زیست‌بوم
کم‌آبی همچنان ادامه دارد
کارشناسان و مسئولان قزوین معتقدند با وجود بارندگی‌های امسال سیاست‌های صرفه‌جویی در مصرف آب باید همچنان ادامه داشته باشد
کارشناسان معتقدند با وجود کمبود منابع آبی در کشور، بارندگی‌های غیرمنتظره امسال باعث شد از سیاست‌های سازگاری با کم‌آبی و صرفه‌جویی در مصرف غفلت شود. به گزارش ایرنا، بارندگی‌های سال جاری در کشور اگرچه بسیار چشمگیر و کم‌سابقه و غیرمنتظره بود و باعث جاری شدن سیلاب شد، اما مهم‌ترین پیامد منفی آن غفلت و بی‌توجهی برخی مسئولان و مردم در پیشبرد راهبردهای مقابله با کم‌آبی بود.
برخی معتقدند بارندگی‌های اخیر موجب شده است کشور از نظر اقلیمی وارد ترسالی شود و فعلاً صحبت از کمبود منابع آبی بی‌معنی است، اما عده‌ای دیگر معتقدند که صرفه‌جویی در مصارف آبی و توجه به سازگاری با کم‌آبی به عنوان اصلی ضروری در سرزمین نیمه‌خشک و نیمه‌بیابانی ما باید ادامه یابد. استان قزوین نیز مانند بسیاری از نقاط کشور سال‌هاست با مشکل کم‌آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند اما بارش‌های قابل توجه اخیر موجب شد بحث مهم مقابله با کم‌آبی و صرفه‌جویی در مصرف در فضای این استان نسبت به سال‌های گذشته کمرنگ‌تر شود. از سوی دیگر پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی و همچنین نبود مدیریت صحیح در کشاورزی سبب شده است بخشی از دشت قزوین دچار فرونشست‌های طبیعی شود، حالا باید دید آیا سازگاری با کم‌آبی و اتخاذ سیاست‌های مدیریت منابع آبی هنوز به‌عنوان یک ضرورت شناخته می‌شود یا خیر؟
تغییر سیاست مدیران
عضو سازمان مردم‌نهاد پویش سبز ایرانیان درباره موضوع کم‌آبی و لزوم صرفه‌جویی در مصرف آب گفت: کمرنگ شدن سیاست‌های سازگاری با کم‌آبی را می‌توان به‌راحتی قبل و پس از بارندگی‌های امسال مقایسه کرد. متأسفانه اتخاذ سیاست‌ها و برنامه مدیران کشور در سال جاری با سال قبل دچار تحول و دگرگونی شده است.
مینا تقوی‌فرد بیان کرد: سال گذشته در استان قزوین به ریاست استاندار نشست‌های متعددی با عنوان شورای حفاظت از منابع آبی برگزار می‌شد و مسئولان اجرایی و قضایی همواره بر اتخاذ سیاست‌های سازگاری با کم‌آبی تاکید داشتند. به نظر می‌رسد بارندگی‌های اخیر و جاری شدن سیلاب اولویت‌های مسئولان را تغییر داده و در 3 ماه اول سال جاری هیچ نشستی با این عنوان برگزار نشده است.
مصرف بالای آب
این فعال زیست‌محیطی با اشاره به میزان مصرف آب شرب در قزوین توضیح داد: سرانه مصرف آب در قزوین بالاتر از میانگین کشوری و معادل ۱۸۰ مترمکعب در روز است در حالی که این رقم در کشور معادل ۱۵۰ مترمکعب است. این موضوع ضرورت برنامه‌های صرفه‌جویی را دوچندان می‌کند. وی انجام برنامه‌های عمرانی در حوزه آب‌رسانی را بدون سیاست‌های صرفه‌جویی و سازگاری با کم‌آبی بیهوده عنوان کرد و افزود: قزوین به دنبال انتقال آب از سد طالقان به استان است که بدین‌ترتیب ۱۹۴ روستا و ۱۴ شهر از خدمات آن بهره‌‌مند می‌شود.
سوال اینجاست که اگر برنامه صرفه‌جویی در دستور کار نباشد، آیا می‌توان به این منابع آبی اکتفا کرد و مطمئن شد که باز هم با کمبود آب مواجه نخواهیم شد؟ تقوی‌فرد یادآور شد: اگر بخواهیم با یک دوره بارندگی شدید در کشور نتیجه زحمات کارشناسان اقلیم‌شناسی را در حوزه کم‌آبی فراموش کنیم، اساساً با چالش‌های جدی دیگر مواجه خواهیم شد.
کاهش سطح سفره‌های زیرزمینی
معاون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آبی در شرکت آب منطقه‌ای قزوین نیز گفت: بارندگی‌های اخیر در سراسر کشور اگرچه چشمگیر بود اما نمی‌تواند منابعی را که در گذشته از دست داده‌ایم جبران کند. به هر حال واقعیت این است که مصارف آبی در گذشته باعث شد تا سالانه یک تا ۲ متر از سطح آب‌های زیرزمینی پایین برود و به‌طور میانگین با کاهش ۱۰۰ متری در دبی سفره‌های زیرزمینی روبه‌رو شویم.
