خطر نابودی در کمین رودخانه کرج

بحث انتقال آب سد امیرکبیر کرج به تهران از جمله طرح‌هایی است که از ابتدا با چالش‌ها و اما و اگرهای بسیاری مواجه بوده است. شیوه انتقال آب به شکل ساخت تونل است که با توجه به شرایط مسیر و حجم آب رودخانه کرج به گفته بسیاری از کارشناسان محیط‌زیست می‌تواند باعث نابودی رودخانه کرج شود و مخاطرات زیست‌محیطی بسیاری را به همراه داشته باشد.

به گزارش فارس، بیشتر مسئولان استان البرز با انتقال آب به این شیوه مخالف هستند و بارها در مقاطع مختلف نسبت به این شیوه انتقال آب موضع‌گیری کرده‌اند. در ادامه گفت‌وگو با «علی سلاجقه» استادتمام دانشگاه تهران و و دارای مدرک مهندسی آب از آمریکا را درباره انتقال آب سد امیرکبیر می‌خوانید.


نظر شما در مورد انتقال آب رودخانه کرج از طریق تونل آبی به تهران چیست؟

زمانی کرج و تهران به عنوان یک مجموعه واحد بودند و چند سالی است که در قالب 2 استان مجزا و در مجاورت یکدیگر فعالیت می‌کنند و از نظر سیاسی نیز مرز این 2 استان مشخص شده است. به دلیل احتمال وجود مشکلات اجرایی، مدیریت آب سد کرج در اختیار آب منطقه‌ای تهران قرار گرفت و البرز از نظر اجرایی تقریبا نمی‌تواند به این موضوع ورود کند. با توجه به افزایش شهرنشینی در کشور، شهر تهران بی‌رویه در‌حال گسترش است و کرج هم که در مجاورت تهران قرار دارد از این قاعده مستثنی نیست و باید پاسخگوی این جمعیت بود و در این شرایط دولت تأمین آب آشامیدنی را در اولویت قرار می‌دهد.

حاصلخیز‌ترین اراضی کشور در دشت‌های تهران و کرج واقع شده است و 340 میلیون متر مکعب آب باید از این تونل به تهران انتقال داده شود که در این میان تعداد روستاهای بین مسیر رودخانه کرج تا رباط‌کریم نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
2 پهنه اصل آبرفتی کشور (تهران و کرج) که از نظر منابع آب، خاک و همچنین قابل دسترس بودن جزو بهترین آبرفت‌های ایران هستند، امروز به سطح‌هایی غیرقابل‌نفوذ تبدیل شده‌اند و همچنین تمام باغ‌های کرج و شهریار تغییر کاربری داده‌اند.
طبق محاسبات انجام‌شده، سد کرج با پیشینه قدیمی حدود 205 میلیون مترمکعب آب شرب تهران را تأمین می‌کند و برای تأمین آب شرب پایتخت هر زمان سازه جدیدی ایجاد می‌شود که درست یا نادرست بودن آن بحث امروز ما نیست.

طرح‌های متعددی در این زمینه در کشور اجرا می‌شود که مشابه آن در البرز و تهران نیز در حال وقوع است، اما در صورتی که ساخت سازه‌ای جان انسان‌ها را در معرض خطر قرار دهد، ریسک‌پذیری پروژه نیز افزایش پیدا می‌کند.
سد کرج دوقوسی بوده و از نظر خاستگاه در بهترین مکان، مقاوم و با طراحی عالی ساخته شده است که 205 میلیون مترمکعب گنجایش دارد و از نظر کیفیت، آب رودخانه کرج یکی از بهترین آب‌های کشور است و حوضه آبخیز آن رسوب‌خیز نیست.

رودخانه کرج یکی از 5 رودخانه حفاظت‌شده کشور است که وجود ماهی قزل‌آلای خالدار در این رودخانه خبر از سلامت آن می‌دهد، اما در بخش انتقال آب از طریق تونل به حیات این ماهی و انقراض این گونه قزل‌آلا توجه نشده است.
به دلیل وجود روستاهای زیبا، خدمات متعددی در حوزه کشاورزی و ماهیگیری در رودخانه ارائه می‌شود که موجب شده اکوسیستم رودخانه کرج یکی از زیباترین اکوسیستم‌ها در کشور باشد و درآمد این بخش در مقایسه با درآمد حاصل از ساخت تونل آب قابل مقایسه نیست و هیچ توجیه اقتصادی ندارد.

