دریاچه ارومیه
حذف چغندر و سیب برای احیای ارومیه
زهرا رفیعی _ خبر‌نگار
تا چشم کار می‌کند، تا دوردست‌ها، روی هر سطحی از زمین که شیب مناسب دارد، مزارع شیار خورده آماده کشت یا در انتظار برداشت محصول شده‌اند. کشت بی‌رویه با استفاده بیش از اندازه از منابع آب حوضه آبریز دریاچه ارومیه از عوامل خشکی دریاچه و تالاب‌های محلی در سال‌های اخیر است.
میزان کشت در زمین‌های اطراف دریاچه در دهه80 به 9هزار هکتار رسید و به گفته کارشناسان، آبرسانی به مزارع و باغات به شیوه سنتی از توان زیستی منطقه خارج است. بارندگی‌های امسال اگرچه 1.4میلیارد متر مکعب آب برای دریاچه ارومیه تامین کرد، اما ادامه روند کشاورزی غیرپایدار، بدون تردید راه را برای مرگ این دریاچه هموار می‌کند. ستاد احیای دریاچه ارومیه در 5سال اخیر تلاش‌هایی برای تغییر الگوی کشت و زراعت در منطقه انجام داد که به کندی در حال تغییر چهره باغات و مزارع ارومیه است. باغاتی که روزگاری محصول عمده آنها انگور با مصرف آب متناسب با بارش‌های سالانه بود، جای خود را به باغات سیب دادند که علاوه بر آب‌بری بالا از کیفیت پایین برخوردارند. کم‌آبی، کشاورزان و مدیران را به سمت تغییر توسعه پایدار کشاورزی می‌برد. ممنوعیت کشت چغندر در مزارع، نصب کنتور‌های هوشمند سر چاه‌ها، گسترش آبیاری قطرهای و تجمیعی و اصلاح بذر گیاهان دیمی و توسعه گیاهان دارویی ازجمله این اقدامات است.
6 گیاه حامی دریاچه ارومیه
سیاوش همتی، سرپرست گروه پژوهشی جهاد دانشگاهی با اشاره به اینکه عمده محصولی که در شهرستان نقده کاشته می‌شود چغندر با نیاز آبی بالاست گفت: چغندر درآمد خوبی برای کشاورز دارد، برای اینکه کشاورز به تغییر الگوی کشت رضایت دهد، پیشنهاد گیاهان دارویی را ارائه کردیم. 6گونه گیاه گل‌محمدی، اسطوخودوس، مریم‌گلی، گل راعی، آویشن باغی و بادرنجبویه در این منطقه کشت شده است و کشاورز نمونه منطقه با این پروژه همکاری خوبی کرد. در یک هکتار زمین پایلوت گیاهان دارویی در 3ماه اخیر 1200مترمکعب آب مصرف شد درصورتی که یک هکتار زمین تحت کشت چغندر حداقل 4برابر این میزان آب نیاز دارد. دور آبیاری گیاهان دارویی هر سال نسبت به سال قبل کمتر می شود.درآمد گیاهان دارویی بیشتر از سایر محصولات است؛ سال گذشته در اشنویه از 2هزار مترمربع حدود 300کیلو گل اسطوخودوس (کیلویی 120هزار تومان) برداشت شد.
تغییر الگوی کشت با عدالت آبی
تغییر تفکر مدیران در وزارت کشاورزی و نیرو و مطالبه‌گری سازمان محیط‌زیست، لازمه احیای دریاچه ارومیه است. تاکنون تا آخرین قطره حوضه آبریز دریاچه ارومیه در هر سال آبی با هر کمیتی صرف کشاورزی شده است. اگر حوضه آبریز با ترسالی مواجه بود، کشاورز چغندر می‌کاشت و اگر با خشکسالی مواجه می‌شد، کشت خود را به گندم و ذرت تغییر می‌داد. در سال‌های اخیر سعی شد با اجرای کشاورزی پایدار در 140روستای حوضه آبریز دریاچه ارومیه تغییر نگرش در کشاورزان ایجاد شود. به گفته علی حاجی‌مرادی، مسئول واحد برنامه‌ریزی ستاد احیای دریاچه ارومیه کاهش 29درصدی مصرف آب سدهای حوضه آبریز ارومیه توسط کشاورزان بدون ایجاد کاهش در تولید محصول دستاورد برنامه‌ریزی بلندمدت برای کشاورزی است.
امسال برای نخستین‌بار در 52نقطه از شبکه آبیاری مهاباد، آب به‌صورت حجمی توزیع می‌شود. 5600هکتار آبیاری قطرهای در سطح زمین‌های کشاورزی شهرستان ارومیه تاکنون اجرایی شده که ۸۵درصد هزینه آن از سوی دولت و مابقی از سوی کشاورزان تأمین شده است. آبیاری قطرهای و تجمیعی در برخی از مناطق باعث شده است که 55حلقه چاه که بخش عمده آن غیرمجاز بود به یک حلقه چاه کاهش یابد. اگرچه پس از 3 سال اجرای طرح‌های آبیاری مکانیزه کشاورزان بخش‌های پایلوت به اطمینان خاطر در مورد مؤثر بودن روش مدرن آبیاری رسیده‌اند اما در زمینه تحقق عدالت در توزیع آب همیشه مردد هستند. رضا عبدالرئوفی، کشاورز و باغدار روستای تولکان با وجود اینکه معتقد است آبیاری به روش قطرهای مؤثر است، می‌گوید: همسایه من در باغ بالادست سوراخ‌های بیشتری روی شلنگ‌های توزیع آب ایجاد کرده و آب بیشتری برای درختان خود برداشت می‌کند. این کار آب باغ‌های پایین‌دست را کمتر می‌کند. مجازات آب دزدی تنبیهی همگانی است. از آنجایی که به‌صورت تجمیعی به مزارع و باغ‌ها آبرسانی شده، در صورت مشاهده تخلف خرده‌مالکان زیادی از آب محروم می‌شوند. او از مسئولان جهادکشاورزی خواست که با متخلفان برخورد جدی شود.
