواجهیم، بهتر است با این بودجه به جای اینکه 3نفر را به ماه بفرستیم، ده‌ها مأموریت روباتیک مانند کاوش قمرهای مشتری و زحل، ماه، مریخ و سیارک‌ها و دنباله‌دارها را انجام دهیم تا حجم داده‌های ما به‌طور جدی افزایش پیدا کند.