پستچی‌ها متحول می‌شوند

کسب‌وکارها در قرن بیست و یکم، تغییرات زیادی را تجربه کرده‌اند و با افزایش ضریب نفوذ اینترنت و رشد استارتاپ‌ها، بسیاری از کسب‌وکارهای قدیمی متحول شده‌اند.  در این میان پست نیز ناگزیر به تغییر بوده و در سطح جهان متحول شده است؛ اما این تغییرات در کشورهای صنعتی در مقایسه با کشورهای درحال‌توسعه اختلاف بسیار چشمگیری دارد. بررسی‌ها حاکی از این است که سرانه مرسولات پستی برای شهروندان کشورهای صنعتی حدود 400مرسوله در سال است و در آمریکا این رقم تا هزار و 50مرسوله در سال هم رسیده است اما در ایران، این رقم فقط 8مرسوله به ازای هر شهروند است. البته بخشی از این ماجرا تحت‌تأثیر وجود بازار سیاه پست در کشور است که بخش عمده فعالیت‌های مربوط به ارسال مرسولات را خارج از شبکه ملی پست انجام می‌دهد.  حالا آنطور که حسین نعمتی، مدیرعامل شرکت ملی پست ایران در گفت‌وگو با همشهری اعلام می‌کند، قرار است برنامه تحول در شرکت پست ایران با شتاب بیشتری انجام شود و تا 2‌سال آینده سرانه مرسولات پستی را حداقل به 3برابر افزایش دهد. در همین زمینه شرکت پست فراخوان‌هایی منتشر کرده و از همه شرکت‌های توانمند بخش خصوصی که علاقه‌مند به فعالیت در حوزه پست هستند برای مشارکت دعوت به حضور کرده است.  در ادامه گفت‌وگوی نعمتی با همشهری را می‌خوانید.

در شرایطی که کسب‌وکارهای جدید، فعالیت‌های قدیمی را به چالش کشیده‌اند،آیا شرکت پست به محدود‌کردن فعالیت‌های خود می‌اندیشد یا قرار است با شبکه گسترده قبلی، فعالیت‌های جزئی انجام دهد؟
در چرخه تغییراتی که در قرن بیست و یکم به کسب‌وکارها تحمیل شده، حوزه پست نیز در سطح جهان تغییرات زیادی داشته است. در ایران هم فعالیت پست از جنبه سنتی انتقال نامه و مرسولات کوچک به سمت ارائه خدمات ارزش‌افزوده و سرویس‌های متنوع حمل مرسوله تغییر کرده اما بااین‌همه هنوز از ظرفیت‌های شرکت پست استفاده شایانی نمی‌شود. این مسئله باعث شده بعد از انجام طرح‌های مطالعاتی، طرح تحول پست در کشور تصویب شود و در دستور کار قرار بگیرد تا با اشتراک‌گذاری امکانات موجود در شرکت‌های توانمند بخش خصوصی، هم در راستای بهبود سرویس‌دهی و هم برای واگذاری امور مردم به‌خود آنها حرکت‌های مفیدی انجام شود. با این طرح، دگرگونی زیادی در عملیات رخ خواهد داد و در نهایت شرکت پست به‌ طور جدی تصدیگری را رها کرده و به‌جای رقابت با بخش خصوصی فعال در این حوزه وارد شراکت می‌شود. برای اجرای طرح تحول، 70فراخوان همکاری منتشر می‌کنیم که 3 فراخوان در هفته گذشته برای فراهم‌کردن زمینه مشارکت بخش خصوصی و کسب‌وکارهای نوپا با شرکت پست منتشر شده است.

در طرح تحول چه اتفاقی در پست می‌افتد؟
از حدود 3سال پیش، قانون اساسنامه شرکت پست با توجه به شرایط جدید تغییر کرد و براساس سیاست‌های اصل 44قانون اساسی، تکلیف شد مراکز اصلی تجزیه مرسولات و مدیریت خدمات پایه پستی در اختیار حاکمیت بماند و مابقی به بخش خصوصی واگذار شود اما این قانون عملا یک مغایرت جدی در بحث ارائه خدمات یکپارچه از سوی اپراتورها ایجاد کرده بود که در دولت اول تدبیر و امید، اصلاح و فرایند صدور مجوز برای اپراتورها به‌صورت یکپارچه صادر شد که نتیجه آن حضور 2 اپراتور مستقل به حوزه پست بود.

پس تحولی که می‌گویید، چه می‌شود؟
یک ویژگی خاص که از قدیم برای شرکت پست وجود داشته این است که این شرکت موظف است خدمات پایه پستی را به‌صورت مناسب در اختیار مردم بگذارد. یعنی ممکن است برای اپراتورهای بخش خصوصی ارائه خدمات در نقاط کمتر برخوردار صرفه اقتصادی نداشته باشد اما شرکت پست مکلف است این خدمات را انجام دهد و یارانه این خدمات از محل درآمد سایر اپراتورها جبران شود، اما در جریان طرح تحول، شرکت ملی پست درنهایت به‌دنبال این است که ظرفیت گسترده و عمده پست کشور را با سایر فعالان به اشتراک بگذارد و خدمات معمول خود را به شرکت‌های بخش خصوصی واگذار کند تا هم بخش خصوصی توانمندتر شود و هم مردم خدمات را به شیوه‌های مناسب‌تر دریافت کنند.

