تراژدی مریم

مریم سمائی

مریم میرزاخانی نخستین بانوی تاریخ ریاضیات جهان است که توانست در سن پایین مدال فیلدز که معتبرترین مدال دنیای ریاضیات است را از آن خود کند و بالاترین نشان علمی را به‌دست ایرانی‌ها برساند. زمانی که پیشرفت‌های شگفت‌انگیز میرزاخانی در آن سوی مرزها، به گوش مردم ایران رسید روایت‌های زیادی از او در ذهن‌ها نقش بست و او در جامعه‌ای نخبه‌گریز تبدیل به اسطوره‌ای جاودان شد.

بسیاری از جامعه‌شناسان و فرهنگ‌پژوهان معتقدند که مواجهه پرشور مردم در مقابل کسب موفقیت‌های نخبگان نشان از امید اجتماعی برای دست یافتن به توسعه علمی و احیای دوران طلایی تمدن ایرانی دارد.
نادر صادقیان، جامعه‌شناسی که از اهالی طالقان و از همشهریان مریم میرزاخانی است در این‌باره به همشهری درنگ می‌گوید: میرزاخانی با اتکا به تلاش و توان و استعداد خود توانست وارد بهترین دانشگاه دنیا در رشته ریاضی شود و به بالاترین سطوح علمی در جهان دست یابد اما بخش غم‌انگیز ماجرا فوت او در سن پایین بود. معمولا ما در هر نسل به اندازه انگشتان دست نابغه داریم و میرزاخانی یکی از نوابع این نسل بود که به سرعت سطوح نخبگی را طی کرد و مرزهای علم را درنوردید و در جهان مطرح شد.
از سوی دیگر مریم میرزاخانی نشانه‌ای برای به چالش کشیدن موضوع جنسیت بود. او زنی بود که توانست در علم ریاضیات که کمتر نابغه زنی در آن داریم به مدارج بالای علمی برسد و از این حیث بسیار تأثیر‌گذار باشد. معمولا در جوامع مختلف شرایط برای رشد علمی مردان مهیاتر است، اما میرزاخانی نشان داد که یک زن هم می‌تواند به سطوح بالای نخبگی دست پیدا کند.

این جامعه‌شناس در ادامه به درگذشت زودهنگام این بانوی نابغه اشاره می‌کند و می‌گوید: این مرگ زودرس یکی از دلایلی است که میرزاخانی را به اسطوره‌ای بزرگ تبدیل کرد. مردم وقتی خبر درگذشت این بانوی ریاضی‌دان را شنیدند بسیار متاثر شدند و این غم فقدان او در جامعه نشر پیدا کرد.

 یک وجه تراژیک دیگر ماجرا این است که چرا نوابغ ایرانی در وطن خود جای شکوفایی ندارند. طبق آماری که من دارم اغلب برندگان علمی ایران سر از دانشگاه‌های خارج از کشور در می‌آورند و در آنجا رشد می‌کنند. این مسئله این سؤال را مطرح می‌کند که چرا ما حداقل‌هایی مانند امنیت، آسایش، رفاه و موقعیت‌های علمی را برای این نخبگان فراهم نمی‌کنیم تا آنها مجبور به مهاجرت نشوند.او در ادامه می‌گوید: پدر خانم میرزاخانی بنیادی برای شناسایی نوابغ و نخبگان ایرانی و پرورش و حفظ آنها تاسیس کرده و موزه‌ای هم در طالقان، زادگاهشان ساخته که تا چند وقت دیگر افتتاح می‌شود.
هم‌اکنون بیشترین نخبگان غیرآمریکایی مقیم آمریکا، ایرانی هستند و روسای جمهور آمریکا بارها به این موضوع اشاره کرده‌اند.