یدالله ملکی با تاکید بر این‌که مباحث صرفه‌جویی مصرف آب و سازگاری با کم‌آبی باید همواره در دستور کار قرار گیرد، افزود: فقط زمانی می‌توان منابع آبی را احیا کرد که سال‌های آینده نیز بارندگی‌ها همانند امسال پی در پی وجود داشته باشد و در کنار آن با کاهش مصارف آبی، سطح سفره‌های زیرزمینی را افزایش دهیم. وی در مورد اهمیت سازگاری با کم‌آبی توضیح داد: این سیاست به ما می‌گوید که توان ایستادگی در مقابل تغییرات اقلیمی و خشکسالی وجود ندارد و با توجه به کمبود منابع آبی باید سیاست‌ها و رویکرد جامعه بر پایه مصرف بهینه آب تنظیم شود.
کارگروه ملی
ملکی به تشکیل کارگروه سازگاری با کم‌آبی در سطح ملی و پیگیری آن در استان‌ها اشاره کرد و گفت: آب سد طالقان و سفره‌های زیرزمینی در دشت قزوین به عنوان منابع اصلی این استان محسوب می‌شوند. یکی از وظایف ما این است که براساس همین منابع آبی محدود برنامه‌‌ریزی کنیم و به سمت سازگاری با کم‌آبی پیش برویم. این کارشناس حوزه آب تصریح کرد: برای استان قزوین برنامه‌‌ریزی شده است تا مصارف کشاورزی آن به ۸۷۰ هزار مترمکعب در سال برسد. این رقم هم‌اکنون یک میلیون و ۵۰۰ هزار مترمکعب است و ما مجبوریم این میزان مصرف را ۴۰ درصد کاهش دهیم.
سیاست‌های بومی
ملکی با بیان این‌که تعیین رویکرد کاهش مصارف آبی براساس برنامه‌های هر استان تبیین می‌شود، ادامه داد: وزارت نیرو هرگز برای ما تکلیف نکرده است که چه اقداماتی را دنبال کنیم تا به این رقم برسیم، بلکه اتخاذ راهبردها و سیاست‌ها باید براساس دیدگاه مدیران بومی صورت پذیرد. از شهرداری‌ها، سازمان جهاد کشاورزی و دستگاه‌های متولی همواره خواسته شده است برای تحقق این مهم برنامه ارائه دهند.
معاون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آبی در شرکت آب منطقه‌ای قزوین خاطرنشان کرد: شهرداری‌ها تصمیم گرفته‌اند ۳۰ درصد از فضای سبز شهری شامل چمن‌ها و درختان را کاهش دهند. جهاد کشاورزی نیز موظف است با تغییر الگوی آبیاری به تحت فشار و قطره‌ای به سمتی حرکت کند که بتواند علاوه بر پاسخ به نیازهای کشاورزان تا حد زیادی در صرفه‌جویی منابع آبی گام بردارد. وی یادآور شد: متأسفانه کشاورزان در مقابل تغییر الگوی آبیاری و تحت فشار، سطح زیر کشت را افزایش می‌دهند و این موضوعی است که هنوز کشاورزان به‌درستی درک نکرده‌اند. آبیاری تحت فشار هم‌زمان با افزایش سطح کشت خروجی مثبتی برای صرفه‌جویی در مصرف آب به همراه نخواهد داشت.
ملکی جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز آب از سفره‌های زیرزمینی با حجمی حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار مترمکعب را از دیگر برنامه‌های شرکت آب منطقه‌ای قزوین برشمرد و افزود: تاکنون بیش از 1۷۰۰ چاه فرم پنج (چاه‌هایی که پس از سال ۸۵ حفر شده‌اند) مسدود شده است.
نصب کنتورهای هوشمند
معاون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آبی در شرکت آب منطقه‌ای قزوین گفت: نصب کنتورهای هوشمند از دیگر اقدامات شرکت آب منطقه‌ای قزوین بوده که از سال ۹۷ آغاز شده است و البته به علت نبود واردات و کمبود تولید در کشور و هزینه‌دار بودن آن (هر کنتور معادل ۲۵ میلیون تومان) توانستیم ۶۰۰ کنتور روی چاه‌های مجاز نصب کنیم. ناگفته نماند این اقدامات نیز به صورت خودجوش و با همکاری کشاورزان انجام نشده و دستگاه قضایی همواره حامی و پشتیبان این طرح بوده است.
وی غفلت از موضوع سازگاری با کم‌آبی را هشداری جدی تلقی کرد و ادامه داد: باید مسئولان و دستگاه‌های اجرایی با وحدت رویه و همکاری در کنار یکدیگر بایستند، چراکه هرگونه غفلت از این موضوع به دلیل افزایش بارندگی خطایی راهبردی است.
