میراث ژوراسیک ایران، جهانی شد

محمد باریکانی/خبر‌نگار

جنگل هیرکانی ایران پس از حدود 5سال تلاش مستمر سرانجام صبح دیروز در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت و بدین‌ترتیب ایران دومین میراث طبیعی خود را پس از بیابان لوت در فهرست یونسکو به ثبت رساند.
به گزارش همشهری، جنگل هیرکانی برجای مانده از دوره سوم زمین‌شناسی یعنی عصر ژوراسیک در جهان است که بیشترین وسعت آن متعلق به ایران و پس از آن با وسعتی بسیارکمتر متعلق به جمهوری آذربایجان است.
2میلیون هکتار از جنگل‌های هیرکانی که قدمت آن 40میلیون سال برآورد شده است در ایران و در استان‌های گیلان، مازندران، گلستان، خراسان شمالی و سمنان قرار دارند و سهم کشور آذربایجان از جنگل‌های هیرکانی 20هزار هکتار است.

اعتراض بهنگام ایران
سال1385 بود که جمهوری آذربایجان پرونده جنگل‌های کاسپینی - هیرکانی را برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو با نام آذربایجان ارائه کرد.
انتشار خبر اقدام آذربایجان برای ثبت جهانی این جنگل اما موجب شد که مسئولان ایرانی توضیحاتی را برای یونسکو ارسال کنند که جنگل هیرکانی باید به نام ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت جهانی برسد.
یونسکو توضیحات ایران را وارد دانست و با بازگرداندن پرونده ثبت جهانی جنگل هیرکانی به آذربایجان متذکر شد که این پرونده باید به‌صورت مشترک برای ثبت جهانی ارسال شود.
همین دیروز نماینده جمهوری آذربایجان در چهل و سومین اجلاس کمیته میراث‌جهانی یونسکو که در شهر باکو در حال برگزاری است، همزمان با بررسی پرونده ثبت جهانی جنگل هیرکانی اعلام کرد که آذربایجان از سال2006 ثبت جهانی جنگل هیرکانی را به‌نام خود در دستور کار داشت که پس از ارسال پیشنهاد خود به یونسکو، کمیته میراث جهانی تأکید کرد که باید این پرونده با حضور ایران به ثبت جهانی برسد.
از آن پس تلاش جدی ایران برای ثبت جهانی جنگل هیرکانی از سال87 آغاز شد و معاون میراث‌فرهنگی کشور نیز همان زمان به همشهری گفت که تدوین این پرونده پس از پرونده ثبت جهانی یزد، دومین پرونده ایران در یونسکو است که با تعامل بین‌دستگاهی به کمیته میراث جهانی ارسال می‌شود.

جهانی شدن 15سایت در 4استان کشور 
پرونده ثبت جهانی جنگل هیرکانی شامل 15سایت اصلی در پارک ملی گلستان، جنگل ابر، جهان‌نما، بولا، جنگل الیمستان، جنگل واز، حوزه کجور نوشهر، چهارباغ چالوس، جنگل خشک‌داران،  خشک‌رودخان، سیاه رودبار گیلان و منطقه حفاظت شده لیسار و... سایت‌های انتخابی برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو است.
طی سال‌های اخیر آنطور که محمدحسن طالبیان، معاون میراث‌فرهنگی کشور به همشهری گفته است، چندین بازدید با هدف کنترل میدانی خطوط عرصه و حریم مشخص شده برای سایت‌های پرونده ثبت جهانی، مکان‌یابی نصب تابلوهای مشخصات و راهنمای مسیر و شناخت دقیق ظرفیت 15سایت مشخص شده در جنگل هیرکانی برای ثبت جهانی صورت گرفت.
نظارت‌ها و همکاری‌های بین دستگاهی برای برچیدن معارضین سایت‌ها، ساماندهی به وضعیت سایت‌های درنظر گرفته شده برای ثبت جهانی و بهبود وضعیت جنگل هیرکانی برای بازدید ارزیابان یونسکو  انجام شده تا آنکه آخرین ارزیابی یونسکو نیز صورت گرفت و آنها 3سؤال از ایران در مورد پلان مدیریتی جنگل هیرکانی درصورت ثبت جهانی این جنگل مطرح کردند. یکی از این سؤالات درمورد برچیدن برخی دامداری‌ها از درون سایت‌های درنظر گرفته شده برای ثبت جهانی بود. نماینده اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت نیز دیروز در نشست باکو آنها را برشمرد و بر صحت پاسخ‌های ایران به ارزیاب‌های یونسکو تأکید کرد.

