طرح و نقش فرش اردبیل به روز نیست

پوپک قاسمی | اردبیل - خبرنگار:


این روزها دیگر هیچ فرشی در گمرک به نام اردبیل وجود ندارد و اگر هم باشد، به نام دیگر استان‌ها از جمله تهران، تبریز و قم روانه بازارهای جهانی می‌شود. فرش اردبیل در طول تاریخ با افت و خیز فراوان مواجه بوده است. 

در دوران صفویه شکوفایی هنر قالیبافی اردبیل به اوج خود رسید و در اواخر دهه 80 شمسی شاهد رکود این هنر و صنعت بودیم که همچنان ادامه داشته است. فرش دستباف اردبیل زمانی با نقشه‌های گل‌رنگ‌، شاه‌عباسی و ریزه‌ماهی با استفاده از رنگ‌های گیاهی، الیاف طبیعی مرغوب و بافت گره ترکی شهرت داخلی و جهانی داشت، اما اکنون این هنر جایگاه اصلی خود را از دست داده است و اثری از آن بین کالاهای صادراتی دیده نمی‌شود. 

این در حالی است که بازار داخلی هم به دلیل گرانی‌ها کساد شده است. در این میان، ایده شناسنامه‌دار کردن و برندسازی فرش اردبیل هم آن‌طور که مورد انتظار بوده، عملی نشده است. 


نبود آمار از صادرات فرش اردبیل 

رئیس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت اردبیل در گفت‌وگو با همشهری درباره وضعیت بازار فرش این استان بیان می‌کند: مقصد صادرات فرش، اغلب کشورهای اروپایی و آمریکایی است که از طریق فرودگاه امام خمینی(ره) تهران یا استان‌های جنوبی انجام می‌شود. 

بنابراین برای تجار صرفه اقتصادی ندارد که حتی در صورت وجود ارزیاب تخصصی در گمرک اردبیل، محموله‌هایشان را پلمب و به فرودگاه امام برای صادرات منتقل کنند. بنابراین فرش اردبیل به تهران فرستاده می‌شود و آماری از میزان صادرات فرش استان در دست نیست. 

«مسعود تبادلی» در مورد بازار کشورهای حوزه قفقاز در همسایگی استان می‌گوید: فرش در این کشورهای متقاضی ندارد و اگر هم صادراتی باشد، کم و چمدانی است. برای بازاریابی فرش در حوزه کشورهای قفقاز باید اطلاع‌رسانی و تبلیغات صورت بگیرد که آن هم زمان‌بر است. این کشورها هم در حال حاضر گرایش چندانی به استفاده از فرش دستباف ندارند.  

این مسئول درباره آمار فرشبافان استان می‌گوید: حدود 33 هزار نفر از مردم استان در زمینه تولید و عرضه فرش دستباف فعالیت پاره‌وقت و تمام‌وقت دارند و سالانه بالغ بر 100 هزار متر‌ مربع از این کالای اصیل ایرانی در اردبیل تولید می‌شود. 


آگاهی نداشتن از سلیقه جهانی 

مدیرعامل کنسرسیوم پیشگامان صادرات فرش و عضو هیات‌رئیسه اتاق بازرگانی اردبیل هم با تایید این‌که صادرات مستقیم فرش به نام تجار اردبیلی و از گمرک اردبیل صورت نمی‌گیرد، اظهار می‌کند: فرش تولیدی داخل استان به تهران فروخته و از طریق گمرک تهران، روانه بازارهای بین‌المللی می‌شود. 

«حسین وثوقی ایرانی» با بیان این‌که حجم صادرات فرش اردبیل چندان چشمگیر نیست، ادامه می‌دهد: با این حجم صادرات، حضور ارزیاب تخصصی در گمرک اردبیل توجیه ندارد. در مواردی اگر حجم قابل توجهی برای صادرات باشد، ارزیاب تخصصی در گمرک حضور می‌یابد. 

