راه توسعه چهارمحال و بختیاری از کشاورزی می‌گذرد؟

   سند آمایش سرزمین به عنوان یک سند بالادستی زمینه اصلی تهیه برنامه‌های توسعه را فراهم کرده و کاهش نابرابری‌ها و گسترش عدالت سرزمینی در بستر گفتمان توسعه، اهمیت مطالعات آمایش سرزمین را دو چندان می‌کند.
به گزارش ایسنا، بخش کشاورزی در تمامی برنامه‌های توسعه کشور از اولویت ویژه‌ای برخوردار بوده و به عنوان محور و اساس توسعه اقتصادی مورد توجه قرار داشته است، ولی امروزه مطرح می‌شود که توسعه کشاورزی در برخی استان‌ها همچون چهارمحال و بختیاری منطقی نیست و این امر مستلزم آن است که به سمت شناسایی پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های موجود گام برداشته شود تا از این طریق توسعه پایدار محقق شود. 

سند آمایش سرزمین چهارمحال و بختیاری در اسفندماه سال گذشته در شورای عالی آمایش کشور تصویب و در سال جاری به دستگاه‌های اجرایی استان ابلاغ شد. این سند در هشت فصل تنظیم شده که پنج فصل نخست وضعیت موجود، توانایی و محدودیت‌های استان را مشخص کرده و در سه فصل آخر اهداف و راهبردهای توسعه استان در بخش‌های مختلف مطرح شده است.  کشاورزی یکی از اصلی‌ترین اولویت‌های چهارمحال و بختیاری در سند آمایش سرزمین است و این در حالی است که بسیاری از کارشناسان معتقدند که این سند نیاز به بازنگری دارد و کشاورزی نباید به عنوان محور اصلی توسعه استان در نظر گرفته شود.


کشاورزی؛ مهم‌ترین اولویت چهارمحال و بختیاری از نگاه آمایش

«مجید شاه‌محمدی»،کارشناس آمایش و برنامه‌ریزی سازمان مدیریت و برنامه‌‌ریزی استان با بیان این‌که سند راهبردی - اجرایی آمایش سرزمین چهارمحال و بختیاری در یک فرآیند کاملاً تعاملی با مشارکت و همکاری دستگاه‌های اجرایی، دانشگاه‌ها و سایر اشخاص حقوقی و حقیقی صاحب‌نظر در توسعه استان تهیه و تدوین شده و پس از تصویب در شورای عالی آمایش کشور ارائه و مورد تأیید قرار گرفت، افزود: این سند به عنوان یک سند بالادستی سیاست‌گذار و جهت‌دهنده به فرآیندهای سازماندهی فضایی توسعه بخش‌ها، به ارائه تدابیر، تمهیدات و راهکارهای توسعه بلندمدت استان پرداخته و با تعیین نقش‌ها و تخصص‌های شهرستان‌ها می‌تواند راهنمای عمل همه دست‌اندرکاران بخش دولتی و خصوصی برای توسعه استان باشد. 
وی با بیان این‌که سند آمایش ظرفیت‌های مختلف استان را شناسایی و مشخص کرد، اظهار کرد: شاخص این ارزیابی‌ها ارزش افزوده در بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعت و خدمات بود و سهم ارزش افزوده این بخش‌ها در استان نسبت به کشور مشخص شد. 

شاه‌محمدی با تاکید بر این‌که بر اساس آمارهای منطقه‌ای مرکز آمار ایران صنعت چهارمحال و بختیاری با 4/0 درصد سهم، جایگاه سی‌ام را در کشور دارد، اظهار کرد: در خدمات سهم استان 7/0 درصد و جایگاه بیست‌وهفتم و در بخش کشاورزی استان با سهم 5/1 درصد جایگاه بیست‌وپنجم کشور را به خود اختصاص داده است. کارشناس آمایش سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تصریح کرد: براساس آمارهای موجود مهم‌ترین اولویت استان از نگاه آمایش در چهارمحال و بختیاری، کشاورزی است.

وی با اشاره به این‌که اولویت بودن کشاورزی در سند آمایش به معنای تعطیل شدن سایر بخش‌ها نیست، اضافه کرد: اولویت بودن بخش کشاورزی منوط به استفاده بهینه از منابع آب و حفظ این منابع است.
شاه‌محمدی با بیان این‌که سند آمایش استان راهکارهایی برای حفظ منابع آبی و توسعه کشاورزی در استان ارائه داده است، خاطرنشان کرد: اصلاح و تغییر الگوی کشت، جایگزینی کشت‌های آبی با غلات کم‌آب‌بر، گسترش کشت گلخانه‌ای، استفاده از روش‌های نوین آبیاری، اصلاح کانال‌های آب‌رسانی، اصلاح کانال‌های زه‌کشی، استفاده از کنتورهای هوشمند و مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز از جمله این راهکارهاست. 