طبق مصوبه ابلاغ‌شده از وزارت نیرو، حقابه رودخانه کرج در سال 5/64 میلیون مترمکعب است که با ساخت تونل این رقم به 18 میلیون متر مکعب در سال کاهش می‌یابد که رقم ناچیزی است.
طبق مصوبه هیأت وزیران، رودخانه کرج باید در فصل بهار 3/2 در تابستان 1/3 در پاییز 8/1 و در زمستان 9/0 مترمکعب بر ثانیه آب داشته باشد، اما با ساخت تونل و انتقال آب به تهران، تمام این اعداد و ارقام به‌هم می‌خورد.

با توجه به شرایط اقلیمی حاکم بر جهان، حقابه رودخانه در فصول مختلف باید تعیین شود و علاوه بر این، شرایط خشکسالی و ترسالی در قالب مطالعات جامعی که انجام می‌شود باید مورد توجه قرار گیرد. در اجرای طرح‌های انتقال، مسائل حقابه زیست‌محیطی مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

این دریاچه از جنبه‌های ‌زیست‌شناسی، زمین‌شناسی، گردشگری و تنوع اکوسیستم فوق‌العاده است، در حالی که با انتقال آب از طریق تونل این طبیعت تحت فشار شدید قرار می‌گیرد و از بین می‌رود و رودخانه کرج به کانالی بدون حیات گیاهی و جانوری تبدیل خواهد شد.
حدود 150 رستوران و فضای توریستی اطراف رودخانه کرج در حریم این رودخانه ساخته شده‌اند و با توجه به دوره 25 ساله بازگشت حریم که وزارت نیرو مشخص کرده است با وقوع سیل، تمام این مراکز از بین می‌روند.
وجود این رستوران‌ها موجب می‌شود آلاینده‌ها به آب وارد شوند و در نتیجه، اکسیژن آب کاهش یابد و برای رودخانه خفگی ایجاد شود و رودخانه کرج با ظهور جلبک‌ها در آینده تبدیل به لجن می‌شود بنابراین حوزه آبخیز نیازمند مدیریت است.
وجود معادن شن و ماسه در قسمت پایین رودخانه کرج موجب می‌شود در صورت وقوع سیلاب تمام اتوبان کرج از بین برود و خسارت‌های فراوانی را به دنبال داشته باشد.

با توجه به هزینه‌های امروز، هزینه ساخت سد حدود 4 هزار میلیارد است اما وقتی حداقل اقدامات متناسب با طبیعت در حوضه آبخیز تهران انجام شود، می‌توان این آب را استیصال و به آب شرب تبدیل کرد.
قطعا درآمد محاسبه‌شده از رودخانه کرج با شرایط کنونی، بسیار بیشتر از ارزش افزوده‌ای است که از طریق تونل انتقال آب به تهران به دست می‌آید و درآمد رودخانه کرج در حال حاضر چندین برابر این است. اگر دشت‌های مذکور به حالت قبل باقی مانده بود، درآمد ریالی که برای کشور دربرداشت بسیار بالاتر از مبالغی است که قرار است از راه ساخت تونل نصیب کشور شود.

برخی از کشورها 70 درصد از رودخانه را برای محیط‌زیست در نظر می‌گیرند در حالی که در کشور ما نهایتا 10 درصد از اعتبار رودخانه برای محیط‌زیست در نظر گرفته می‌شود و با مشاهده دشت‌های شهریار، رباط‌کریم و کرج متوجه می‌شویم چه بلایی بر سر محیط‌زیست این منطقه آمده است.

