منابع طبیعی
پارک ملی گلستان؛ بی‌دفاع در برابر حریق
همشهری از کمبود نیرو، امکانات و اعتبار برای محافظت از بزرگ‌ترین عرصه جنگلی کشور گزارش می‌دهد / به گفته کارشناسان محیط زیست، این پارک در تابستان شبیه انبار باروت است
الهه موسوی | گرگان - خبرنگار
به گفته کارشناسان منابع طبیعی، پارک ملی گلستان پس از بارندگی‌های قابل توجه در بهار و افزایش پوشش گیاهی مانند یک انبار باروت، مستعد آتش‌سوزی است.
در حال حاضر سازمان حفاظت محیط‌زیست به دلیل کمبود نیرو و تجهیزات نتوانسته به اندازه کافی «چادرهای آتش‌بان» در این جنگل برپا کند.
محیط‌بان‌ها، کارشناسان و فعالان محیط‌زیست معتقدند؛ اگر نیرو و تجهیزات و اعتبارات لازم برای برپایی مجدد چادرها و از سرگیری فعالیت نیروهای واکنش سریع در پارک تامین نشود، ممکن است امسال شاهد فاجعه‌بارترین آتش‌سوزی در این پارک ملی باشیم.
خالی بودن نیمی از ردیف‌های پستی پارک ملی
بر اساس استاندارد جهانی هر هزار هکتار از عرصه‌های طبیعی باید توسط یک محیط‌بان یا جنگلبان حفاظت شود؛ این در حالی است که در ایران، این رقم به 10 برابر و گاهی حتی بیشتر و در برخی از مناطق شمال کشور این رقم به یک‌سیزدهم استاندارد جهانی نیز می‌رسد.
این وضعیت در پارک ملی گلستان که ارزش‌های اکولوژیک بسیار بالایی دارد و عنوان مهم‌ترین پارک ملی خاورمیانه را به خود اختصاص داده، بسیار نگران‌کننده است.
به گفته «مهدی تیموری» رئیس پارک ملی گلستان، بیش از نیمی از ردیف‌های پستی پارک ملی گلستان خالی بوده و این موضوع نگران‌کننده است. اگر سازمان حفاظت محیط‌زیست چاره‌ای نیندیشد، آتش‌سوزی می‌تواند پارک ملی گلستان را نابود کند.
فقط 35 محیط‌بان در پارک حضور دارند
کمبود نیرو فقط مشکل مختص پارک ملی گلستان نیست بلکه در سراسر مناطق چهارگانه محیط‌زیست کشور این مشکل جدی و از مهم‌ترین عوامل تشدید بحران‌های محیط‌زیستی است.
به گفته تیموری اگر می‌خواهیم از پارک ملی به خوبی حفاظت شود، باید مشکل کمبود نیروهای حفاظتی را حل کنیم.
وی ادامه می‌دهد: علف‌های پارک خشک شده‌اند و در معرض آتش‌سوزی قرار دارند. اگر برای این حادثه قریب‌الوقوع چاره‌ای نیندیشیم، آتش پارک را خواهد بلعید.
این مسئول می‌افزاید: از 120 ردیف پستی پارک ملی گلستان، فقط 45 پست آن نیرو دارد و بقیه خالی است.
حتی نصف ردیف‌های پستی هم پر نیست و این موضوع، حفاظت از پارک را دشوار می‌کند.
رئیس پارک ملی گلستان بیان می‌کند: در 12 پاسگاهی که در پارک وجود دارد، فقط 35 محیط‌بان حضور دارند. این یعنی با نگاه خوشبینانه در هر شیفت 15 محیط‌بان داریم. هر پاسگاه با یک نیرو و در نهایت برخی پاسگاه‌ها با 2 نیرو اداره می‌شوند.
نیروها هم به صورت شیفتی کار می‌کنند.این مسئول می‌گوید: در برخی پاسگاه‌ها مانند «میرزابایلو» که نیاز به حفاظت شبانه‌روزی دارند و ناگزیریم که شب‌ها نیز کنار جاده کشیک بدهیم، نیاز به نیروهای بیشتری داریم.
در برخی گردنه‌ها و ایستگاه‌ها نیز تعداد نیروهای ما بسیار کم است. در مناطقی که دسترسی آسانی دارند هم با وجود شکارچیان غیرمجاز و ورود طبیعت‌گردان، حفاظت با 2 نیرو بسیار سخت و طاقت‌فرساست.