الزام اجرایی سند آمایش

کارشناس آمایش و برنامه‌ریزی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان بالادستی بودن سند آمایش سرزمینی استان را یک الزام اجرایی برای دستگاه‌های متولی خواند و ادامه داد: مطابق قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه، دستگاه‌های اجرایی استان مکلفند برنامه‌های عملیاتی خود را به گونه‌ای تنظیم و اجرا کنند که زمینه تحقق اهداف و برنامه‌های آمایش استان فراهم شود. 
وی با بیان این‌که اولویت‌های شهرستانی نیز براساس ظرفیت‌های هر شهرستان در سند آمایش استان پیش‌بینی شده است، گفت: در برخی از شهرستان‌ها مانند حاشیه زاینده‌رود در شهرستان سامان اولویت با ظرفیت گردشگری است.

شاه‌محمدی با تاکید بر این‌که منابع موجود و قابلیت‌های استان در بخش کشاورزی بیشتر از صنعت و خدمات است، اظهار کرد: براساس شرایط توپوگرافی در غرب استان منابع آبی و جنگل بیشتر است ولی در شرق استان جمعیت متراکم و منابع محدودتر است که در فصل هفتم سند آمایش استان برنامه‌ریزی و طرح آمایش به تفکیک پروژه‌ها و دستگاه‌های اجرایی دیده شده است. 
وی افق سند آمایش استان را 15 ساله و تا سال 2015 میلادی دانست و تصریح کرد: سند آمایش سرزمینی استان به صورت مشارکتی از همه بخش‌های دانشگاهی، خصوص و دولتی تهیه شده و قابلیت بازنگری و اصلاح در طول مدت اجرا را دارد. 


توسعه کشاورزی در چهارمحال و بختیاری اشتباه است

«روح‌الله فتاحی» عضو هیات علمی گروه کشاورزی دانشگاه شهرکرد نیز در این خصوص اظهار کرد: توسعه سرزمینی به معنای توسعه متوازن است، بنابراین باید توسعه هر سرزمین براساس شناسایی پتانسیل‌های داخلی آن رخ دهد تا از این طریق توسعه محقق شود. 

وی افزود: خوشبختانه اقدامات مطلوبی از لحاظ توسعه زیرساختی در استان شکل گرفته اما مشکلی که از ابتدا نادیده گرفته شده این است که با وجود توسعه‌ زیرساخت‌ها که فرصت‌های لازم برای سرمایه‌گذاری در استان را فراهم کرده، بر روی عنصر اصلی یعنی آب که می‌تواند منجر به فرصت‌های توسعه‌ای شود دقت کافی صورت نگرفته است. 

فتاحی با بیان این‌که چهارمحال و بختیاری از لحاظ توپوگرافی، منابع طبیعی، مراتع و جنگل‌ها دارای شرایط خاصی است، گفت: یکی از چالش‌هایی که این استان با آن مواجه بوده این است که چهارمحال و بختیاری استعداد نسبی و برتر برای کشاورزی ندارد و از ابتدا تنها در حد مشاغل محلی و سنتی به آنها توجه شده است. 

وی با اشاره به این‌که چهارمحال و بختیاری دارای آبخوان‌های بسیار ضعیفی است و از طرفی هرگونه توسعه نیازمند تامین منابع آب کافی است، بیان کرد: طی چهار دهه گذشته اقدامات مطلوبی در استان صورت گرفته اما تمامی اقدامات به سمت استفاده از آب‌های زیرزمینی بوده است، آمارها نشان می‌دهد آبخوان‌های موجود در استان بسیار کم‌ضخامت هستند و این امر موجب شده بسیاری از برنامه‌هایی که برای توسعه استان انجام شده، بی‌نتیجه بماند. 
فتاحی در پاسخ به این سوال که آیا کشاورزی می‌تواند محور توسعه استان باشد یا خیر، گفت: هرچند در استان عرصه‌های زیادی برای کشاورزی وجود دارد، ولی چون از ابتدا برای تامین منابع آبی تدابیری اندیشیده نشده است محور قرار دادن کشاورزی برای توسعه استان منطقی نیست و اگر از دیدگاه اقتصاد کشاورزی و کلان بهره‌وری نگاه شود و بخواهیم در توسعه کشاورزی ارزش تمام نهاده‌ها را به‌روز و واقعی لحاظ کنیم، متوجه خواهیم شد که این فعالیت اقتصادی نیست. 

 عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد تصریح کرد: مقوله اول برای توسعه در سند آمایش استان بخش کشاورزی است در حالی که این بخش را نباید تنها گزینه برای توسعه استان در نظر گرفت و لازم است به گزینه‌های دیگری همچون اکوتوریسم، صنایع های‌تک و تبدیل فراورده‌های کشاورزی و سایر بخش‌ها نیز توجه کرد.  وی گفت: ظرفیت توسعه استان در بخش کشاورزی و دامپروری ظرفیت محدودی است و لازم است در این زمینه اقداماتی صورت گیرد، به‌طوری که در آینده سمت و سوی توسعه استان به سمت فعالیت‌هایی تغییر یابد، که نیازمند استفاده از آب و خاک کمتری هستند. 

فتاحی با تاکید بر این‌که با این وضعیت منابع آبی استان و وابستگی شدید به آب‌های زیرزمینی توسعه کشاورزی عملا باید تعطیل شود، بیان کرد: اگر قرار است با منابع آبی محدود توسعه کشاورزی حاصل شود، باید در کنار سایر فعالیت‌ها به منظور تامین منابع آب زیرزمینی استان تمهیداتی اندیشیده شود تا واقع‌بینانه و براساس معیارهای دقیق، بهره‌وری آب مشخص شود.


افزایش بهره‌وری اقتصادی به جای توسعه سطح زیر کشت

وی با اشاره به این‌که یکی از مسائل مغفول مانده استان در بخش کشاورزی تولید فراورده‌های کشاورزی با استفاده از صنایع تبدیلی است، تصریح کرد: متاسفانه کارخانه‌های تولید فراورده کشاورزی در استان بسیار کم و محدود است. اگر زمانی در کنار فعالیت کشاورزی، کارخانه فراوری محصولات کشاورزی تعریف شده بود، از این طریق میزان درآمد هر خانوار کشاورز از واحد سطح مشخص می‌شد و می‌توانستیم به جای توسعه سطح زیر کشت، میزان بهره‌وری اقتصادی را افزایش دهیم. 

فتاحی تاکید کرد: کشاورزی استان از دیدگاه توسعه پایدار، روندی رو به ناپایداری است، به این معنا که طی سال‌های گذشته فعالیت‌های انجام شده در راستای اولویت‌های استان نبوده است؛ به طور مثال بهتر بود به جای حفر چاه در دشت شهرکرد برای کشاورزی، به صنعت پرداخته می‌شد که آب کمتری را صرف می‌کرد. 

وی با اشاره به این‌که در حال حاضر کشاورزی استان به شدت ناپایدار است و برای حفظ وضعیت فعلی باید به سمت اصلاح روش‌های آبیاری و... پیش رویم، تاکید کرد: از دهه‌های گذشته تاکنون مسیر اشتباه را برای توسعه استان انتخاب کردیم، لازم است با توجه به پتانسیل‌هایی که در استان وجود دارد تلاش شود فعالیت در بخش صنعت و خدمات نیز افزایش یابد، همچنین در حال حاضر باید کشاورزی موجود را به صورت پایدار حفظ کنیم. 


بازنگری سند آمایش سرزمینی با نگاه ویژه به محدودیت منابع آب

عضو هیات علمی دانشگاه خاطرنشان کرد: لازم است یک بار دیگر به منظور توسعه استان، سند آمایش سرزمینی با نگاه ویژه به محدودیت منابع آب و محدودیت‌های اقلیمی بازنگری شود. 
فتاحی با اشاره به این‌که توسعه کشاورزی در استان غلط است و باید تعطیل شود، تصریح کرد: در وضعیت موجود، کشاورزی استان ناپایدار است و نباید به توسعه آن فکر کرد، باید توسعه در راستای حفظ وضع موجود باشد تا از این طریق بهبود حاصل شود و بتوان به سمت پایداری پیش رفت، زیرا اگر با این وضع در توسعه کشاورزی حرکت کنیم، این توسعه به پایداری ختم نخواهد شد. 
این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: زمانی که از توسعه صحبت می‌شود، باید با توجه به پتانسیل‌ها، بخش‌های کشاورزی، دامپروری، صنعت و سایر آیتم‌ها در کنار یکدیگر قرار گیرند تا موتور توسعه با سرعت مطلوب حرکت کند. 