ارزش جنگل‌های باستانی ایران 
جنگل‌های هیرکانی دارای غنای گونه‌های بومی و باستانی، پوشش گیاهی و تنوع زیستی است و نادرترین گونه‌های جنگلی جهان را در خود جای داده است. ۸۰گونه درختی، ۵۰گونه درختچه‌ای، گونه‌های بومی (اندمیک) درختی و گونه‌های جانوری همچون پلنگ، خرس، کل و بز، مرال و... همراه با گونه‌های متنوع و متعدد پرندگان در این جنگل زیست می‌کنند.
براساس آنچه کارشناسان به همشهری گفته‌اند، جنگل‌های هیرکانی ایران به‌دلیل حضور در اقلیم معتدل‌تر در حاشیه خزر توانستند طی 40میلیون سال گذشته به حیات خود ادامه بدهند و در شرایطی که جنگل هیرکانی در اروپا و سیبری به‌دلیل سرمای هوا در عصر یخبندان قادر به دوام نشدند و حالا تنها فسیلی از آن جنگل‌ها باقی مانده است، در حاشیه خزر و در ایران 2میلیون هکتار از جنگل‌های هیرکانی زنده ماندند و آذربایجان نیز بیش از 20هزار هکتار از این پوشش وسیع باستانی را در خود جای داده است.
ناصر مقدسی که هنگام تکمیل و ارسال پرونده ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی قائم‌مقامی سازمان جنگل‌ها و ریاست شورای‌عالی حفاظت از جنگل را برعهده داشت درخصوص ضرورت حفاظت از جنگل‌های هیرکانی با ثبت جهانی این جنگل به همشهری گفته بود: ایران کشوری با پوشش کم جنگل است و جنگل‌ها تنها حدود 7درصد از خاک کشور را به‌خود اختصاص داده‌اند؛ بنابراین حفاظت از جنگل اهمیت بسیاری برای مقابله با تغییرات اقلیمی، حفظ منابع تأمین آب شیرین و کاهش بار آلودگی‌ها دارد.

  حفاظت مؤثر پس از ثبت جهانی جنگل هیرکانی

ثبت جهانی آثار طبیعی گامی جدی در مسیر حفاظت از مناطق طبیعی است. بیابان لوت نخستین اثر ثبت جهانی شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو بود که  درگیر گردشگری نامناسب، تخریب‌های زیست‌محیطی، برداشت‌های معدنی بی‌ضابطه و... بود. اما بالافاصله پس از ثبت جهانی بیابان لوت آیین‌نامه‌های ساماندهی به وضعیت لوت در 3 استان سیستان و بلوچستان، کرمان و خراسان جنوبی به اجرا درآمد و هجوم بی‌ضابطه گردشگران به لوت پایان یافت. مهران مقصودی، مدیرپایگاه میراث جهانی لوت پس از ثبت جهانی این بیابان، گفت: «اقدامات مدیریتی و محدودیت‌ها به نفع جامعه محلی است و از تخریب این میراث جهانی پیشگیری می‌کند.» پلان مدیریتی حفاظت از جنگل‌های هیرکانی نیز از مدت‌ها پیش از رأی مثبت یونسکو به ثبت جهانی دومین اثر طبیعی ایران در فهرست میراث بشری آغاز شده است و پیش‌بینی می‌شود اقدام دیروز یونسکو مهر پایانی بر سوداگری در عرصه‌های جنگلی هیرکانی باشد. معاون میراث‌فرهنگی کشور در پیامی از باکو به روزنامه همشهری اعلام کرد: رعایت الزامات مدیریت جهانی و حذف عوامل تخریب در جنگل‌های هیرکانی به حفاظت موثر از این جنگل کمک می‌کند. محمدحسن طالبیان با اشاره به تاثیر ثبت جهانی جنگل هیرکانی در  حفاظت مؤثر از این جنگل اعلام کرد: حذف جاده عبوری پارک ملی گلستان و تشکیل پایگاه‌های مدیریت عرصه های ثبت جهانی شده به همراه کنترل عوامل تخریب جنگل هیرکانی از تاثیرات مستقیم ثبت جهانی این جنگل باستانی در یونسکو است. به گفته او، در بیابان لوت نیز پس از ثبت جهانی این اثر در فهرست یونسکو محدوده‌های گردشگری بیابان لوت به طور مشخص تعیین شد. وی افزود: پایش مداوم بیابان لوت و مشارکت جامعه محلی در حفظ این اثر ثبت جهانی شده نیز از تاثیرات ثبت جهانی لوت در فهرست یونسکو بود.