مشکل جذب نیرو قابل حل است
اگر چه برای جذب نیرو نیاز به مجوزهای لازم از سوی سازمان وجود دارد، اما کارشناسان اداره کل حفاظت محیط‌زیست گلستان بر این باورند که مساله قانونی آن را می‌توان حل کرد. آنها می‌گویند همچنان که یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در استان‌های مختلف از جمله گلستان، همه ساله با قراردادهای فصلی در عرصه‌های تحت مدیریت خود به خصوص در فصول گرم و پرخطر، از نیروهای محلی و مناسب استفاده می‌کند و این یک برنامه همیشگی و پذیرفته شده است، سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز می‌تواند چنین مجوزی برای جذب نیرو در پارک ملی گلستان صادر کند.
به نظر می‌رسد در تشکیلات سازمان حفاظت محیط‌زیست، مشکلاتی جدی برای چنین قراردادهایی وجود دارد؛ به گونه‌ای که علاوه بر مجوز، اعتبار و بودجه لازم برای این کار پراهمیت در اختیار مناطق قرار داده نمی‌شود و تحت چنین عنوانی، موافقت‌نامه‌ای وجود ندارد که از آن اعتبار بگیرد.
بنابراین ابتدا باید موافقت‌نامه لازم برای این تامین اعتبار و جذب نیرو وجود داشته باشد.
ضرورت داشتن توان بدنی
رئیس پارک ملی گلستان درباره کیفیت نیروهای حفاظتی می‌گوید: نیروهای حفاظتی باید کاربلد باشند چون هر فردی نمی‌تواند از عهده این کار بربیاید. این کار، تخصصی و ویژه است.
همچنین ضرورت دارد آموزش‌دیده و دارای توان بدنی لازم باشند. نباید فقط آمار نیروها را بالا ببریم در حالی که عملکرد مثبتی ندارند.وی می‌افزاید: گزینش نیروها باید با دقت و برخلاف رویه‌ای باشد که در حال حاضر در سازمان مرسوم است.
اگر می‌خواهند نیرو برای پارک ملی انتخاب کنند باید دست‌کم 6 ماه یا بیشتر در پارک ملی تحت نظر سرمحیط‌بان و محیط‌بانی که سال‌ها در این زمینه فعالیت کرده، آموزش ببیند.
باید بررسی شود توانایی انجام این کار را دارد یا خیر.تیموری درباره استفاده از نیروهای داوطلب می‌گوید: بهتر است دست ما را برای کمک گرفتن و استفاده از نیروهای مردمی که سال‌ها امتحال خود را پس داده‌اند، باز بگذارند تا بتوانیم از آنان در چهارچوب حفاظت از پارک ملی، استفاده و کمبود نیرو را جبران کنیم.
تجربه برپایی چادرهای آتش‌بان
تجربه برپایی چادرهای آتش‌بان و تشکیل نیروهای واکنش سریع به سال‌های ابتدای دولت یازدهم برمی‌گردد؛ اقدام موفقی که «اسماعیل مهاجر» مدیر کل سابق حفاظت محیط‌زیست گلستان آن را در پارک ملی اجرا کرد.
در این روش با استفاده از نیروهای محلی در فصول گرم سال برای پیشگیری و مقابله با آتش‌سوزی و... چادرهای آتش‌بان برپا و نیروهایی در چادرها مستقر می‌شدند و حین گشت‌زنی شبانه‌روزی، هرگونه آتش‌سوزی کوچکی را در همان دقایق اولیه خاموش می‌کردند.
چادرهای آتش‌بان از این جهت که از گسترش آتش‌سوزی‌ها جلوگیری می‌کردند، اهمیت داشتند. اگر آتش‌بان‌ها نبودند آتش‌سوزی‌هایی که اغلب به علت بی‌توجهی مسافران عبوری و گردشگران ایجاد می‌شد، به علت وزش باد، گسترش می‌یافت و هزاران هکتار از علفزارها، درختان و جنگل‌های پارک را خاکستر می‌کرد.
شوراها، دهیاری‌ها و مسئولان منابع طبیعی و محیط‌بان‌ها این تجربه موفق را در پیشگیری از آتش‌سوزی و جلوگیری از پیشرفت آتش در همان دقایق اول بسیار موثر می‌دانند.