از چه راه‌هایی می‌توان مشکل آب تهران را چاره کرد؟

آبرفت تهران حدود 70 هزار هکتار از مساحت این شهر را دربرمی‌گیرد که اگر 50 درصد آن به آسفالت و بتن تبدیل شود، 50 درصد آبی را که در آبرفت ذخیره می‌شود می‌توان با حفر چاه در هر زمان از سال استیصال کرد.
همچنین می‌توان با ایجاد فضاهای مناسب در شهر، از ورود آب ناشی از سیلاب به فاضلاب جلوگیری کرد تا درنهایت این آب حفظ شود تا با فاضلاب مخلوط نشود.
اگر میانگین بارش تهران را محاسبه و آن را در مساحت تبدیل‌شده تهران به آسفالت ضرب کرد، باید دید می‌توان به اندازه سد کرج آب ذخیره کرد یا خیر؟

با وجود مخالفت‌های مسئولان استان البرز و عواقب جبران‌ناپذیر این طرح، پافشاری آب منطقه‌ای تهران بر اجرای این طرح صحیح است؟ راه‌های دیگری نیز برای انتقال آب وجود دارد؟

زمان انجام یک پروژه باید شرایط فنی، اقتصادی و اجتماعی آن در نظر گرفته شود و محاسبات دقیق صورت گیرد؛ خدمات اکوسیستمی که رودخانه کرج به تهران، البرز و حتی کشور ارائه می‌دهد باید به صورت بلندمدت به آن فکر شده و با خدماتی که قرار است انتقال آب به تهران ارائه دهد قیاس شود. با بررسی علمی این طرح متوجه می‌شویم که رودخانه کرج برای همیشه از بین خواهد رفت پس باید به فکر راهکارهای ثانویه باشیم.

با توجه به شرایط آب و هوایی کشور و قرار گرفتن در منطقه خشک و نیمه‌خشک، طراحی قنات که توسط پیشینیان انجام شده پیشرفته‌ترین تکنولوژی استیصال آب در این مناطق است در حالی که قنات‌ها به دلیل بی‌تدبیری‌هایی در عدم نگرش مدیریت جامعه به حوضه آبخیز کشور به این روز افتاده‌اند.
با طراحی سقف‌های منازل شهر تهران به صورت شیروانی می‌توان آب حاصل از باران را ذخیره کرد تا در مواقع اضطراری به نحو مطلوب از آن استفاده شود، می‌توان از سطوح شهر تهران برای تأمین آب شرب با هزینه‌های کمتر استفاده کرد.

در واقع متضرر اصلی این ماجرا مردم هستند؟

با وجود روند فعلی مسائل زیست‌محیطی در کشور، ارزش افزوده رودخانه کرج برای سال‌های آینده بسیار ارزشمند‌تر می‌شود و قیمت بالاتری پیدا خواهد کرد در حالی که با اجرای طرح انتقال تمام این ظرفیت‌ها از بین می‌روند. با توجه به این‌که ساخت تونل و استفاده از ماشین‌آلات پیشرفته و سنگین بسیار هزینه‌بر است بعید نیست سود افراد و گروه‌های مختلف در انتقال آب به این شیوه بی‌تاثیر باشد.


وضعیت انتقال آب از سد طالقان

«علی سلاجقه» استادتمام دانشگاه تهران : طالقان یکی از حساس‌ترین نقاط حوضه آبخیز کشور است و سازمان ملل یک پایلوت بین‌المللی در قالب طرح مدیریت جامع حوضه آبخیز کشور را در این قسمت قرار داده که یکی از پایلوت‌های اصلی کشور است.

همانگونه که کرج طالب حفظ محیط‌زیست و اکوسیستم منطقه است و می‌تواند اعتبارات بسیار بالایی را در بخش گردشگری برای کرج داشته باشد در طالقان نیز همین موارد را باید در نظر گرفت و باید حقابه زیست‌محیطی پایین‌دست طالقان و دشت قزوین رعایت و اکوسیستم طالقان نیز حفظ شود.

انتقال آب تنها از طریق تونل خطرناک نیست بلکه از هر روشی که تراز آب رودخانه کرج از یک درصدی پایین‌تر بیاید که هم اکوسیستم آبی آن از بین برود و هم کف‌زیان، پرندگان و پستانداران از بین بروند حتی اگر به صورت برداشت با تانکر هم باشد، خطرناک است.