کشاورزی مدرن محور توسعه چهارمحال و بختیاری قرار گیرد 

همچنین «سید طاهر نوربخش»، رئیس خانه کشاورز چهارمحال و بختیاری با اشاره به این‌که بهره‌وری اقتصادی در طرح آمایش استان دیده نشده و این مسئله کمرنگ است، تصریح کرد: چهارمحال و بختیاری استانی نیست که در بهره‌وری فیزیکی از آب موفق باشد، زیرا جنس خاک، توپوگرافی منطقه و... اجازه این امر را نمی‌دهد، بنابراین باید به بحث بهره‌وری اقتصادی آب توجه شود.  وی اضافه کرد: یکی از مزیت‌های استان به دلیل ارتفاع از سطح دریا، نوع تابش آفتاب، آب و فرهنگ، کشاورزی است. اگر کشاورزی نباشد چه چیزی می‌تواند جایگزین آن شود که با فرهنگ کشاورز همخوانی داشته باشد، چرخ تولید اقتصاد کشور بچرخد و امنیت غذایی حاصل شود؟ 
 نوربخش ادامه داد: در استان جایگزینی برای کشاورزی وجود ندارد، مگر این‌که کشاورزی از سنتی به مدرن تبدیل شود. 


کشت‌های متراکم جایگزین کشت‎های گسترده 

رئیس خانه کشاورز استان گفت: امروزه باید کشاورزی گسترده به دلیل کمبود منابع آب، تعارضات اقتصادی و اجتماعی و عوامل طبیعی کنار گذاشته شود؛ باید به سمت استفاده از کشت‌های گلخانه‌ای و کشت‌های متراکم پیش رفت و تا حدودی از کشت‌های گسترده دست برداشت. 
وی تاکید کرد: متاسفانه ایراد کار در بحث تحقیق، آموزش و ترویج بوده و محقق شدن این امر نیازمند کار اساسی و کلان است، به طوری که این سه حلقه باید کاملا به یکدیگر متصل باشند و وارد مزرعه شوند. 


ضرورت تشکیل زنجیره‌ای با عنوان تشکل‌های مردم‌نهاد

نوربخش گفت: باید زنجیره‌ای تحت عنوان تشکل‌های مردم‌نهاد همچون شرکت‌های تعاونی در بخش کشاورزی تشکیل شود تا از این طریق ارتباط کشاورز و مزرعه افزایش یابد. 
رئیس خانه کشاورز استان توجه به تغییر الگوی کشت، توانمندسازی تشکل‌های بخش کشاورزی و ایجاد تشکل‌های تخصصی مردم‌نهاد را از راهکارهای این بخش عنوان کرد و گفت: ایرادی که در این بخش وجود دارد این است که تشکل‌ها تخصصی نیستند، بنابراین باید به سمتی حرکت کرد که تشکل‌های کوچک و کاملا تخصصی ایجاد و ساماندهی شوند، زیرا با تشکیل اتحادیه‌ها می‌توان به سمت بازارهای ملی و جهانی حرکت کرد و امید است روزی تجارت الکترونیک در بخش کشاورزی وجود داشته باشد.  وی افزود: در طرح آمایش باید منطقه‌ای که دارای آب است و عرصه ندارد، با فرهنگسازی مناسب، به سمت کشاورزی مدرن حرکت کند، بنابراین لازم است انتقال‌های‌ آب کوچک در همان محدوده انجام شود و از طرفی شهرک‌های کشاورزی نیز توسعه یابد.  رئیس خانه کشاورز استان با اشاره به این‌که باید کشاورزی مدرن، محور توسعه استان باشد، تصریح کرد: نباید افزایش واحد سطح در کشاورزی وجود داشته باشد، بنابراین حرکت به سوی کشاورزی مدرن و کشت‌های متراکم از راهکارهای این بخش است. 


   کشاورزی با گردشگری تلفیق شود

رئیس خانه کشاورز چهارمحال و بختیاری بیان کرد: همان‌طور که بسیاری از باغ‌ها به صورت تلفیقی است باید کشاورزی نیز در استان تلفیقی انجام شود، بنابراین لازم است کشاورزی نیز با گردشگری و اکوتوریسم تلفیق شود. 

«سید طاهر نوربخش» تاکید کرد: برخلاف برخی تفکرات، کشاورزی استان بهترین کشاورزی است، زیرا دنیا به سمت کشت ارگانیک و سالم حرکت می‌کند و منطقه غربی استان برای کشاورزی ارگانیک بسیار بکر و ایزوله است. 

 وی استفاده بهینه از منابع آبی و افزایش عملکرد را در جهت داشتن کشاورزی پایدار، از ضروریات توسعه بخش کشاورزی عنوان کرد و گفت: باید کشاورزی به سمت کشاورزی ایزوله در راستای تولید محصول سالم پیش رود، بنابراین منطقه غربی استان ظرفیت کشت محصول ارگانیک را داراست. 
رئیس خانه کشاورز استان با اشاره به این‌که کشاورزی استان به صورت معیشتی است، بیان کرد: باید برای ادامه کار و داشتن کشاورزی پایدار به سمت کشاورزی مدرن گام برداشت.