جذب 30 نیروی موقت برای آتش‌بانی
رئیس پارک ملی گلستان می‌گوید: برپایی دوباره چادر آتش‌بان در سال جدید بسیار کارساز است. اگر ما بتوانیم 30 نیروی موقت را تحت عنوان آتش‌بان جذب و چادرهای آتش‌بانی برپا کنیم و این نیروها هم دائم در حال رصد محیط باشند می‌توانیم آتش را در تابستان امسال مدیریت کنیم.
مخصوصا امسال که به علت بارندگی‌ها و سیلاب‌های بهاره پوشش گیاهی منطقه بسیار غنی شده است. تیموری بیان می‌کند: کوچک‌ترین سهل‌انگاری می‌تواند فاجعه بیافریند.
ما می‌توانیم با استقرار چادرهای آتش‌بان و استفاده از نیروهای محلی آموزش‌دیده و صرف هزینه‌ای اندک، جلوی خسارت‌های چند میلیاردی ناشی از سوختن جنگل‌ها، دشت‌ها و کوه‌ها و در یک کلام پارک ملی گلستان و زیستگاه‌های بی‌نظیر حیات وحش را بگیریم.
وی می‌افزاید: با کمک انجمن‌های مردم‌نهاد و آتش‌نشانی گنبد و گالیکش، 50 نفر را آموزش داده‌ایم و برای آنها کارت و مجوز صادر شده تا برای کنترل و اطفای آتش به محیط‌بان‌ها کمک کنند. فقط منتظر اعتبار و تایید نهایی سازمان حفاظت محیط‌زیست هستیم.
ظهرابی: اعتبار خارج از روال پرداخت می‌شود
«حمید ظهرابی» معاون محیط‌زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور درباره صدور مجوز برای جذب نیروی آتش‌بان در پارک ملی گلستان می‌گوید: خرداد امسال بازدیدی از پارک ملی گلستان داشتم که پس از آن چند تصمیم در کمیته تخصصی شورای راهبری پارک گرفته شد.
بخش عمده‌ای از مصوبات جلسه عملی شد، از جمله این‌که بتوانند با تراشیدن علف‌های کنار جاده و حذف آنها، حائلی بین پارک و جاده ایجاد کنند تا آتش از سمت جاده حرکت نکند.
وی می‌افزاید: تامین امکانات و آماده‌باش نیروها یکی دیگر از مصوبات جلسه بود و تعدادی خودرو و امکانات در اختیارمان گذاشتند.
با مراکز نظامی که در اطراف پارک بوده‌اند و تحت نفوذ آن بوده‌اند هم با فرمانداری‌ها و مسئولان دو استان گلستان و خراسان شمالی هماهنگی‌هایی برای ورود نیروهای امدادرسان در مواقع بحرانی انجام داده‌اند.
ظهرابی بیان می‌کند: یکی از مواردی که موضوع آن مطرح شد برپایی چادرهای آتش‌بان در نقاط حساس پارک ملی گلستان و کمک جوامع محلی برای کندن علوفه از نقاط آتش‌خیز بود که این اجازه به رئیس پارک داده شد که اگر لازم بود انجام شود.
درباره چادرهای آتش‌بان بنده در جلسه به رئیس پارک قول دادم در قالب قرارداد با یکی از سازمان‌های مردم‌نهاد یا یک شرکت تعاونی محلی، منابع را با توجه به ظرفیت‌های قانونی که در ماده 29 قانون برنامه ششم توسعه برای انعقاد قرارداد با جوامع محلی پیش‌بینی شده تامین می‌کنیم.
گفته‌ایم قرارداد را ببندند و در اولین فرصت، مبالغ مورد نیاز را برای آنها ابلاغ خواهیم کرد. معاون محیط‌زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور با اشاره به این‌که تخصیص اعتبارات سال 98 در مرحله اول به سازمان ابلاغ شده، می‌گوید: برای تخصیص اعتبار طرح پارک ملی گلستان هم 50 درصد ابلاغ شده است و به زودی منابع آن را به صورت رسمی اعلام خواهم کرد.
ظهرابی ادامه می‌دهد: با هماهنگی‌های انجام شده، اجازه انعقاد قرارداد را به پارک ملی می‌دهیم تا کار را شروع کنند.
مبلغ آن از خزانه تخصیص پیدا می‌کند و ما مبلغ را به آنها پرداخت می‌کنیم. پرداخت هزینه این کار به علت شرایط خاصی که پارک ملی گلستان دارد به صورت خارج از روال خواهد بود.