در چه حوزه‌هایی ظرفیت پست با بخش خصوصی به اشتراک گذاشته می‌شود؟
خدمات پست بسیار گسترده است و در حوزه توزیع به‌صورت مویرگی امکانات بسیار زیادی می‌طلبد که شرکت ملی پست همه این امکانات را در اختیار دارد. فعلا پست سوای از تمام امکانات و تأسیساتی که در کل کشور دارد، 12هزار نیروی مستقیم دارد که رسمی، پیمانی یا قراردادی هستند، ضمن اینکه حدود 3هزار نیروی شرکتی و حدود 15نفر هم به‌صورت پیمانکاری در اقصی نقاط کشور برای پست کار می‌کنند. به اشتراک‌گذاری این امکانات راه را برای حضور هر شرکتی که قادر به ارائه خدمات پستی باشد هموار می‌کند. مثلا برای بحث توزیع در نقاط روستایی، تعیین یک مستخدم رسمی صرفه ندارد و برای همین یک قرارداد پیمانکاری فرضا با دهیار روستا امضا شده تا کارها را انجام دهد و حق‌الزحمه بگیرد. حالا این پیمانکار می‌تواند در جریان مشارکت شرکت پست و دیگر اپراتورها هم مورد استفاده قرار بگیرد؛ درحالی‌که اگر شراکتی وجود نداشته باشد، اپراتور خصوصی باید همه این مراحل را شخصا دوباره طی کند.

شرایطی هم برای حضور بخش خصوصی در حوزه پست درنظر دارید؟
بدون حساب‌وکتاب وارد نشده‌ایم و مستقیم با افراد قرارداد نبسته و نمی‌بندیم. فراخوان داده‌ایم هر فعالی قادر به انجام خدمات پستی است پا پیش بگذارد و تأکید کرده‌ایم فعالان این حوزه مشروط بر طی مراحل قانونی می‌توانند با پست به توافق برسند و وارد عمل شوند. ضمنا اگر در جریان این فراخوان‌ها یک نفر برنده شد و به‌عنوان اپراتور پست معرفی شد، هیچ انحصاری برای فعالیت او وجود ندارد و اگر چند وقت دیگر شخص دیگری برای حضور اعلام آمادگی کرد راه برای او هم باز است. درنهایت با واگذاری فعالیت‌های پست، بیکاری پنهان و عدم‌استفاده از ظرفیت‌های موجود رفع می‌شود و تحولی به نفع مردم صورت می‌پذیرد.

خروجی این فراخوان‌ها چه بوده است؟
ما در بحث فراخوان کلی و عمومی که انجام شده، به دو شرکت مجوز داده‌ایم که فعلا به‌عنوان اپراتورهای بخش خصوصی در کنار پست فعالیت ‌کنند. در توافق دیگری نیز برای حذف نیاز به حضور فیزیکی مشتریان در دفاتر پست برنامه‌ریزی کرده و قراردادی برای این کار منعقد کرده‌ایم. سابقا کار به این صورت بود که مردم می‌توانستند با مراجعه به 1700دفتر پستی دولتی و 5هزار دفتر قبول مرسوله طرف قرارداد، خدمات پستی را دریافت کنند اما در شرایط فعلی برای کاهش هزینه و صرفه‌جویی در زمان مردم، این امکان فراهم شده که با مشارکت یک شرکت بخش خصوصی فعال در حوزه پیک شهری، فرایند قبول مرسولات در محل مشتری انجام شود و ارسال مرسوله به مقصد بر عهده پست باشد. همچنین در این فراخوان‌ها برای تهیه نقشه از بخش خصوصی دعوت به همکاری شده و در بحث آموزش موردنیاز مجموعه 30هزارنفری شرکت پست نیز از حضور بخش خصوصی استقبال شده است.

در این طرح، تغییری هم در مجموعه 30هزارنفری پست رخ می‌دهد؟
این تعداد نیرو یک فرصت قابل‌توجه در شرکت پست است که در جریان طرح تحول قرار است از ظرفیت آنها برای توسعه خدمات پستی استفاده شود. در حوزه پست ما چاره‌ای نداریم که بخش عمده وظایف و خدمات را توسط منابع انسانی انجام دهیم؛ پس نیروها حذف شدنی نیستند اما برنامه‌هایی برای آموزش و شناسنامه‌دار کردن نیروها داریم که در جریان طرح تحول اجرایی خواهد شد.

