سیره سیاسی امام رضاع در مبارزه با دستگاه ظلم

حجت‌الاسلام و المسلمین حسین محمودی دامغانی|  استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم


ایام ولادت سلطان سریر ارتضا، حضرت علی بن موسی الرضا(ع) همچون اعیاد مرتبط با میلاد سایر ائمه اطهار(ع) بهترین و مغتنم‌ترین فرصتی است که شیعیان و محبان حضرات معصومین(ع) علاوه بر برگزاری محافل جشن و شادمانی، تفکر و تأملی بیش از پیش در خصوص سیره نورانی ایشان داشته و از این رهگذر به تأسی از آن، الگوگیری مناسبی داشته باشند. 

درکنار موضوعات مرتبط با سیره فردی و اخلاقی ائمه اطهار(ع) که به‌ویژه در مقوله سبک زندگی اسلامی حائز اهمیت است و باید از این رهگذر توجه فراوانی به این مسائل داشت، مسأله مبارزه همیشگی و جدی امامان معصوم با طاغوت و دستگاه ظالمی است که بر جان و مال و اقتدار مسلمانان سیطره داشته است و در این بین، امام‌معصوم(ع) باید با هدایت جامعه در عرصه‌های فکری، فرهنگی و اجتماعی، در عرصه سیاسی نیز به تبیین و روشنگری و مبارزه با ظلم و ظالم بپردازد.

 البته مسلم است که به دلیل شرایط و اقتضائات زمانه، شیوه مبارزه سیاسی هر یک از ائمه(ع) با نظام طاغوت و دستگاه ظالم تفاوت داشته است، به طوری که گاهی شیوه‌ها و راهبردهای فرهنگی موضوعیت بیشتری داشته و گاهی نیز وجه علمی، فکری و تمدنی مشخص‌تر بوده است. البته به عنوان مثال، در دوران سیدالشهدا(ع) قیام علنی و شهادت در راه خدا برای اقامه دین لازمه این امر بوده است. 

از این حیث، آن طور که باید و شاید مبارزه پیگیر و جدی حضرات‌معصومین(ع) با نظام کفر و دستگاه استکبار خلفای اموی و عباسی مورد توجه آحاد مردم قرار نگرفته است. هر چند که محققان و مورخان تاریخ اسلام و تشیع انصافاً در این عرصه‌ها کارهای خوب و شاخصی نگاشته و معرفی کرده‌اند.
از نیمه دوم قرن اول هجری که خلافت اسلامی به شکل علنی با پیرایه‌های سلطنت در هم آمیخته شد و امامت اسلامی به حکومت سلطنتی و پادشاهی تبدیل شد، اهل بیت(ع) مبارزه سیاسی خود را به شکلی متناسب با اوضاع و شرایط زمانه دنبال کردند و این طور نبوده که نسبت به این موضوع کم‌توجه یا بی‌توجه باشند.

به گواه بسیاری از علما و مورخان برجسته، درکنار هدایت فکری، فرهنگی و نشر احکام الهی در سطح جامعه اسلامی، بزرگ‌ترین هدف امامان ما تلاش برای تشکیل حکومت نبوی و علوی و مقابله با ظلم و ستم و نیز تلاش به منظور تحقق عدالت بوده است که البته به علت فراهم نبودن شرایط فقط در زمان امام علی(ع) و مدت بسیار کوتاهی در زمان امام حسن مجتبی(ع) شرایط برای حکومت اهل‌بیت(ع) مهیا بوده است.

به همین دلیل است که پس از نهضت عاشورا تا ولایتعهدی امام رضا(ع)، جریان وابسته به اهل بیت(ع) یعنی شیعیان، همواره بزرگ‌ترین و خطرناک‌ترین دشمن دستگاه خلافت بوده‌اند و از این رو شیعیان و به‌ویژه یاران خالص و نزدیک امامان‌معصوم علیهم‌السلام همواره تحت شدیدترین فشارها و مشکلات قرار داشته‌اند.

در دوران مأمون عباسی، شرایط خاص و پیچیده‌ای برای شیعیان و به‌ویژه ثامن‌الحجج(ع) برقرار بود، به طوری که اگر دقت کنیم متوجه می‌شویم یکی از اهداف مأمون از این‌که به نوعی ولایتعهدی را بر امام رضا(ع) تحمیل کرد، این بود که به خیال خود، صحنه مبارزات حاد انقلابی شیعه را پس از این جریان به عرصه‌ فعالیت سیاسی آرام و بی‌خطر تبدیل کند و از آن سو به عوام‌الناس بگوید امام شما نیز به دنبال قدرت و دنیاطلبی است که این سمت را پذیرفته، اما بعد با هوشمندی امام رضا(ع) و شروطی که ایشان در جریان پذیرش این سمت قرار دادند و نیز نوع سبک زندگی و سیره سیاسی حضرت در آن مقطع، نقشه‌های مأمون نقش بر آب شد.

 امام رضا(ع) از آن شرایط به نحو مطلوب استفاده کردند که با انجام رسالت الهی خویش، مردم را هر چه بیشتر و بهتر با ظلم و جنایت پنهان عباسیان که به مراتب خطرناک‌تر و ظالم‌تر از امویان بودند، آشنا کرد و بدین وسیله باعث ارتقای سطح بصیرت و درک و بینش سیاسی امت شدند.