مدیریت منابع آبی
مدیر کل مدیریت بحران استانداری قزوین گفت: قبل از سیاست‌های سازگاری با کم‌آبی، اقدامات صرفه‌جویی در مصارف آبی با عنوان شورای حفاظت از منابع آبی دنبال می‌شد و این اهمیت همواره وجود دارد. قدرت‌الله مهدیخانی ابراز کرد: اگر در سال‌های آینده نیز همانند امسال با بارندگی‌های فراوانی همراه باشیم، سیاستی به نام سازگاری با کم‌آبی بی‌معنی است، اما هنور پیش‌بینی صحیح و دقیقی از اوضاع آینده وجود ندارد و صرفه‌جویی در مصرف آب نباید به دست فراموش سپرده شود.
وی ادامه داد: واقعیت این است که کشور ما تحت خشکسالی گسترده‌ای قرار دارد و کمبود منابع آبی سبب شده است در بخشی از دشت قزوین با فرونشست‌های نگران‌کننده‌ای روبه‌رو شویم. بر این اساس نشست‌های شورای مدیریت بحران استان نه بر مبنای سازگاری با کم‌آبی، بلکه بیشتر بر مدیریت منابع آبی متمرکز شده است.
مدیر کل مدیریت بحران استانداری قزوین با بیان این‌که زیاده‌روی در مصرف سفره‌های آب زیرزمینی دشت قزوین را با مشکل روبه‌رو کرده است، افزود: سال‌های ۴۲ و ۴۳ شمسی کارشناسان سازمان ملل بعد از زمین‌لرزه بویین‌زهرا به استان قزوین آمدند و بررسی کردند که میزان برداشت آب از دشت قزوین باید ۵۰۰ هزار مترمکعب باشد، اما نه‌تنها به این بررسی‌های کارشناسی توجهی نشد، بلکه اکنون 3 برابر این ظرفیت و معادل یک میلیون و ۵۰۰ هزار مترمکعب آب از سفره‌های زیرزمینی برداشت می‌شود.
مهدیخانی یادآور شد: بخشی از اجرایی نشدن سیاست‌ها در حوزه سازگاری با کم‌آبی به دلیل کوتاهی برخی مدیران دستگاه‌های اجرایی در گذشته است که میراث آن بر دوش مدیران امروزی سنگینی می‌کند. نباید فراموش کنیم که عده‌ای در گذشته به جای مقابله با چاه‌های غیرمجاز، برای موتورخانه‌های آنها سوخت فراهم می‌کردند و حتی از کشاورزی که آب را غیرمجاز برداشت می‌کرد، به عنوان کشاورز نمونه تقدیر می‌شد!
کافی نبودن طرح‌های سازگاری با کم‌آبی
عضو هیأت علمی علوم مهندسی آب در دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) گفت: برای سازگاری با کم‌آبی اقدامات مناسبی مانند طرح تعادل‌بخشی منابع آب و نصب کنتورهای هوشمند در همه استان‌ها اجرایی شده است، اما به طور حتم با وجود اتفاقاتی که در سال‌های گذشته رخ داده است نمی‌توان به‌راحتی همه تبعات خشکسالی را جبران کرد.
به گزارش ایرنا، هادی رمضانی بیان کرد: روند خشکسالی و شدت کاهش منابع آبی زیرزمینی در کشور به حدی بالا بود که اگر طرح‌های سازگاری با کم‌آبی اجرا نمی‌شد، اکنون وضعیت بدتری داشتیم. وی به کافی نبودن طرح‌های سازگاری با کم‌آبی اشاره کرد و افزود: اصلاح الگوی کشت، احیای کشت دیم، اجرای طرح‌های آبخیزداری و سفره‌های زیرزمینی باید در کنار نصب کنتورهای هوشمند انجام شود تا اقدامات به نتیجه مطلوبی ختم شود.
این کارشناس و متخصص آبیاری زهکشی در خصوص چرخه آب بعد از پساب نیز توضیح داد: متأسفانه در خصوص استفاده از پساب و بازگرداندن آن به چرخه آبی اقدامات مطلوبی انجام نشده و تصفیه‌خانه‌های مناسبی در صنعت، کشاورزی و شهری به‌کارگیری نشده است تا بتوانیم در زمینه منابع آبی برنامه‌‌ریزی کنیم. رمضانی به بارندگی‌های اخیر در کشور و جاری شدن سیلاب در استان‌ها پرداخت و گفت: این اتفاقات نباید به عنوان شروع ترسالی مورد توجه قرار گیرد و قطعاً علت اصلی آن تغییرات اقلیمی و چرخه طبیعی در محیط است.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: متأسفانه هنوز در جامعه ما بین این‌که وارد ترسالی شده‌ایم یا نه اختلاف نظر وجود دارد، اما اگر واقعاً وارد ترسالی هم شده باشیم باز هم در ادوار بعدی با خشکسالی مواجه خواهیم شد. از این رو باید با برنامه‌‌ریزی مناسب از فرصت پیش آمده استفاده کنیم و همچنان طرح‌های سازگاری با آب را ادامه دهیم، چون هرگز نمی‌توان به دلیل یک دوره بارندگی شدید، پرمصرفی را جایگزین مصرف مناسب کرد.