آیا در جریان طرح تحول و برون‌سپاری خدمات، قواعد حاکم بر پست هم تغییر می‌کند؟
در طرح تحول، تکلیف پست مشخص است و مقررات و محدودیت‌های پستی هم براساس قوانین و مقررات اتحادیه جهانی پست به‌اضافه مقررات داخلی مثل ممنوعیت حمل مشروبات الکلی اجرا می‌شود. در حقیقت قوانین موجود، تابع قوانین و مقررات اتحادیه جهانی پست است که در مجلس مطرح، تأیید و تصویب شده و این قوانین برای همه اپراتورها قابل‌اجرا خواهد بود. بر این اساس بعید است اپراتورهای فعال در حوزه پست هم از شمول این مقررات پستی خارج شوند.

با ورود شرکت‌های بخش خصوصی، امکان تغییر در شکل یا قیمت ارسال مرسولات وجود دارد؟
در شرایط فعلی، شرکت پست محدودیت‌هایی در اندازه و وزن مرسولات اعمال می‌کند که دلیل اصلی آن جلوگیری از آسیب‌دیدگی سایر مرسولات است. ما از اول خرداد 98دستورالعملی را اجرا کرده‌ایم که کالاهای حجیم با اندازه بیشتر از یک متر و با وزن بیش از 40کیلوگرم را جابه‌جا نمی‌کنیم اما در جریان طرح تحول، اگر مرسوله مزیت داشته باشد هم اپراتورها و هم شرکت پست منعی برای ارسال آن ندارند و برای انجام خدمات ارزش‌افزوده همه مجاز به رقابت هستند. ازنظر هزینه، سقف قیمت خدمات برای همه یکسان است اما بحث رقابت باز است و شرکت‌های فعال می‌توانند برای رقابت، هزینه کمتری دریافت کنند.

فعالیت‌های فعلی پست هم توسعه پیدا می‌کند یا به نقش نظارتی مشغول خواهند شد؟
 ما به‌دنبال استفاده بهینه از ظرفیت موجود هستیم و با این رویکرد بدمان نمی‌آید خدمات‌رسانی به مردم را کاملا به‌خود مردم و بخش خصوصی واگذار کنیم اما بخشی از خدمات، غیرقابل واگذاری است و بر عهده پست می‌ماند؛ مثلا ارائه خدمات پایه به نقاط کمتر برخوردار، خدمات تجزیه مبادلات ارسالی به خارج از کشور و خدمات دریافت مرسولات خارجی جزو تکالیف قانونی پست است و قابل برون‌سپاری و واگذاری هم نیست. اما این فقط بخش کوچکی از خدمات پست محسوب می‌شود و هنوز بخش خصوصی میدان بسیار گسترده‌ای برای حضور در این حوزه دارد. در دنیا اتفاقات عمده‌ای در حوزه فناوری افتاده اما نقش پست همچنان پررنگ مانده تا جایی که مثلا سرانه مرسولات پستی در کشورهای صنعتی 400مرسوله برای هر شهروند است یا در آمریکا سرانه مرسولات پستی به هزار و 50مرسوله برای هر شهروند می‌رسد. یعنی یک شهروند آمریکایی روزانه 3مرسوله پستی تحویل می‌گیرد چراکه همه خدمات مربوط به پست همچنان توسط شرکت‌های قانونی در بستر پست انجام می‌شود اما در ایران سرانه دریافت مرسولات پستی توسط شهروندان فقط 8مرسوله در سال است چراکه بخش قابل‌توجهی از فعالیت‌های پستی در بازار سیاه پست انجام می‌شود و جزو آمار پست نمی‌آید.

منظور شما از بازار سیاه دقیقا چیست؟
درنظر بگیرید که فعلا اکثر باربری‌ها، خودروهای بین‌شهری، پیک‌های موتوری، آژانس‌ها و... پستچی‌گری می‌کنند و جمعا شرکت پست و اپراتورهای بخش خصوصی کمتر از 20درصد کل بازار پست را در اختیار دارند. اگر در آمریکا سرانه مرسولات پستی به هزار و 50مرسوله برای هر شهروند رسیده دلیلش این است که بازار سیاه پست در این کشور وجود ندارد و باربری‌ها اپراتورهای پست هستند. این مسئله دقیقا یکی از خواسته‌های ما از سازمان تنظیم مقررات است که بازار سیاه پست را به بازار شفاف و متشکل تبدیل کند تا همه محموله‌ها تحت نظارت و با نرخ و فرایند شفاف منتقل شوند. 5سال پیش مطالعه‌ای در شرکت پست انجام شد که نشان می‌داد وسعت حوزه پست کشور حدود 10برابر چیزی است که در اختیار پست قرار دارد که با ساماندهی و افزایش بهره‌وری می‌تواند وضعیت بسیار بهتری پیدا کند. فعلا ایران ازنظر شاخص سرانه مرسولات پستی در منطقه خاورمیانه بعد از ترکیه در جایگاه دوم قرار دارد اما با طرح تحول می‌توان ایران را به جایگاه اول منطقه رساند.