وی در مورد کیفیت و طرح تولیدی فرش اردبیل می‌گوید: در حال حاضر مهم‌ترین مشکل فرش اردبیل آگاهی نداشتن فرشبافان از سلایق بازارهای بین‌المللی است و کمتر کسی موفق به تولید فرش مطابق با تقاضای بازارهای جهانی می‌شود. امروز کمتر از 5 درصد کارگاه‌های تولید فرش اردبیل در تولید فرش مطابق با سلیقه جهانی موفق هستند. 30 تا40 درصد تولیدات استان هم به خارج صادر و بقیه در بازارهای داخلی اردبیل توزیع می‌شود. 

وثوقی بر لزوم آگاهی تولیدکنندگان از سلایق جهانی فرش تاکید می‌کند و می‌افزاید: با حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی فرش یا اطلاع‌رسانی می‌توان به تولیدکنندگان در مورد طرح، رنگ و سایز مورد تقاضای بازار جهانی آگاهی داد. در حال حاضر طرح ریزه‌ماهی به عنوان معروف‌ترین طرح فرش اردبیل با سایزهای بزرگ‌تر از 6 مترمربع در بازار داخلی عرضه می‌شود اما این طرح و سایز در بازارهای جهانی مورد تقاضا نیست.  

وی در مورد وضعیت کلی صادرات فرش هم بیان می‌کند: با توجه به تورم موجود در کشور، قیمت بازارهای داخلی و خارجی فرش تقریبا برابر است. بر این اساس، فرش - همانند بازار داخلی - در بازار کشورهایی مانند آلمان و ایتالیا هم متری حدود 3 میلیون تومان فروش می‌رود. 

وضعیت کساد صادرات فرش اردبیل در حالی است که در بازار داخلی نیز فروش فرش دستباف دچار افت شده است. به گفته فروشندگان، قیمت فرش دستباف 6 متری بالای 15 میلیون تومان است و با اوضاع اقتصادی موجود و کاهش قدرت خرید مردم تمایل کمتری برای خرید فرش دستباف دیده می‌شود و مردم بیشتر به سراغ فرش ماشینی می‌روند که قیمتی مناسب‌تر نسبت به فرش دستباف دارد.


آوازه جهانی فرش اردبیل 

در حالی فرش اردبیل اکنون در جهان گمنام و مهجور است که تولید این محصول در استان عقبه درخشانی دارد و تاکنون 11 نوع فرش اردبیل به ثبت ملی رسیده است. هنر قالیبافی سال‌های متمادی است که در اردبیل رواج دارد به گونه‌‌ای که یکی معروف‌ترین قالی‌های دستباف ایرانی با نام «قالی اردبیل» با قدمت 540 ساله هم اکنون در موزه ویکتوریا آلبرت انگلستان نگهداری می‌شود. 

این قالی جزو 27 شاهکار هنری جهان است و یک سند تاریخی نیز محسوب می‌شود و با امضای استاد «مقصود کاشانی» در مدت ۱۶ سال از سال ۹۱۸ خورشیدی (۹۴۶ ه. ق / ۱۵۳۹ میلادی) در سیزدهمین سال پادشاهی شاه تهماسب بافته شده ‌است. تار و پود آن ابریشمی است و گره‌های فارسی دارد. 

در هر اینچ مربع آن حدود ۱۷×۱۹ گره وجود دارد. برخلاف دیگر قالی‌های مشهور آن زمان، این قالی طرحی آرام دارد و نگاره‌های جانوران و انسان بر آن نقش نشده ‌است زیرا برای استفاده در مکانی مقدس بافته شده بود.

نقشه این فرش براساس تصویر سقف قندیل‌خانه طراحی شده است و افرادی که وارد این مکان می‌شدند، کف و سقف تالار را به یک نقش می‌دیدند که تداعی‌کننده ذهنیت عارفان دوران صفویه مبنی بر وحدت وجود یعنی از فرش تا عرش به یک نقش است. چند سال قبل درخواست‌ها برای بازگرداندن این قالی به کشور ناکام ماند.